Qazaxıstanda elm və texnika

Qazaxıstanda elm və texnologiya uzun bir tarixə malikdir. Qazaxıstan coğrafiyasından dünyaca məşhur filosoflar və elm adamları gəldi. Bu gün Qazaxıstan Respublikası elmi və texnoloji tərəqqi üçün hökumət siyasətlərini inkişaf etdirir.

Tarixi

Arxeoloji tədqiqatlar və məqalələr; Qazaxıstan coğrafiyasında VIII–XI əsrlər arasında İslamın yayıldığını və ərəb mədəniyyətinin bu bölgədəki mədəni həyata çox təsir etdiyini söyləyir. Buna baxmayaraq Qazaxıstan coğrafiyasında yaşayan türklər dil və mədəniyyətlərini qoruyub saxlaya bildilər. Ərəb və ərəb mədəniyyətinin geniş yayıldığı bu dövrdə bir çox filosof və alim bu mədəniyyətin yaranmasında və inkişafında mühüm rol oynadı. Bundan əlavə, bu dövrdə Orta Asiya şəhərləri yalnız bazarları və sənətkarları ilə deyil; Şairləri, alimləri, sənətkarları, zəngin kitabxanaları və təhsil ocaqları ilə də məşhur idi.

Adını tanıdan şəhərlər arasında həm coğrafi, həm də əkinçilik baxımından Orta Asiyanın münbit və əlverişli bölgəsi olan Otrar (Fârab) şəhəri, Hindistan və Avropanın yolları ilə Avropaya gedən İpək Yolunun üzərində yerləşirdi. Bu şəhərdə yerləşən Otrar Kitabxanası, Misirdə İsgəndəriyyə Kitabxanasından sonra ikinci böyük kitabxana idi və ən çox kitabın yerləşdiyi ev idi.

Dövrün tanınmış alimlərindən biri olan Farabi, Otrarda anadan olmuş və günümüzə qədər gəlib çatmış yüzdən çox əsər qoymuşdur. Eyni dövrdə Biruni, İbn-i Sina, Xarəzmi, Rudeki kimi bir çox elm adamı böyüdü və Qazaxıstan şəhərlərində tanındı.

Qazaxıstanda elm və texnika sahəsində mühüm bir addım olaraq, Qazaxıstan Respublikasının Milli Kosmik Agentliyi 27 Mart 2007-ci ildə rəsmi olaraq açıldı.

Siyasət

2030 hədəfləri

Qazaxıstanda 2030 hədəf üçün strateji plan 1997-ci ildə prezident fərmanı ilə qəbul edildi. Xarici investorları yüksək səviyyədə cəlb etmək üçün milli təhlükəsizlik və siyasi sabitliklə yanaşı; Sərbəst bazar iqtisadiyyatı, səhiyyə, təhsil, rabitə, infrastruktur, peşə təhsili, enerji və nəqliyyat kimi sahələrdə böyüməyə diqqət yetirir.

2050 hədəfləri

Qazaxıstandakı 2050 hədəfləri 2012-ci ilin dekabrında Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayev tərəfindən ictimaiyyətlə paylaşıldı və Qazaxıstanın gələcək böyümə perspektivlərini təmin etmək üçün uzunmüddətli bir strategiya olaraq təqdim edildi. Gələcəyə baxışı haqqında danışan Nazarbayev, Qazaxıstanı dünyanın ən inkişaf etmiş 30 ölkəsindən biri kimi göstərdiklərini söylədi. Bu praqmatik strategiya, Qazaxıstanın 2050-ci ilə qədər 30 iqtisadiyyat ölkəsi arasında yer alması üçün hərtərəfli sosial-iqtisadi və siyasi islahatların aparılmasını təklif edir. Əlavə olaraq Nazarbayev, araşdırma və inkişaf, səmərəlilik, iş imkanları və həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə diqqət etdiklərini söyləyərək "Bunlar ən inkişaf etmiş 30 ölkə sırasına girməyimizin standartlarıdır" ifadəsini istifadə etdi.

Elm fondu

2006-cı ildə Qazaxıstan hökuməti xarici investorlarla əməkdaşlığı stimullaşdırmaq və sərbəst bazar iqtisadiyyatını stimullaşdırmaq üçün 2007–2012-ci illər arasında Dövlət Elmi İnkişaf Proqramı çərçivəsində elm fondu yaratdı. Elmin maliyyələşdirilməsinin təxminən 80% -i tədqiqat institutları üçün istifadə olunur. Bu fond hökumətin Ali Elmi Texnologiya Komitəsi tərəfindən müəyyən edilir və baş nazir rəhbərlik edir. Qazaxıstan müstəqillik qazandıqdan sonra elmin inkişafı ilə bağlı tədqiqatlarda da elmin maliyyələşdirilməsindən tez-tez bəhs olunur.

Elm fondu ilk növbədə müəyyən sahələrdə tədqiqat layihələrinə qrant və borclar verir;

• karbohidrogen, mədən sənayesi və əlaqədar xidmət sahələri (% 37),

• biotexnologiya (% 17),

• kosmik texnologiyalar (11%),

• nüvə və bərpa olunan enerji texnologiyaları (8%),

• nanotexnologiya və yeni texnologiyalar (5%),

• digərləri (22%).

2007–2012 Dövlət Elmi İnkişaf Proqramında Elm Fondunun 2010-cu ilədək bütün elmi maliyyələşdirmələrin 25% -ni təşkil etməsi lazım olduğu bildirilir. Lakin 2008-ci ildəki qlobal maliyyə böhranından sonra hökumətin fonda töhfəsi azaldı. Fond faizsiz və vergisiz kreditlər kimi daha çevik şərtlər təklif etməklə və kredit müddətini 15 ilə qədər uzatmaqla həyata keçirilməyə davam etdi.

Təhsil və elm meylləri

2010-cu ildə Qazaxıstan, ali təhsil sistemlərini uyğunlaşdırmağı hədəfləyən yeni bir proqram elan etdi və bu hədəfə uyğun olaraq Qazaxıstandakı bəzi ali təhsil müəssisələri Avropa Universitetlər Birliyinə üzv oldu.