Salvador Alyende

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Salvador Alyende
isp. Salvador Guillermo Allende Gossens
baş katib[d] (Çili Sosialist Partiyası[d])
1943 – 1944
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 26 iyun 1908(1908-06-26)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 11 sentyabr 1973(1973-09-11)[3][4][…] (65 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi güllə yarası[d][7]
Dəfn yeri
Partiya
  • Çili Sosialist Partiyası[d]
Təhsili
Fəaliyyəti siyasətçi, həkim, cərrah
İmzanın şəkli
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Salvador Alyende (isp. Salvador Allende Gossens; 26 iyun 1908[1][2][…], Santyaqo[5] – 11 sentyabr 1973[3][4][…], Santyaqo[6]) — 1970–1973-cü illərdə Çilinin sosialist prezidenti. Alyende seçkilər vasitəsilə hakimiyyətə qəlmiş ilk marksist prezident olmuşdur. Hakimiyyətə gəlməkdə əsas məqsədi kimi, Çilidə orta təbəqənin maraqlarına cavab vermək olduğunu bildirən, Alyende xalqın etimadını qazana bilməmiş və 11 sentyabr 1973-cü ildə general Auqusto Pinoçet tərəfindən devrilmişdir. Salvador Alyende çevriliş zamanı Prezident Sarayının alınmasında həlak olmuşdur.

Uşaqlıq və gənclik illəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Alyende orta təbəqdən olan ailədə anadan olmuşdur. Orta məktəbi bitirdikdən sonra anadan olduğu Valparasio şəhərində tibb təhsili almağa başlayır. Ali məktəbdə təhsil aldığı illərdə fəal siyasətlə məşğul olmağa başlayır və solçu gənclərin təşkil etdiyi tədbirlərə qatılır. Tədbilər zamanı etdiyi çıxışlar nəticəsində, qısa zamanda üzvü olduğu təşkilatın liderlərindən birinə çevrilir. XX Çili prezidenti Karlos İbanez de Kampoya qarşı nümayişlərdə iştirak etdiyi üçün həbs olunur və təhsil aldığı ali məktəbdən qovulur. Bir il sonra dostları ilə birlikdə solçu yönümlü Partido Socialista adlı kommunist partiyasını yaradır.

Siyasi fəaliyyətə başlaması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Alyende 1937-ci ildə millətvəkili seçilir. Bu illərdə vaxtı ilə kənarlaşdırıldığı Valaspiro Universitetinə bərpa olunur və burada tibb sahəsi üzrə dərslər keçir. Çili Xalq Cəphəsinin rəhbəri Pedro Aqueyra Kerda Alyendeni 1939-cu ildə səhiyyə naziri vəzifəsinə təyin edir. Salvador Alyende siyasi fəaliyyətində maddi durumu ağır olan insanların maraqlarını müdafiə etməklə başlayır. Qısa zaman ərzində sosial baxımdan az təmin olunmuş insanlar üçün bəzi qanunların qəbul olunmasına nail olur. Göstərdiyi bu cür fəaliyyətə görə şərti olaraq Kasıbların Kralı adını alır. 1943-cü ildə Çili sosialist partiyasının icra komitəsinin rəhbəri təyin olunur.

Prezidentliyə namizəd olması

[redaktə | mənbəni redaktə et]
1964-cü ildə Çilili fəhlələrin təşkil etdiyi yürüşdə, Alyendeninin siyasəti dəstəklənirdi.

Alyende orta və aşağı təbəqənin maraqlarını təmin edən məsələrə daha çox diqqət ayırması, xalqın böyük bir qisminin onu dəstəkləməsinə səbəb olmuşdu. 1952-ci ildə keçirilən prezident seçkilərində ən real namizədlərdən olan Alyende, əgər xalq istəyərsə namizdəliyini irəli sürməyə hazır olduğunu bildirmiş və bununla da prezidentlik yolunda böyük bir addım atmışdır. Həmin il Frente del Pueblo adlı siyasi partiya yaradan Alyende namizədliyini irəli sürmüş, lakin cəmi 60 min səs toplaya bilmişdi. Uğursuzluğa baxmayaraq, sonrakı illərdə keçiləcək prezident seçkiləri üçün məğlub olduğu 1952-ci ildə aktiv fəaliyyət başlamışdır. 1970-ci ildə Sosialist, Kommunist, Liberallardan ibarət Xalq Birliyi adlı siyasi komitə yaradır.

1952, 1958 və 1964-cü ildə keçirilən prezident seçkilərində namizədliyini irəli sürür, ancaq qalib qələ bilmir. IV dəfə namizdəliyini irəli sürdüyü 1967-ci ildə səslərin 36% toplayaraq, qalib elan olunur. Seçkilərin başa çatmasından 2 ay sonra Alyendə prezident sarayına köçür və buradan ölkəni rəsmən idarə etməyə başlayır. Alyende hakimiyyətinin ilk illərində özünü mətbuatın dostu kimi təqdim edir və bununla da cəmiyyətdə ən radikal partiyaların belə etimadını qazana bilir.

Sosial iqtisadiyyat planı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Salvador Alyende hakimiyyətinin ilk aylarında, Çilidə sosialist cəmiyyətin qurulmasının vacibliyini qeyd edirdi. Varlı insanların mülkləri müsadirə edilir, insanlar üzərində ciddi nəzarət yaradılırdı. Alyendenin əmri ilə 15 yaşından kiçik uşaqlara və yeni doğulmuş körpələrin analarına gündəlik yarım litr süd verilirdi. Ölkədə ən az maaş alan şəxslərin əməkhaqqıları iki dəfə artırıldı. Ölkədə fəaliyyət göstərən xarici şirkətlərə qarşı sanksiyaların təyin olunması və yerli şirkətlərin dövlətin nəzarətinə keçməsi prosesi sürətlənirdi. 1970-ci ildə Çilidə Kuba səfirliyinin açılması ABŞ-la olan münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb olmuşdur.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Salvador Allende // filmportal.de (alm.). 2005.
  2. ↑ 1 2 Salvador Allende // GeneaStar (fr.).
  3. ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  4. ↑ 1 2 Salvador Allende // filmportal.de (ing.). 2005.
  5. ↑ 1 2 doğum haqqında şəhadətnamə.
  6. ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118502085 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  7. ↑ https://www.bbc.com/news/world-latin-america-14210729. BBC.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Salvador_Alyende&oldid=7526599"