Джахар Дудаеў

	Джахар Дудаеў
	па-чачэнску: ДудагӀеран Мусан ЖовхӀар; па-чачэнску: Дудин Муса-кӀант Джохар; па-чачэнску: Dudin Musa-voj Dƶoxar
1-ы прэзыдэнт Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя
	9 лістапада 1991 — 21 красавіка 1996
Наступнік:	Зэлімхан Яндарбіеў
Камандзір 326-ай цяжкай бамбавальнай авіяцыйнай дывізіі(en)
	1987 — сакавік 1991
Прэм’ер-міністар:	Мікалай Рыжкоў, Валянцін Паўлаў
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	15 лютага 1944; вёска Ялхарой
Памёр:	21 красавіка 1996 (52 гады); вёска Гехі-Чу, Ічкерыя
Партыя:	Агульнанацыянальны кангрэс чачэнскага народу(en)
Сужэнец:	Ала Фёдараўна Дудаева(en) (з 1969 г.)
Дзеці:	Трое: 2 сыны Аўлур (нар. 1971) і Дэгі (1984), дачка Дана (1974)
Род:	Ялхарой(ce)
Адукацыя:	Ваенна-паветраная акадэмія імя Юрыя Гагарына(en) (1974)
	Джахар Дудаеў у Вікісховішчы

Джаха́р Муса́евіч Дуда́еў (чач. Дудийн Муса-кІант Жовхар, рас. Джохар Мусаевич Дудаев; 1944, вёска Ялхарой, цяпер Чачэнская рэспубліка, Расея — 1996, вёска Гехі-Чу, цяпер Чачэнская Рэспубліка, Расея) — савецкі й чачэнскі вайсковы дзяяч, пасьля развалу СССР таксама займаўся дзяржаўнай дзейнасьцю. Правадыр чачэнскага незалежніцкага руху. У СССР быў у савецкім войску, генэрал-маёр авіяцыі. Першы і адзіны чачэнскі генэрал савецкага войска. Удзельнічаў у Першай расейска-чачэнскай вайне.

Сям’я

12 верасьня 1969 году Джахар Дудаеў ажаніўся з Алай Куліковай. Меў трох дзяцей — Аўлур (сын), Дэгі (сын) і Дана (дачка). Іх лёс невядомы з-за боязі перасьледу з боку расейскіх уладаў.

Біяграфія

Быў выселены з Чачэніі разам зь сям’ёй у Казахстан. Вярнуўся ў Чачэнію ў 1957 годзе. У 1960 годзе паступіў на вучобу ў Тамбоўскую вайсковую лётную вучэльню. Пасьля гэтага служыў у савецкім войску. У 1980-х гадах браў удзел у вайне з маджагедамі ў Аўганістане. Пасьля развалу СССР вярнуўся ў Чачэнію й пачаў палітычную дзейнасьць. 27 кастрычніка 1991 году быў абвешчаны прэзыдэнтам Чачэніі. 21 красавіка 1996 году Джахар Дудаеў быў забіты ракетным ударам з расейскага самалёта.

Вяртаньне ў Чачэнію, дзяржаўная дзейнасьць

23—25 лістапада 1990 году ў Грозным Агульнанацыянальны кангрэс чачэнскага народу, на якім была выбраная так званая Выканаўчая рада зьезду на чале з Дж. Дудаевым. У сакавіку 1990 году ён запатрабаваў роспуску Вярхоўнай рады ЧІАССР. 9 чэрвеня 1991 году на другім чачэнскім нацыянальным зьезьдзе Дж. Дудаеў быў выбраны старшынём Выканаўчай рады Ўсечачэнскага нацыянальнага камітэту. Затым пачалося стварэньне другога ўраду, які дзейнічаў бы разам з ужо існуючым урадам ЧІАССР. З-за спробы дзяржаўнага перавароту ў Маскве, падзеі ў Чачэніі пачалі рухацца да міжчачэнскай вайны. Улады ЧІАССР (урад, Вярхоўная рада, КПСС у ЧІАССР) падтрымалі тых, хто хацеў захапіць уладу ў Маскве, а Дж. Дудаеў падтрымаў Барыса Ельцына. Вайнаская дэмакратычная партыя на плошчы ў Грозным правяла сход, на якім народ вырашыў падтрымаць Барыса Ельцына. Разам з тым людзі пачалі патрабаваць адстаўкі людзей, што падтрымлівалі ворагаў Барыса Ельцына. Сярод іх былі Вярхоўная рада ЧІАССР. 4 верасьня 1991 году было захоплена тэлебачаньне ў Грозным і Дж. Дудаеў заявіў аб адстаўцы Вярхоўнай рады ЧІАССР і абвясьціў Выканаўчаю раду Ўсечачэнскага народнага камітэту ўрадам ЧІАССР.

Галава Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя

27 кастрычніка 1991 году ў ЧРІ адбыліся выбары галавы краіны, на якіх выйграў Дж. Дудаеў. Ён атрымаў 90,1 % галасоў. Тут жа ён абвясьціў незалежнасьць Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя. Гэтую незалежнасьць не прызнала Расея. Выбары галавы Чачэніі таксама Расея не прызнала. Барыс Ельцын спрабаваў увесьці ваеннае становішча ў Чачэніі й увесьці туды войска, але Вярхоўная рада Расеі не пажадала падначальвацца Б. Ельцыну.

Дзейнасьць на чале дзяржавы

3 сакавіка 1992 году Дж. Дудаеў заявіў, што з Расеяй перамовы будуць толькі пры ўмове, што будзе прызнана незалежнасьць ЧРІ. 12 сакавіка 1992 году была прынята Канстытуцыю ЧРІ. У 1992 годзе Дж. Дудаеў сустракаўся з кіраўніцтвам наступных краінаў: Азэрбайджан, Грузія, Саудаўская Арабія, ААЭ, Турэччына, Паўночны Кіпр, Босьнія й Герцагавіна, ЗША. Там ён хацеў дамагчыся прызнаньня незалежнасьці ЧРІ, але гэта не ўдалося.

Пачатак грамадзянскай вайны

К пачатку 1993 году ў ЧРІ пачаліся гаспадарчыя клопаты, беднасьць. Народ страціў давер да Дж. Дудаева. 19 лютага 1993 году было праведзена апытаньне народу ЧРІ аб зьменах у канстытуцыю, дзе была вельмі ўзмоцнена ўлада Дж. Дудаева. 15 красавіка 1993 году пачаўся сход у Грозным, дзе сабраліся праціўнікі Дж. Дудаева. Яны хацелі стаяць на плошчы пакуль Дж. Дудаеў не адыдзе ў адстаўку. Гэтых людзей падтрымаў парлямэнт ЧРІ. 17 красавіка 1993 году Дж. Дудаеў распусьціў парлямэнт. 4 чэрвеня 1993 году быў разагнаны сход. Было забіта каля 50 чалавек. Баявыя дзеяньні пачаліся на ўскраінах ЧРІ. Праціўнікамі ЧРІ была створана Часовая рада Чачэнскай (расейскай) рэспублікі.

Пачатак Першай расейска-чачэнскай вайны

Пасьля доўгіх і няўдалых спробаў сілай зьнішчыць урад ЧРІ, Расея вырашыла адкрыта напасьць на ЧРІ. Пачалася вайна. К канцу 1995 году амаль уся ЧРІ была захоплена расейскім войскам. Чачэнскае войска спрабавала нападамі з-за засады прымусіць да перамоваў Расею.

Сьмерць

З пачаткам вайны расейскае войска спрабавала забіць Дж. Дудаева. 21 красавіка 1996 году расейскія вайскоўцы злавілі радыёхвалі, дзе Дж. Дудаеў гутарыў з кімсьці з Масквы. Быў падняты самалёт Су-25, які паляцеў у бок вёскі Гехі-Чу, адтуль вяліся перамовы. Ракета была пушчана й трапіла ў машыну, ля якое быў Дж. Дудаеў. Ён памёр на месцы.

Цытаты

	Аўганістан, Ічкэрыя, іншыя цяжкасьці паменшылі трошкі апэтыты [Расеі]. Але не прыпынілі. У Крыме яшчэ будзе бойня, Украіна яшчэ сыйдзецца ў бітве з Расеяй. Пакуль русізм існуе, ён ніколі не адмовіцца ад сваіх амбіцыяў. Вось цяпер пад славянскай маркай хочуць, як і ў ранейшыя часы, падмяць пад сябе Ўкраіну, Беларусь і гэтак далей...^[3]
—Джахар Дудаеў, 1995 год

Памяць

Места Грозны было перайменаванае ў Dzhokhar-Ghala (пазьней Dzhokhar) ў 1997 годзе. Пасьля Другой Чачэнскай Вайны места зноўку называецца Грозны.

Памяць па-за межамі ЧРІ

Босьнія і Герцагавіна

Гораждэ, вуліца Джахара Дудаева

Латвія

Рыга, алея Джахара Дудаева (з 1996 году)

Летува

Вільня, сад Джахара Дудаева, дзе стаіць яму помнік

Польшча

Варшава, плошча Джахара Дудаева (з 2005 году)

Украіна

Хмяльніцкі, вуліца Джахара Дудаева (з 2015 году)^[4]
Івана-Франкоўск, вуліца Джахара Дудаева
Львоў, вуліца Джахара Дудаева (з 1996 году)

ЧРІ

Грозны, сад Джахара Дудаева (з 1996 па 1999)

Глядзіце таксама

Вонкавыя спасылкі

Джахар Дудаеў — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Валер Каліноўскі. 10 гадоў таму ракетным ударам расейцы забілі Джахара Дудаева // Радыё «Свабода», 21 красавіка 2006 г. Праверана 6 траўня 2014 г.
Прамова Дж.Дудаева, 1993 г.
Прамова Дж.Дудаева, 11.01.1995 г.
Забойства Дж.Дудаева
Сабор чачэнскага народа (1991)

Крыніцы

^ ^а ^б Dschochar Dudajew // Munzinger Personen (ням.)
^ калектыў аўтараў История командного факультета Военно-Воздушной академии имени Ю. А. Гагарина / В.Е. Зенков. — Москва: ЗАО СП «Контакт РЛ», 2007 год. — С. 286. — 368 с. — ISBN 5-902908-02-7
^ Джохар Дудаев: Украина еще схлестнется с Россией // Интервью, 1995 год (video)
^ Як у Хмельницькому Джохара Дудаєва вшановували

[_293f14ba06c9ae34-1] а ^б Dschochar Dudajew // Munzinger Personen (ням.)

[_d732cfa0be19400c-2] калектыў аўтараў История командного факультета Военно-Воздушной академии имени Ю. А. Гагарина / В.Е. Зенков. — Москва: ЗАО СП «Контакт РЛ», 2007 год. — С. 286. — 368 с. — ISBN 5-902908-02-7

[3] Джохар Дудаев: Украина еще схлестнется с Россией // Интервью, 1995 год (video)

[4] Як у Хмельницькому Джохара Дудаєва вшановували

[1]

[3]

[4]