Termo iqtisadiyyat
Naviqasiyaya keç
Axtarışa keç
Termo iqtisadiyyat (ing. Thermoeconomics) — fizikanın termodinamika qanunlarını iqtisadi analizə və modelləşdirməyə tətbiq edən bir sahədir. Bu sahə iqtisadi sistemləri enerjinin istifadəsi, istehlakı və paylanması ilə əlaqəli olaraq öyrənir. Termo iqtisadiyyat enerjinin iqtisadi dəyəri və mənbələrin tükənməsi üzərində qurulmuşdur və əsas məqsədi iqtisadi fəaliyyətin ekoloji davamlılığını və səmərəliliyini araşdırmaqdır.[1]
Termodinamikanın iqtisadi proseslərə tətbiqi iqtisadiyyatın fiziki məhdudiyyətləri və resursların səmərəli istifadəsi ilə bağlı problemləri dərinləşdirir. Xüsusilə ikinci termodinamika qanunu — entropiya qanunu — iqtisadi resursların məhdud olduğu bir dünyada davamlı böyümə ilə bağlı narahatlıqları vurğulamaq üçün istifadə olunur.[2]
Termo iqtisadiyyatın əsas prinsipləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Enerjinin mühümlüyü — iqtisadi fəaliyyətlər (məsələn, istehsal, nəqliyyat, istehlak) enerji istifadəsinə bağlıdır. Termo iqtisadiyyat, enerjinin iqtisadiyyatdakı rolunu öyrənir və iqtisadi proseslərdə enerjinin dəyərini təhlil edir.
- Entropiya və mənbələrin tükənməsi — termodinamikanın ikinci qanunu (entropiya) bütün fiziki sistemlərdə pozuntunun və enerjinin tədricən istifadəyə yararsız hala gəlməsinin qaçılmaz olduğunu göstərir. Termo iqtisadiyyatda bu anlayış, mənbələrin tükənməsi və resursların səmərəsiz istifadəsinin uzunmüddətli nəticələrini təhlil etmək üçün istifadə olunur.
- Ekoloji davamlılıq — termo iqtisadiyyat ekoloji davamlılıq məsələlərinə xüsusi diqqət yetirir. Bu yanaşmaya görə, iqtisadi inkişaf enerji istehlakı və ətraf mühitə təsir baxımından məhdudlaşdırıcı amillərlə üzləşir. Bu sahə təbii mənbələrin və enerjinin məhdudluğunu nəzərə alaraq iqtisadi sistemlərin necə davamlı ola biləcəyini araşdırır.
- Enerji və səmərəlilik — termo iqtisadiyyat, iqtisadi proseslərin enerji baxımından səmərəliliyini qiymətləndirir. Daha az enerji ilə daha çox məhsul istehsal etmək, eləcə də resursların istifadəsində israfın qarşısını almaq iqtisadi səmərəliliyi artıran əsas elementlərdir.[3]
- Enerji və qiymət təyini — termo iqtisadiyyatda enerji qiymətlərinin təyin edilməsi iqtisadi modellərdə mühüm yer tutur. Enerjinin dəyəri istehsal xərclərinə təsir edir və bu, iqtisadi fəaliyyətlərdə həlledici rol oynayır.
Termo iqtisadiyyatın tətbiqi
[redaktə | mənbəni redaktə et]- İqtisadi böyümə və enerji İstehlakı — termo iqtisadiyyat iqtisadi böyümənin enerji istehlakına necə təsir etdiyini və məhdud enerji resurslarının iqtisadi artımı necə məhdudlaşdırdığını araşdırır. Böyümə davam etdikcə enerji tələbatı da artır, bu da iqtisadi və ekoloji problemlərə səbəb ola bilər.
- Davamlı enerji sistemləri — bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadənin genişlənməsi termo iqtisadiyyatın əsas tədqiqat mövzularından biridir. Günəş, külək, su kimi mənbələrdən istifadə etməklə enerji istehlakının azaldılması və daha səmərəli enerji sistemlərinin qurulması ilə bağlı siyasətlər təhlil olunur.[4][5]
- İqlim dəyişikliyi və iqtisadiyyat — termo iqtisadiyyat iqlim dəyişikliyinin iqtisadi təsirlərini və enerji istehlakının karbon emissiyalarına təsirini öyrənir. İqtisadiyyatın daha ekoloji təmiz enerjilərə keçməsi ilə bağlı siyasətlər bu sahədə müzakirə mövzusudur.
- Resursların səmərəliliyi və tullantıların azaldılması — termo iqtisadiyyat səmərəsiz istehsal və istehlakın yaratdığı tullantıların iqtisadi dəyərini qiymətləndirir və daha təmiz, daha səmərəli sistemlərə keçidin yollarını araşdırır.
Termo iqtisadiyyatın önəmi
[redaktə | mənbəni redaktə et]- İqlim dəyişikliyi və qlobal istiləşmə kimi qlobal problemlərin həllinə kömək edir.
- Enerji resurslarının səmərəli istifadəsi üçün iqtisadi modellər yaradır.
- Ekoloji davamlılıq və resursların tükənməsi problemlərinə uzunmüddətli həllər təklif edir.
Termo iqtisadiyyat, ənənəvi iqtisadi modellərin məhdudluqlarını enerji və ekoloji amillər baxımından aşmağa çalışaraq daha geniş və davamlı bir yanaşma təqdim edir. Bu sahə xüsusilə enerji siyasətləri, ətraf mühitin qorunması və iqtisadi artım arasında tarazlıq yaratmağa yönəlmişdir.[6][7]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Sieniutycz, Stanislaw; Salamon, Peter. Finite-Time Thermodynamics and Thermoeconomics. Taylor & Francis. 1990. ISBN 0-8448-1668-X.
- ↑ Chen, Jing. The Physical Foundation of Economics - an Analytical Thermodynamic Theory. World Scientific. 2005. ISBN 981-256-323-7.
- ↑ "What is biophysical economics?". BiophysEco (ingilis). 2017-01-23. İstifadə tarixi: 2022-09-28.
- ↑ Baumgarter, Stefan. (2004). Thermodynamic Models, Modeling in Ecological Economics (Ch. 18) Arxivləşdirilib 2009-03-25 at the Wayback Machine
- ↑ Pokrovskii, Vladimir. Thermodynamics of Complex Systems: Principles and applications (English). IOP Publishing, Bristol, UK. 2020. Bibcode:2020tcsp.book.....P.
- ↑ Raine, Alan; Foster, John; Potts, Jason. "The new entropy law and the economic process". Ecological Complexity. 3 (4). 2006: 354–360. doi:10.1016/j.ecocom.2007.02.009.
- ↑ Annila, A. and Salthe, S., Arto; Salthe, Stanley. "Economies evolve by energy dispersal". Entropy. 11 (4). 2009: 606–633. Bibcode:2009Entrp..11..606A. doi:10.3390/e11040606.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Georgescu-Roegen, Nicholas. The Entropy Law and the Economic Process. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. 1971. ISBN 978-1583486009.
- Pokrovskii, Vladimir. Econodynamics. The Theory of Social Production. New Economic Windows. Berlin: Springer. 2011. ISBN 978-1-4419-9364-9.
- Kümmel, Reiner. The Second Law of Economics: Energy, Entropy, and the Origins of Wealth. The Frontiers Collection. Berlin: Springer. 2011. ISBN 978-94-007-2095-4.
- Chen, Jing (2015). The Unity of Science and Economics: A New Foundation of Economic Theory: Springer.
- Charles A.S. Hall, Kent Klitgaard (2018). Energy and the Wealth of Nations: An Introduction to Biophysical Economics: Springer. ISBN 978-3-319-66217-6
- Jean-Marc Jancovici, Christopher Blain (2020). World Without End. Europe Comics
- N.J. Hagens (2019). Economics for the future – Beyond the superorganism. Science Direct.
- Nafeez Ahmed (2017). Failing States, Collapsing Systems: BioPhysical Triggers of Political Violence. Springer Briefs in Energy
- Smil, Vaclav (2018). Energy and Civilization: A History. MIT Press
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Yuri Yegorov, article Econo-physics: A Perspective of Matching Two Sciences, Evol. Inst. Econ. Rev. 4(1): 143–170 (2007)
- Borisas Cimbleris (1998): Economy and Thermodynamics
- Schwartzman, David. (2007). "The Limits to Entropy: the Continuing Misuse of Thermodynamics in Environmental and Marxist theory", In Press, Science & Society.
- Saslow, Wayne M. (1999). "An Economic Analogy to Thermodynamics" American Association of Physics Teachers.
- Biophysical Economics Institute
