Эстәлеккә күсергә

Диаоха

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Диаоха
Нигеҙләү датаһы Б. э. т. XII быуат
Алдағы Хайаса[d]
Ғәмәлдән сыҡҡан дата б. э. т. 760
Урынлашыу картаһы
Диаоха

Диаоха (Диаэни) — Кавказ аръяғының көньяҡ-көнбайышында боронғо регион (дәүләт берәмеге). Колхиданың көньяҡ сиктәре һәм Урартуның төньяҡ-көнбайыш сиктәре менән сиктәш булған. Диаоханың баш ҡалаһы — Зуа.

Диаоха атамаһы тәүге тапҡыр Яҡын Көнсығыш сығанаҡтарында беҙҙең эраға тиклем XII—VIII быуаттарҙа телгә алынған. Ассирия яҙмаларында Диаэна булараҡ яҙылған.

Боронғо гректар төбәк халҡын «таохтар» тип атай башлағандар, бынан Тао (Тайк) тарихи өлкәһенең атамаһы барлыҡҡа килгән[1].

Бихисап ғилми тикшеренеүҙәр булыуына ҡарамаҫтан Диаоха халҡы тураһында мәсьәлә асыҡ булып ҡала[2].

Таралған версияларҙың береһе буйынса, был төбәктең халҡы протокартвел (боронғо грузин) ҡәбиләләренә ҡараған[3][1][4][5].

Башҡа версия буйынса, был төбәктә хурриттар йәшәгән (фараз буйынса таохтар хуррит сығышлы булғандар)[6][7][8][9][10].

Тарих фәндәре докторы Б. А. Арутюнян, беҙҙең эраға тиклем I мең йыллыҡта йәшәгән Чорох йылғаһы бассейны халҡының этник сығышын анализлағанда, беҙҙең эраға тиклем VII—VI быуаттарҙа был төбәктә скиф ҡәбиләләре йәшәгән, улар урындағы әрмән халҡын буйһондорған, ә Чорох йылғаһы тамағы районында — грузин ҡәбиләләре йәшәгән. Беҙҙең эраға тиклем I мең йыллыҡтың икенсе яртыһында улар башлыса әрмән халҡы формалашыуында ҡатнашҡан[6]. Дөйөм алғанда ул был территория халҡының ҡатнаш составлы булыуы тураһындағы версия яҡлы[6].

Тәүге тапҡыр телгә алыныу беҙҙең эраға тиклем 1112 йылға ҡарай, был ваҡытта Ассирия батшаһы Тиглатпаласар I төньяҡҡа Ҡара диңгеҙ яғына яу менән барған: «Бөтә батшаларҙы тереләй әсиргә алдым. Уларҙың бөтәһендә ярлыҡаным, ғүмерен һаҡланым, әммә уларҙың улдарын аманат итеп ҡалдырҙым. Улар өҫтөнә яһаҡ һалдым — 1200 баш йылҡы һәм 2000 баш эре мөгөҙлө мал, һәм үҙ илдәренә ебәрҙем. Ассирия илаһына буйһонмаған Диаэна иле батшаһын — Сиенды, мин бәйле рәүештә үҙемдең Ашшур ҡалаһына алып килдем һәм унда уны ярлыҡаным. Ул бөйөк илаһтарға буйһонғас, мин уны ебәрҙем». Беҙҙең эраға тиклем 845 йылда был территорияға ассириялар килгән һә батша Салманасар III уны буйһондорған.

Әммә тиҙҙән Диаоха Урартуның Менуа һәм Аргишти I батшаларының экспанциялау объекты булып киткән. Хәрби яуҙар барышында өлкә Урартуға ҡушылған. Бөҙҙөң эраға тиклем VIII быуатта, урартулар тарафынан ойошторлған тар-мар ителеүҙән һуң, Диаохиның төньяҡ ерҙәре фараз буйынса Колхида составына кергән[8]. Беҙҙең эраға тиклем 760-сы йылдарҙа Урарту батшалары яҙмаларында Диаоха телгә алынмай, шулай итеп Урарту һәм Колха күрше булып киткән[3].

  1. 1,0 1,1 Georgia // Encyclopædia Britannica
    « Among these were the Diauhi (Diaeni) nation, ancestors of the Taokhoi, who later domiciled in the southwestern Georgian province of Tao, and the Kulkha, forerunners of the Colchians, who held sway over large territories at the eastern end of the Black Sea. »
  2. И. М. Дьяконов. Глава II. История Армянского нагорья в эпоху бронзы и раннего железа // Предыстория армянского народа: История Арм. нагорья с 1500 по 500 г. до н. э. Хурриты, лувийцы, протоармяне. — Ер.: АН Арм. ССР, 1968. — С. 120. — 264 с.

  3. 3,0 3,1 Вачнадзе М., Гурули В., Бахтадзе М.А. История Грузии (с древнейших времён и до наших дней) 2019 йыл 25 май архивланған. Тбилиси: Тбилисский государственный университет, 1993. — 172 с.
    « ...Цари Урарту Менуа и Аргишти I в IX–VIII веках до нашей эры несколько раз нанесли удар государству Диаохи. Диаохский царь Утупурси постоянно поднимал восстание: с 60-х годов VIII века до нашей эры в надписях урартских царей Диаохи уже не упоминается. Урартские цари боролись и с другими грузинскими племенами... »
  4. Б.А. Арутюнян. К вопросу об этнической принадлежности населения бассейна реки Чорох в VII—IV вв. до н. э. Историко-филологический журнал № 1-2 . pp. 233-246. ISSN 0135-0536 (1998). Дата обращения: 4 сентябрь 2012. Архивировано 19 октябрь 2012 года. 2014 йыл 14 март архивланған.

  5. DIAOKHI: GEORGIAN PRE-HISTORY Text: Givi Koberidze. Maps: Andrew Andersen, George Partskhaladze — Putzgers, F.W., Historische Schul-Atlas, Leipzig / 1929
    « Several modern scholars believe Diauehi may have emerged as a tribal union of possible proto-Georgians in the post-Hittite period, in about the 12th century BC. This federation was powerful enough to counter the Assyrian forays, although in 1112 BC its king Sien was defeated and taken prisoner by Tiglath-Pileser I. »
  6. 6,0 6,1 6,2 Б. А. Арутюнян. К вопросу об этнической принадлежности населения бассейна реки Чорох в VII—IV вв. до н. э. Историко-филологический журнал № 1-2 . С. 233-246. ISSN 0135-0536 (1998). Дата обращения: 4 сентябрь 2012. Архивировано 19 октябрь 2012 года. 2014 йыл 14 март архивланған.

  7. М. А. Агларов. Дагестан в эпоху великого переселения народов: этногенетические исследования. — Институт истории, археологии и этнографии Дагестанского научного центра РАН. — С. 191. — 35 с.

  8. 8,0 8,1 М. С. Капица; Л. Б. Алаев; К. З. Ашрафян. Глава XXIX. Закавказье и сопредельные страны в период эллинизма // История Востока: Восток в древности. — М: "Восточная литература", 1997. — Т. 1. — С. 530.

  9. А. В. Седов. История древнего Востока. — М: Восточная литература, 2004. — С. 872. — 894 с. — ISBN 5020183881, 9785020183889.
  10. И. М. Дьяконов. Глава II. История Армянского нагорья в эпоху бронзы и раннего железа // Предыстория армянского народа: История Арм. нагорья с 1500 по 500 г. до н. э. Хурриты, лувийцы, протоармяне. — Ер.: АН Арм. ССР, 1968. — С. 120. — 264 с.


Был география буйынса тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып Википедия проектына ярҙам итә алаһығыҙ
Мөмкин булһа был иҫкәрмәне анығырағы менән алыштырырға кәрәк.