علی سعاوی
| علی سعاوی | |
|---|---|
 | |
| دوْغوم تاریخ | 8 دسامبر 1839 ایستانبول- عوثمانلی ایمپراتورلوغو |
| اؤلوم تاریخ | 20 مه 1878 (یاشیندا 38) ایستانبول- عوثمانلی ایمپراتورلوغو |
| اؤلوم سببی | چوبوق ضربه‌سی |
| میللیت | عوثمانلی |
| ایش | یازیچی، سیاستچی |
علی سعاوی (د. 8 دسامبر 1839 ایستانبول - اؤ. 20 مه 1878 ایستانبول) عوثمانلی دوشونورو و یازیچیسی‌دیر. تورکچولوک فیکیری‌نین ایلک ائیلمچیسی اولاراق قبول ائدیلر. [۱]
ایکینجی عبدالحمیده قارشی ائتدیگی باشاریسیز کودتا گیریشیمی ایله بیلینن بیر تاریخی شخصیت‌دیر. بو اولایدان یانا بیله‌سینه " ساریقلی قیامچی " دئییلمیش‌دیر.
عوثمانلی دؤولتی‌نین سیاسی و ایجتیماعی چتین‌لیک‌لرینه حل تاپماق اوچون چوخ دوشونوب داشینمیش، ایسلامی قایناق گؤتوره‌رک تورکچو، تورانچی گؤروش‌لر قارشی‌یا قویموش بیر آدام ایدی. سولطان عبدالعزیز دؤنمینده گنج عوثمانلی‌لار ایله بیرلیکده پاریس و لندن‌ده اولدی؛ حؤکومت علئیهینه یازی‌لار یازدی؛ قزئت چیخارتدی. عبدالحمید دؤنمینده یوردا دؤنموش؛ بیر مودّت قالاتاسارای سولطانیسی مودیرلیگی ائتمیشدیر. بو وظیفه‌دن آلیندیقدان سونرا ایشسیز اولدوغو سیرادا تشکیلات‌لاندیردیغی بیر نئچه یوز آدام ایله چیراغان سارایینی باساراق 5. مرادی تاختا کئچیرمک ایسته‌دی؛ بو جهدی اثناسیندا یئددی سککیز حسن پاشا طرفیندن باشینا آلدیغی چوبوق ضربه‌سی ایله اؤلدو.
یاشاییشی
[دَییشدیر]
1839-جو ایلده ایستانبولدا کاغیذ تاجیری چانکیریلی حسین آغانین اوغولو اولاراق دونیایا گلدی. [۲]ایلک تحصیلینی داوود پاشاداکی روشدیه‌ده آلدیقدان سونرا شهزاده‌باشی مسجیدی‌نین مدرسه و مکتبینده دین و عومومی مدنی درس‌لری آلدی. 1856-جی ایلده هله 17 یاشیندایکن آتاسی ایله مکّه‌یه گئدیب حاجی اولدو.
مأمورلوق حیاتینا ایستانبولدا بیر عسگرلیک شؤعبه‌سینده کاتیب اولاراق باشلادی. اوچ ایله قدر بو وظیفه ده اولدیقدان سونرا، موعلیم سئچیمی اوچون کئچیریلن سیناغی قازاندی و " موعلیمی اوّل " اولدو. 1858ده سیماوداکی روشدیه و قورشونلو مدرسه‌سینده موعلیم‌لیک ائتدیکدن سونرا بورساداکی روشدیه‌یه موعلیم اولاراق تعیین ائدیلدی. غربلی طرزده بیر مکتبده موعلیم‌لیک ائتمه‌سینه باخمایاراق ساریقلی ایدی. موعلیم‌لیک وظیفه‌سی‌نین یانیندا بورسا اوُلو مسجیدده وعظلر وئریردی. [۳] 1864-1866 ایل‌لرینده روم‌ائلیده ایداری وظیفه‌لر آلدی و فیلیبه‌ده بیر روشدیه‌ده موعلیم‌لیک ائتدی. بو واخت یئشیل اوغلو مسجیدینده وئردیگی سارای علئیهینه وعظلر و دیگر سببلرله بؤلگه‌نین مولکو ایداره آمیری تاریخچی علی بیگله آراسی دَیدی و وظیفه‌سیندن عزل ائدیلدی؛[۲]1866-جی ایلده ایستانبولا دؤندو.
حاجی علی سعاوی افندی، ایستانبولدا شهزاده‌باشی مسجیدینده وعظ‌لری ایله آد قازاندی. 1867 ایلی ژانویه آییندان اعتیباراً موخبیر آدلی قزئتده یازی‌لارینی یاییملایاراق قزئته‌چی‌لیک حیاتینا باشلادی. تحصیل ساحه‌سینده یازی‌لارا آغیرلیق وئردی. شهزاده‌باشی مسجیدینده وئردیگی وعظلر و موخبیر قزئتی‌نین 32. ساییندا نشر اولونان سیاسی مقاله‌سی سببی ایله بیر گئجه غفلتاً حبس اولونوب کاستامونویا سورگون ائدیلدی. [۲]
اوروپایا قاچیشی
[دَییشدیر]پادشاه عبدالعزیزین بیر فرمانی ایله میصیر خدیوی اولماسی انگل‌له‌نن و حاقسیزلیغا اوغرادیغی دوشونجه‌سی ایله عبدالعزیزه دوشمن اولان میصیر شاهزاده‌سی مصطفی فاضل پاشا، سیاسی گؤروش‌لری سببی ایله ایستانبولداکی وظیفه‌لریندن آلینیب آنادولو ائللرینه تعیین ائدیلمیش اولان تنظیمات دؤنمی ادبیاتچی‌لاری نامق کمال و ضیا پاشا ایله بیرلیکده علی سعاوینی پاریسه دعوت ائتدی. اوچو، تورکیه‌دن قاچاراق مارسیلیادا گؤروشدو؛ 30 مه 1867ده بیرلیکده پاریسه گئتدیلر.
علی سعاوی، 1867ده دیپلوماتیک زیارت اوچون عبدالعزیزین پاریسه گلمه‌سی اوزرینه فرانسه پولیسی‌نین ایستگی ایله، نامق کمال و ضیا پاشا ایله بیرلیکده اؤلکه‌نی ترک ائتدی؛ لندنه گئتدی. 31 آقوست 1867ده کاوالالی خاندانیندان مصطفی فاضل پاشانین مادّی دستگی ایله لندن‌ده " موخبیر " قزئتی‌نین ایلک سایینی چیخارتدی. عوثمانلی تورپاق‌لاریندا داغیدیلان قزئت، 50 سایی یاییملاندی. علی سعاوینین سرت اوسلوبو، عوثمانلی حؤکومتی ایله باریشماق ایسته‌ین مصطفی فاضل پاشانی ممنون ائتمه‌یینجه قزئت نوامبر 1868ده مادّی چتین‌لیکلر سببی ایله باغلاندی. علی سعاوی یازی‌لارینی نامق کمال وضیا پاشانین لندن‌ده چیخاردیغی آزادلیق قزئتینده سوردوردو.
لندن‌ده تانیش اولدوغو بیر اینگیلیس خانیم ایله ائولنن علی سعاوینین دیگر گنج عوثمانلی‌لار ایله آراسی یاشام طرزلری و چئشیدلی فیکیرلری سببی ایله دَیدی. 1869دا فرانسه‌یه کئچه‌رک " علوم " آدلی قزئتی چیخارتدی و بو قزئتده تورکچولوک آخینینا اؤنجولوک ائتدی. [۴]1870-1871ده گئرچکلشن فرانسه-پروسیه ساواشی سونوجو پاریس آلمانلار طرفیندن موحاصیره ائدیلینجه علومو 25. ساییدا باغلاماق مجبوریتینده قالدی. [۴]
ایستانبولا دؤنوشو
[دَییشدیر]1872-جی ایلده گنج عوثمانلی‌لارین بؤیوک بؤلومو عبدالعزیزین دوغوم گونو سببی ایله چیخان عومومی عفودن یارارلاناراق یوردا دؤندوسه ده علی سعاوی‌یه ایستانبول خاریجینده بیر ایله گئتمه‌سی شرطی گتیریلدیگیندن پاریسده قالدی[۲]. 1876دا 2. عبدالحمیدین تاختا چیخماسیندان سونرا وئریلن ایجازه‌له ایستانبولا دؤنه بیلدی.
کؤهنه صدرالعظم مدحت پاشا علئهینه یازی‌لاری ایله عبدالحمیدین گؤزونه گیرن علی سعاوی، اولدوز سارایی کیتابخاناسی مودیری اولاراق وظیفه‌لندیریلدی. آرتیق موحافیظه‌کار و سلطنتچی بیر خطده ایدی. [۵]1 فوریه 1877ده قالاتاسارای سولطانیسی مودیرلیگینه گتیریلدی. اؤزوندن داها لیبرال و غرب یانلیسی دوشونجه‌لره صاحیب اولان معاریف ناظیری مُنیف پاشا ایله آنلاشابیلمه‌دی و 28 اوکتبر 1877ده وظیفه‌دن آلیندی. بو اولایدان سونرا عبدالحمید یؤنتیمی‌نین شیدّتلی بیر موخالیفی اولدو.
چیراغان باسقینی
[دَییشدیر]20 مه 1878 گونو 5. مرادی تکرار تاختا چیخارماق اوچون یوز اللی قدر رومئلی کؤچکونو ایله چیراغان سارایینی باسدی. اولای یئرینه یئتیشن بئشیکتاش پولیس بؤلمه‌سی کوماندیری یئددی سککیز حسن پاشا طرفیندن باشینا چوبوق ضربه‌لری ایله وورولاراق اؤلدورولدو. اولدوز سارایی اطرافیندا بیر یئره دفن ائدیلدی. حیات یولداشی، اولایلا ایلگیلی بلگه‌لری یاندیردیقدان سونرا لندنه قاچدی.
گؤروش‌لری
[دَییشدیر]علی سعاوی، اینگیلیس پارلمانتاریزمینه بنزه‌ین بیر مشروطیت آرزوسونو دایمی اولاراق دیله گتیریردی. فرانسه فیلوسوف‌لاریندان بؤیوک نیسبتده ائتکی‌لنمیشدی. پاریسده قیسا بیر مودّت La République آدیندا بیر قزئت چیخارتمیشدی. بو قزئتده خالق توپلولوق‌لاری‌نین بیر آرایا گله‌رک طلب‌لرینی حؤکومته آزادجا تقدیم ائده بیله‌جک‌لری بیر سیستم تصویر ائتمیشدی.[۶]
کلاسیک مدرسه تحصیلی گؤرمه‌میش اولان سعاوی، گنج عوثمانلی‌لار آراسیندا یازی‌لاریندا دینی مؤوضولارا ان چوخ یئر وئرن یازیچی‌دیر[۲]. دینده ایصلاحات ائتمک لازیم اولدوغونو، خوطبه‌‌نین هر میلتین اؤز دیلینده اوخونماسینی ایصرارلا مودافیعه ائتمیشدیر. سعاوینین بو فیکیرلری داها سونرا سیدجمال‌الدین افغانی(اسد آبادی) طرفیندن اینکیشاف ائتدیریله‌جک.
اؤز ایفاده سینه گؤره علی سعاوینین قلمه آلدیغی کیتابلاری‌نین سایی 127دیر. چوخو باسیلمامیش، بیر قیسیمی ایتمیش، آختاریلدیغی حالدا تاپیلا بیلمه‌میشدیر. بو گون 14 کیتابی ایله، ترجومه ائتدیگی 4 اثری مؤوجوددور.
اثرلری
[دَییشدیر]- تحریرات-ی سعاوی علا تاریخ-تورک
- قاموس العلوم
- علی پاشانین سیاحتی
- حقوق الشوارع
- خیوه خانلیغی
- مخبر (قزئت)
قایناق
[دَییشدیر]- ^ Özgen, Nezir (2018). Geçmişten Günümüze Osmanlı Tarihi. İzmir: Venedik. s. 60.
- ^ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ Selahattin Çetiner. "Ali Suavi ve Çırağan Saray Baskını". 6 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2011.
- ^ "Ali Suavi". 9 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2017.
- ^ ۴٫۰ ۴٫۱ Murat Demireğer, II. Muhbir-Ulum Harekatı ve Ali Suavi, Erişim tarihi:02.05.2012. آرشیولنیب اصلی نۆسخه‌دن on 2012-06-24. یوْخلانیلیب2020-09-21.
- ^ Hanefi Demirkıran. "Ali Suavi Archived 2015-05-05 at the Wayback Machine.". 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2011.
- ^ Hilmi Ziya Ülken, 1979, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Ülken, s. 74 ve devamı.