Фосфор
Фо́сфор (бор. грек. φῶς — яҡтылыҡ φέρω — ташыйым; φωσφόρος — яҡтылыҡ үткәреүсе; лат. Phosphorus) — химик элементтарҙың периодик системаһында 5-се төркөмдөң төп төркөмсәһе өсөнсө периодындағы химик элемент. Атом массаһы 15. Ер ҡабығында иң таралған химик элементтарҙың береһе. Ер ҡабығының 0,08—0,09 % массаһын алып тора, диңгеҙ һыуында концентрацияһы 0,07 мг/л[4].
| |||||
| Ябай матдәнең тышҡы күренеше | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Аҡ, ҡыҙыл, һары, ҡара фосфор | |||||
| Атом үҙенсәлектәре | |||||
| Исеме, символы, номеры |
Фосфор/ Phosphorus (P), 15 | ||||
| Атом массаһы (моляр массаһы) | |||||
| Электрон конфигурация |
[Ne] 3s2 3p3 | ||||
| Атом радиусы |
128 пм | ||||
| Химик үҙенсәлектәре | |||||
| Ковалент радиус |
106 пм | ||||
| Ион радиусы |
35 (+5e) 212 (-3e) пм | ||||
| Электроотиҫкәрелек |
2,19 [1] (Полинг шкалаһы) | ||||
| Электрод потенциалы |
0 | ||||
| Окисланыу дәрәжәһе |
5, 3, 1, 0, −1, −3[2] | ||||
| Ионлашыу энергияһы (первый электрон) | |||||
| Ябай матдәнең термодинамик үҙенсәлектәре | |||||
| Тығыҙлыҡ (н. ш.) |
(белый фосфор)1,82 г/см³ | ||||
| Иреү температураһы |
317,3 K | ||||
| Ҡайнау температураһы |
553 K | ||||
| Иреү йылылығы |
2,51 кДж/моль | ||||
| Парға әйләнеү йылылығы |
49,8 кДж/моль | ||||
| Моляр йылы һыйышлығы |
21,6[3] (ромбич.) Дж/(K·моль) | ||||
| Моляр күләм | |||||
| Ябай матдәнең кристалл рәшәткәһе | |||||
| Рәшәткә структураһы |
кубическая, объёмноцентрированная | ||||
| Рәшәткә параметры |
18,800 Å | ||||
| Башҡа характеристикалар | |||||
| Йылы үткәреүсәнлек |
(300 K) (0,236) Вт/(м·К) | ||||
| 15 | Фосфор
|
30,974 | |
| 3s23p3 | |
Химик яҡтан актив булғанға тәбиғәттә ирекле хәлдә осрамай. 190-ға яҡын минералы булыуы билдәле, минералдарҙың иң әһәмиәтлеһе апатит Ca5(PO4)3(F,Cl,OH), фосфорит һәм башҡалар.
Йәшел үҫемлектәрҙең бөтә өлөшөндә лә фосфор бар, үҫемлек емеше һәм орлоғонда фосфор күберәк. Фосфор хайуандарҙың туҡымалары, аҡһым һәм башҡа органик ҡушылмалар (АТФ, ДНК) соствына керә һәм мөһим йәшәү элементы булып тора.
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Phosphorus: electronegativities (ингл.). WebElements. Дата обращения: 15 июль 2010.
- ↑ Sulfur and Phosphorus Compounds (ингл.). Дата обращения: 27 ғинуар 2010. Архивировано 22 август 2011 года. 2011 йыл 11 август архивланған.
- ↑ Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.). Химическая энциклопедия: в 5 т. — Москва: Большая Российская энциклопедия, 1999. — Т. 5. — С. 145.
- ↑ J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. 1, 1965
|
Был химия буйынса тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |