Рыльск

Рыльск
	Рыльск
Байраҡ	Герб
Ҡушамат	Город «российского Колумба» һәм Город Григория Ивановича Шелехова
Дәүләт	Рәсәй
Административ үҙәге	Рыльский район[d] һәм Городское поселение город Рыльск[d]
Административ-территориаль берәмек	Городское поселение город Рыльск[d]
Сәғәт бүлкәте	UTC+3:00[d]
Халыҡ һаны	14 843 кеше (2024)
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	160 метр
Майҙан	17 км²
Почта индексы	307370
Рәсми сайт	admrylsk46.ru
Иң тәүге яҙма ваҡыты	1152
Урындағы телефон коды	47152
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Рыльске[d]
	Рыльск Викимилектә

Рыльск — Рәсәй федерацияһының Курск өлкәһендәге ҡалаһы, Рыльск районының административ үҙәге.

Рыльск ҡала муниципаль берәмеге, уның биләмәһе составында берҙән-бер тораҡ пункты^[4].

Сейм йылғаһының ике ярында ла (бассейн Днепр) урынлашҡан, Курск ҡалаһынан көнбайышҡа табан 124 км алыҫлыҡта тора. Халҡы — 16 319 кеше (2017 йыл мәғлүмәттәре буйынса). Рыльск Рәсәйҙәге иң боронғо ҡалаларҙың береһе булып тора.

Исеменең килеп сығышы

Исеме бындағы Рыло йылғаһынан килеп сыҡҡандыр, моғайын, тигән фараз бар, бәлки русса РЫТЬ һүҙенән сыҡҡандыр. йылғаның атамаһы килеп сығышы билдәле түгел. Шулай уҡ бер нисә «халыҡ этимологияһы» версияһы бар:

Бер версия буйынса исеме преподобный Иоанн Рыльскийға барып тоташа. Әммә преподобный бер ҡасан да Рыльскиҙа йәшәмәгән, ә — Болгарияла йәшәгән. Шулай уҡ ҡала исеме Рильский тауҙары менән бәйле тип тә әйтелә.

Икенсе фараз яҡлылар, ҡаланың исеме боронғо Ярило һүҙнән килеп сыҡҡан тип уйлай (Яри(ы)льск).

Тағы ла бер боронғо легенда буйынса, ҡала үҙ исемен ҡырағай сусҡа бәрәстәренең мороно менән ерҙе соҡоп (разрыть) йылғаның башын тапҡан, шуға Рыльск йылғаһы һәм аҙаҡтан Рыльск ҡалаһы тигән исем килеп сыҡҡан, тип әйтелә.

Климаты уртаса-континенталь. Ҡалала йылы яҙ һәм оҙайлы йәй. Ҡыш болотло һәм дымлы, һыуыҡ һауа тулҡындары епшек ҡар менән алмашына. Күп йыллыҡ күҙәтеүҙәр буйынса, иң һалҡын ай-ғинуар, уның уртаса температураһы −6,9°С, иң йылы ай июль, июлдә уртаса температура — +19,5 °С, йыллыҡ яуым — төшөм күләме-638 мм.

Рыльск климаты (норма 1960—2000 йй, рекорд — 1960 й.)
Күрһәткестәре	Дек.	Ғин.	Март	Апра.	Май	Июнь	Июль	Авг.	Сена.	Окт.	Нояб.	Февр.	Йыл
Абсолют максимум, °C	7,7	11,5	19,4	29,1	32	35,5	37	39,6	31,1	26,6	17,4	10,1	39,6	Һауа температураһы, °C	-4,1	-3,2	2,4	12,5	20	23,2	24,9	23,9	18	10,6	2,7	-2	10,9
Уртаса температура, °C	-6,9	-6,4	-1,1	7,8	14,5	17,9	19,5	18,4	12,8	6,6	0,2	-4,4	6,8
Уртаса минимум, °C	-9,6	-9,3	-4,1	3,7	9,4	12,9	14,6	13,4	8,5	3,3	-2	-6,8	3
Абсолют минимум, °C	-33,9	-31	-34,8	-9,3	-3,5	2	-0,3	-0,3	-4	-8,8	-24,8	-28,6	-34,8
Яуым-төшөм нормаһы, мм	41	36	39	44	55	75	85	59	57	49	48	50	638
Сығанағы: Climatebase.ru

Рыльск климаты (1981-2010 йылдарҙа )
Күрһәткестәре	Дек.	Ғин.	Март	Апра.	Май	Июнь	Июль	Авг.	Сена.	Окт.	Нояб.	Февре.	Йыл
Уртаса температура, °C	-5,5	-5,6	-0,4	8,0	14,5	17,9	19,7	18,7	12,9	6,8	0,0	-4,4	6,9
Яуым-төшөм нормаһы, мм	41	41	40	48	58	78	87	56	61	55	46	46	657
Сығанағы: ФГБУ "ВНИИГМИ-МЦД" 2017 йыл 31 июль архивланған.

Халыҡ

2016 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халҡы буйынса ҡала 751 Рәсәй Федерацияһының 1112^[5] ҡалаһы араһында ^[6] 375-се урында була

Яҡындағы тораҡ пункттары

Пригородная Слободка (Рыльский районы)
Малогнеушево

Сәнәғәте

ААО «Глобус»^[7];
ААО «Сыродел»^[8];
ЯСЙ «Промсахар»^[9];
ЯСЙ «Рыльский икмәк заводы»^[10];
ААО «Рыльский авторемонт заводы»^[11].

Иҫтәлекле урындары

Торлаҡ һәм административ биналар һаҡлана. Рыльскиҙа бер нисә тиҫтә XVIII—XIX быуаттарһан һаҡланып ҡалған торлаҡ һәм административ биналар бар: Покровка православие соборы (1822), Успение соборы (1811), Вознесение сиркәүе (1866). Ҡалала крайҙы өйрәнеү музейы эшләй, , унда сәнғәт әйберҙәренең бай коллекцияһы һаҡлана.

Ғибәҙәтханалар

Николаев сиркәүе — ғәмәлдән сығарылған.

Успенский кафедраль соборы — православие ҡорамы, уның алдында Г. И. Шелихов һәйкәле тора.. Собор 1811 йылда 1-се гильдия сауҙагәре И. Ф. Филимонов тарафынан төҙөлгән.
Покровка соборы 1822 йылдарҙа Преображенский урамында Шелиховтар тарафынан төҙөлгән.
Вознесение сиркәүе Ленин һәм Луначарский урамдары киҫелешендә тора. Бина 1866 йылда төҙөлгән.

Музей

Дәүләт тыуған яҡты өйрәнеү музейы. (Урицкий урамы, 81);
Рыльский авиация техник колледжының музей-мемориаль комплексы (Советская майҙаны, 7);
Рыльский хәрби дан музейы (Маяковский урамы, 41);
Рыльский аграр техникум тарихы музейы (Ленин урамы, 42).

Рыльскиҙан алыҫ булмаған «Марьино Усадьбаһы» музейы.

Спорт

Рыльск-арена — стадион, өлкә масштабындағы спорткомплекс
ФОК Спорткомплекс — төҙөлөш алып барыла

Киң мәғлүмәт саралары

Гәзиттәр

Районные будни
Рыльские вести
СЕЙМ-ИНФО

Рыльск телевидениеһы

Аналог-ТВ
Беренсе канал 57ТВК
Рәсәй 27ТВК-Курск ДТРК-ҺЫ 1
Бишенсе Канал 52ТВК
Рәсәй 32ТВК
47ТВК МАТЧ ТВ
44ТВК СТС-Курск

Цифрлы-ТВ
10ТВК РТРС-1
56ТВК РТРС-2

Радиостанциялар

106,5FM Радио Курс
107,4FM Дорожное Радио (план)
101,5FM план
102,4FM план
104,9FM план

Туғанлашҡан ҡалалары

Глухов (укр. Глухів), Украина
Шелехов, Россия
Мәскәү, Рәсәй
Рила, Болгария
Белыничи, Белоруссия

Иҫкәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 Словарь топонимических перифраз: названия российских городов (урыҫ) — СПб.: Алетейя, 2022. — С. 21. — ISBN 978-5-00165-489-6
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ОКТМО. 179/2016. Центральный ФО
↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года. Федеральная служба государственной статистики (27 апреля 2024) (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 май 2024.
↑ Курск өлкәһендәге закондың 2004 йылдың 21 октябрендә № 48-ЗКО «курск өлкәһе муниципаль мәғариф ТУРАҺЫНДА»
↑ с учётом городов Крыма
↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года. Таблица «31. Численность населения городов и пгт по федеральным округам и субъектам Российской Федерации на 1 января 2016 года». RAR-архив (1,0 Mб)
↑ ОАО «GLOBUS», Рыльск 2012 йыл 28 ғинуар архивланған.
↑ Pulset 2016 йыл 4 март архивланған.
↑ Шәкәр заводы Рыльский
↑ Тармаҡ бизнес-справочник предприятий Рәсәйҙәге(недоступная ссылка)
↑ Справочник предприятий Центрального федерального округа России (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 ғинуар 2013. Архивировано 4 март 2016 года. 2016 йыл 4 март архивланған.

Әҙәбиәт

Донченко Ю.В. Рыльск // Курская губерния на старой открытке. — Курск: Курский областной комитет государственной статистики, 2004. — С. 198—225. — 336 с. — 3000 экз. — ISBN 5-901958-02-2.
Рыльск // Города России: энциклопедия. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1994. — С. 387. — 559 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-85270-026-6.
Кудрявцев Н. В., Рихтер Д. И. Рыльск // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Просецкий В. А. Рыльск. — Воронеж: Центр.-Черноземн. кн. изд-во, 1966. — 152 с.
Просецкий В. А. Рыльск. — Изд. 3-е, перераб. — Воронеж: Центр.-Черноземн. кн. изд-во, 1977. — 176 с.

Һылтанмалар

[_17013f8f16b307a2-1] 1,0 ^1,1 Словарь топонимических перифраз: названия российских городов (урыҫ) — СПб.: Алетейя, 2022. — С. 21. — ISBN 978-5-00165-489-6

[_bd97296f4f00e541-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ОКТМО. 179/2016. Центральный ФО

[_4156a7a16503916a-3] Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года. Федеральная служба государственной статистики (27 апреля 2024) (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 май 2024.

[МО-4] Курск өлкәһендәге закондың 2004 йылдың 21 октябрендә № 48-ЗКО «курск өлкәһе муниципаль мәғариф ТУРАҺЫНДА»

[Де-факто-5] с учётом городов Крыма

[6] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года. Таблица «31. Численность населения городов и пгт по федеральным округам и субъектам Российской Федерации на 1 января 2016 года». RAR-архив (1,0 Mб)

[7] ОАО «GLOBUS», Рыльск 2012 йыл 28 ғинуар архивланған.

[8] Pulset 2016 йыл 4 март архивланған.

[9] Шәкәр заводы Рыльский

[10] Тармаҡ бизнес-справочник предприятий Рәсәйҙәге(недоступная ссылка)

[11] Справочник предприятий Центрального федерального округа России (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 ғинуар 2013. Архивировано 4 март 2016 года. 2016 йыл 4 март архивланған.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]