Шкарлетова Мария Савельевна

Шкарлетова Мария Савельевна
Зат	ҡатын-ҡыҙ
Гражданлыҡ	СССР
Тыуған көнө	3 февраль 1925({{padleft:1925|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:3|2|0}})
Тыуған урыны	Кисловка[d], Купянский район[d], Купянский округ[d], Харьковская губерния[d], Украина Совет Социалистик Республикаһы, СССР
Вафат булған көнө	2 ноябрь 2003({{padleft:2003|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:2|2|0}}) (78 йәш)
Вафат булған урыны	Купянск, Харьков өлкәһе, Украина
Ерләнгән урыны	Купянск
Һөнәр төрө	военный врач
Хәрби звание	Мастер-сержант[d]
Һуғыш/алыш	Бөйөк Ватан һуғышы
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

Шкарлетова Мария Савельевна (3 февраль 1925 йыл — 2 ноябрь 2003 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан шәфҡәт туташы. Уҡсылар ротаһы медицина хеҙмәте санинструкторы, гвардия өлкән сержанты. Советтар Союзы Геройы (1945).

М. С. Шкарлетова — 1943 йылдан Бөйөк Ватан һуғышы фронттарында. 57-се гвардия уҡсылар дивизияһы 170-се гвардия уҡсылар полкы составында Украина, Молдавия һәм Польша ерҙәрен немец-фашист ғәскәрҙәренән азат итеүҙә ҡатнаша.

1965 йылда һуғыш йылдарында яуҙа күрһәткән батырлыҡтары һәм тыныс тормошта кеше һаулығы хаҡына намыҫлы хеҙмәте өсөн Ҡыҙыл Тәре Халыҡ-ара комитетының Флоренс Найтингейл исемендәге миҙалы менән бүләкләнгән.

Биографияһы

Балалыҡ йылдары

Мария Савельевна Шкарлетова 1925 йылдың 3 февралендә Харьков өлкәһе Купянский районы Кисловка ауылында эшсе ғаиләһендә тыуған. Украин ҡыҙы.

1940 йылда ете йыллыҡ мәктәпте тамамлай һәм эшләй башланғас һәм Купянский тимер юл бүлексәһендә һаҡлағыс ағас һыҙаттары ултыртыу эшендә ҡатнаша, һуңынан колхозда эшләй.

Бөйөк Ватан һуғышы башлағанғас, 16 йәшлек Маша оборона сиктәрен төҙөүҙә эшләй. Комсомолка. Шкарлетовтар ғаиләһе эвакуацияланмай, сөнки немец ғәскәрҙәре Луганск яғынан сыға торған бөтә юлдарҙы ла киҫә.

Ҡыҙыл Армия сафында

Ҡыҙыл Армия частары Купянский районын 1943 йылдың июлендә азат иткәндән һуң, Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы сафына саҡырыла һәм тиҙҙән Миллерово ҡалаһына санинструкторҙар курсына йүнәлтмә ала.

1943 йылдың октябрендә М. С. Шкарлетова 57-се гвардия уҡсылар дивизияһының 170-се гвардия уҡсылар полкына килә. Был дивизия составында ул, немец-фашист ғәскәрҙәренән Украина, Молдавия, Польшаны азат итеүҙә ҡатнашып, тиңһеҙ алыштар юлын үтә. Мария Шкарлетова хеҙмәт иткән ғәскәри часть, ҡаты яуҙар менән, тиҫтәләгән йылғаны: Днепр, Ингулец, Днестр, Көньяҡ Буг, Висла һәм башҡа йылғаларҙы аша кисеп сыға . Висланың уң ярындағы плацдарм өсөн айырыуса ҡаты алыш була. М. С. Шкарлетованың хәтирәләре буйынса :

«Висланың көнбайыш ярындағы бәләкәй участкала беҙ йылға менән ярҙан ни бары 200 метрҙа ғына үткән дошмандың алғы һыҙығы араһында ҡыҫылып ҡалдыҡ. Бында беҙгә ашығыс рәүештә окоптар ҡаҙырға тура килде. Таң атыуға көслө артиллерия һәм миномёт уты менән бергә тиҫтәләгән аяуһыҙ атака яһаны…, ләкин совет яугирҙәре ҡаушап ҡалманылар…, батырҙарса алышты, ярҙам килеп еткәнсегә тиклем плацдармды һаҡлап торҙолар».

М. С. Шкарлетова был участкала килеп урынлашҡан төркөмдөң берҙән-бер санитар инструкторы була.Үҙенең медик хеҙмәтен ул былай тип тасуирлай:

«Дары төтөнө һәм пулялар шартлауы аҫтында, соҡорҙар һәм ярылыусы снарядтар араһынан, санитар сумканы арҡаға тағып, арыу-талыу белмәй, унлата энергия менән бер яралынан икенсеһенә шыуышып йөрөп, яраларын бәйләйем, снаряд соҡорҙарына һәм башҡа ышыҡ урынға йәшерәм… , ә һуңынан уларҙы иңемә һалып яр буйына алып барам һәм төндә ҡаршы ярға оҙатам».

Улар араһында хатта дошман һалдаттары ла осрай ине.

«Беҙ бит йыртҡыс түгел», — Мария, яралыларҙы йөкләп ташыуын дауам итеп, шулай тип ҡабатлай ине.

170-се гвардия уҡсылар полкының уҡсылар ротаһы санинструкторы (1-се Белоруссия фронты, 8-се гвардия армияһы, 57-се гвардия уҡсылар дивизияһы) гвардия өлкән сержанты М. С. Шкарлетова Украинаның Волынск өлкәһендәге Любомль ҡалаһынан көнбайыштараҡ 1944 йылдың 20 июлендә Көнбайыш Буг һәм 1944 йылдың 1 августында Магнушев ауылы районында, Польшаның баш ҡалаһы — Варшаванан көньяҡтараҡ, Висла йылғаларын кискәндә айырыуса батырлыҡ күрһәтә.

Мария Шкарлетова, беренсләрҙән булып йылғаны кисеп, һуғыш яланынан ҡоралдары менән бер нисә тиҫтә яралы һалдат һәм офицерҙы сығара, тәүге медицина ярҙамы күрһәтә, уларҙы тылға эвакуациялауҙы тәьмин итә. Ә магнушев плацдармы өсөн һуғышта, бер төркөм яралы яугирҙәрҙе яҡлап, һәләк булған пулемётсыны алмаштыра.

СССР Юғары Советы Президиумының 1945 йылдың 24 март указы менән «немец-фашист илбаҫарҙарына ҡаршы яуҙарҙа командованиеның хәрби заданиеларын теүәл үтәгәне һәм күрһәткән ҡаһарманлығы һәм батырлығы өсөн» гвардия өлкән сержанты Шкарлетова Мария Савельевнаға, Ленин ордены һәм «Алтын Йондоҙ» миҙалы (№ 7415) тапшырылып, «Советтар Союзы Геройы» исеме бирелә.

Һуғыштан һуңғы йылдарҙа

Һуғыштан һуң медицина хеҙмәте гвардия старшинаһы М. С. Шкарлетова демобилизациялана. 1946 йылдан ВКП(б)/КПСС]] ағзаһы.

1949 йылда Купянский медицина училищеһын (хәҙерге Мария Шкарлетова исемендәге Купянский медицина колледжы) тамамлай. Һуғышта емерелгән халыҡ хужалығын тергеҙеүҙә әүҙем ҡатнаша, Купянский район дауаханаһында шәфҡәт туташы булып эшләй. Күп тапҡыр Купянск, ҡала советы депутаты, халыҡ заседателе һәм Ҡыҙыл Тәре Харьков өлкә комитетының пленум ағзаһы итеп һайлана.

1965 йылда һуғыш йылдарында яуҙа күрһәткән батырлыҡтары һәм тыныс тормошта кеше һаулығы хаҡына намыҫлы хеҙмәте өсөн Ҡыҙыл Тәре Халыҡ-ара комитетының Флоренс Найтингейл исемендәге миҙалы менән бүләкләнә.

Украинаның Харьков өлкәһе Купянск ҡалаһында йәшәй, 2003 йылдың 2 ноябрендә шунда вафат була.

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

• Советтар Союзы Геройы (1945 йылдың 24 марты,
• «Алтын Йондоҙ» миҙалы, № 7415);
• Ленин ордены (1945 йылдың 24 марты);
• I дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1985 йылдың 11 марты);
• Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (1944 йылдың 28 марты);
• миҙалдары, шул иҫәптән:
  • миҙалдар «1941-1945 йй. Бөйөк Ватан һуғышында Германияны еңгән өсөн» миҙалы (1945 йылдың 9 майы);
  • «Берлинды алған өсөн» миҙалы (1945 йылдың 9 июне);
  • «Варшава ҡалаһын азат иткән өсөн» миҙалы (1945 йылдың 9 июне).

Ҡыҙыл Тәре Халыҡ-ара комитетының наградаһы:

• Флоренс Найтингейл исемендәге миҙал (1965).

Ғаиләһе

Ире — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан, һуғыш инвалиды, һөнәре буйынса юрист. Уларҙың ике ҡыҙы була.

Хәтер

Тышҡы медиафайлдар

17 июня 2004 года её именем назван медицинский колледж в городе Купянске Харьковской области Украины. Там же в честь фронтовых медсестёр установлен памятник, прообразом барельефа на котором стала санинструктор Мария Шкарлетова.

Баһалау фекерҙәре

Ғүмеренең ахырына тиклем Мария Савельевна үҙе ҡотғҡарған кешеләрҙән рәхмәт хаттары алған.

Ҡәҙерле Мария Савельевна! «Красная Звезда» гәзитендә «Купянскиҙа героиня йәшәй…» тигән заметканы уҡып, Һеҙҙең адресығыҙҙы белдем. Иҫегеҙҙә микән, мине беләһегеҙ микән, Заднепровский плацдармда блиндажға туранан-тура килеп төшкән снарядтан минең иптәштәрем һәләк булды, ә Һеҙ мине, яралы яугирҙе, бүрәнә һыныҡтары һәм тупраҡ өйөмө араһынан алып сыҡтығыҙ, шулай итеп, минең ғүмеремде һаҡлап алып ҡалдығыҙ.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Список женщин — Героев Советского Союза

Әҙәбиәт

• Шкарлетова Мария Савельевна // Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — С. 790. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2.
• Кудинов П. Н. Шәфҡәт туташы. Киев, 1975.
• Мария Шкарлетов Савельевна / Кузьмин М. К. Медик—Советтар Союзы Геройы. — 2-е изд., добролюбов. һәм том — М.: Медицина, 1970. — С. 192—195. — 233 с
• Висла, буг йылғаһын көнбайыш сигенә тиклем. Львов, 1985. — С. 192—195.
• Отчизны хаҡына батырлыҡ. — 2-е изд.,- Харьков: Прапор, 1985. — С. 665—668.
• Постолатьев П. Машенька // Героини: очерки о женщинах — Героях Советского Союза / ред.-сост. Л. Ф. Торопов; предисл. Е. Кононенко. — Вып. 2. — М.: Политиздат, 1969. — 463 с.

Һылтанмалар

• Шкарлетова Мария Савельевна  (билдәһеҙ). «Герои страны» сайты.