Віктар Сямёнавіч Абакумаў

Віктар Сямёнавіч Абакумаў
minister for State Security[d] 4 мая 1946 — 4 ліпеня 1954
Папярэднік	Усевалад Мікалаевіч Мяркулаў
Пераемнік	Sergei Ogoltsov[d]
дэпутат Вярхоўнага Савета СССР[d] 12 сакавіка 1946 — 11 чэрвеня 1950
Нараджэнне	11 (24) красавіка 1908 ці 1908 Масква, Маскоўская губерня, Расійская імперыя
Смерць	19 снежня 1954(1954-12-19) Ленінград
Месца пахавання	Левашоўскія мемарыяльныя могілкі Q4389357?
Імя пры нараджэнні	руск.: Виктор Семёнович Абакумов
Дзеці	Igor Smirnov[d]
Веравызнанне	атэізм
Партыя	УКП(б)
Дзейнасць	Міністэрства дзяржаўнай бяспекі СССР[d]
Ваенная служба
Прыналежнасць	СССР
Род войскаў	Міністэрства дзяржаўнай бяспекі СССР[d]
Званне	Генерал-палкоўнік
Бітвы	Другая сусветная вайна Бітва за Маскву Сталінградская бітва Бітва за Каўказ[d]
Узнагароды	Медаль «За абарону Сталінграда» Медаль «За абарону Каўказа» Юбілейны медаль «30 гадоў Савецкай Арміі і Флоту» Медаль «У памяць 800-годдзя Масквы» Ганаровы супрацоўнік дзяржбяспекі У 1955 годзе быў пазбаўлены ўсіх узнагародаў
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ві́ктар Сямё́навіч Абаку́маў (руск.: Ви́ктор Семёнович Абаку́мов; 11 (24) красавіка 1908 — 19 снежня 1954) — савецкі дзяржаўны і ваенны дзеяч, генерал-палкоўнік, намеснік наркама абароны і начальнік Галоўнага ўпраўлення контрразведкі («СМЕРШ») Наркамата абароны СССР (1943—1946), міністр дзяржаўнай бяспекі СССР (1946—1951).

Жыццяпіс

Віктар Сямёнавіч Абакумаў нарадзіўся 11 (24) красавіка 1908 ў Маскве ў сям’і чорнарабочага Сямёна Абакумава (? — 1922) і швачкі.

Скончыў чатыры класы гарадскога вучылішча. З 1921 па 1923 гады служыў добраахвотнікам-санітарам ў 2-й Маскоўскай брыгадзе Частак Адмысловага Прызначэння (ЧОН). У 1924 годзе з-за беспрацоўя працаваў у якасці рабочага на часовых працах, але ўжо з 1925 года працаваў упакоўшчыкам Маскоўскага саюза прамысловай кааперацыі (Маспрамсаюз), з 1927 — стралком 1-га атрада ваенна-прамысловай аховы ВСНГ СССР, а з 1928 года — упакоўшчыкам складоў Цэнтрасаюза.

У 1927 годзе Віктар Сямёнавіч Абакумаў уступіў у шэрагі УЛКСМ, а ў 1930 годзе — у шэрагі УКП(б).

Падчас кампаніі па вылучэнні рабочых у савецкі апарат Абакумаў праз прафсаюзы быў вылучаны ў сістэму Наркамгандлю РСФСР. У студзені 1930 быў прызначаны на пасаду намесніка начальніка адміністрацыйнага аддзела гандлёва-пасылачнай канторы Наркамата гандлю РСФСР і адначасова сакратара ячэйкі УЛКСМ. У верасні 1930 быў накіраваны на кіруючую камсамольскую працу на штамповачны завод «Прэс», дзе быў абраны на пасаду сакратара ячэйкі УЛКСМ. З 1931 па 1932 гады працаваў на пасадзе загадчыка ваенным аддзелам Замаскварэцкага райкама камсамола.

З студзеня 1932 працаваў у органах АДПУ-НКУС практыкантам эканамічнага аддзела паўнамоцнага прадстаўніка АДПУ па Маскоўскай вобласці і ўпаўнаважаным эканамічнага аддзела паўнамоцнага прадстаўніка АДПУ па Маскоўскай вобласці.

У 1933 годзе быў пераведзены з членаў у кандыдаты партыі за нежаданне ліквідаваць сваю палітычную непісьменнасць. З 1933 працаваў упаўнаважаным эканамічнага ўпраўлення АДПУ, затым эканамічнага аддзела ГУДБ НКУС, аднак ў 1934 годзе было выяўлена, што Абакумаў на канспіратыўных кватэрах сустракаўся з рознымі жанчынамі, у сувязі з чым ён быў пераведзены ў Галоўнае ўпраўленне папраўча-працоўных лагераў і працоўных паселішчаў (ГУЛАГ). У 1934 годзе быў прызначаны на пасаду аператыўнага ўпаўнаважанага 3-га аддзялення Аператыўнага аддзела ГУЛАГа. У снежні 1936 Віктару Сямёнавічу Абакумаву было прысвоена спецыяльнае званне малодшага лейтэнанта дзяржбяспекі. З 1937 па 1938 гады працаваў на пасадах оперупаўнаважанага 4-га (сакрэтна-палітычнага) аддзела ГУДБ НКУС, намесніка начальніка аддзялення 4-га аддзела 1-га ўпраўлення НКУС, начальніка аддзялення 2-га аддзела ГУДБ НКУС.

З прызначэннем 25 лістапада 1938 года Лаўрэнція Паўлавіча Берыі на пасаду народнага камісара ўнутраных спраў СССР Віктар Сямёнавіч Абакумаў з снежні 1938 выконваў абавязкі начальніка, а 27 красавіка 1939 года быў зацверджаны на пасадзе начальніка ўпраўлення НКУС па Растоўскай вобласці. Падчас допытаў ужываў сваю фізічную сілу.

3 лютым 1941 года ўказам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР Народны камісарыят унутраных спраў быў падзелены на непасрэдна НКУС (наркам — Л. П. Берыя), і НКДБ (наркам — У. М. Мяркулаў). У гэты ж час Абакумаў быў прызначаны на пасаду намесніка народнага камісара ўнутраных спраў СССР і начальніка Упраўлення Асаблівых аддзелаў НКУС СССР, якое ў ліпені 1943 было ператворана ў СМЕРШ. У красавіку 1943 Віктар Сямёнавіч Абакумаў быў прызначаны на пасаду начальніка Галоўнага ўпраўлення контрразведкі «СМЕРШ» і намесніка народнага камісара абароны.

У 1944 годзе Абакумаў прымаў удзел у ажыццяўленні дэпартацыі шэрагу народаў Паўночнага Каўказа, за што ён быў узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга і ордэнам Кутузава I ступені. Са студзеня па ліпень 1945 г., застаючыся кіраўніком СМЕРШ, быў адначасова ўпаўнаважаным НКУС па 3-й Беларускаму фронту. Гісторык Мікіта Пятроў адзначае яго ўдзел у марадзёрствы на тэрыторыі Германіі.

У 1946 годзе Абакумаў сфабрыкаваў матэрыялы, на падставе якіх былі арыштаваныя і асуджаныя наркам авіяцыйнай прамысловасці А. І. Шахурын, камандуючы ВПС А. А. Новікаў, галоўны інжынер ВПС А. К. Рэпін і шэраг іншых генералаў.

7 мая 1946 года Абакумаў быў прызначаны на пасаду міністра дзяржаўнай бяспекі СССР, змяніўшы на гэтай пасадзе У. М. Мяркулава. СМЕРШ, у якім да гэтага служыў Абакумаў, увайшоў у міністэрства ў якасці 3-га Упраўлення. На пасадзе міністра дзяржаўнай бяспекі кіраваў палітычнымі рэпрэсіямі. Пад кіраўніцтвам Абакумава было праведзена «Ленінградская справа» і пакладзены пачатак справе ЕАК.

З 1945 па 1951 гады Абакумаў уваходзіў у Пастаянную камісію па правядзенні адкрытых судовых працэсаў па найбольш важных справах былых ваеннаслужачых германскай арміі і нямецкіх карных органаў, выяўленых у зверствах супраць савецкіх грамадзян на часова акупаванай тэрыторыі Савецкага Саюза. З 1946 па 1951 гады ўваходзіў у сакрэтную камісію Палітбюро ЦК УКП(б) па судовых справах.

14 ліпеня 1950 накіраваў Сталіну дакладную запіску «Аб неабходнасці арышту паэткі Ахматавай».

19 лютага 1951 года Абакумаў накіраваў Сталіну зусім сакрэтную дакладную запіску «Аб неабходнасці высялення з заходніх абласцей Украіны і Беларусі, Малдаўскай, Латвійскай, Літоўскай і Эстонскай ССР удзельнікаў антысавецкай секты іегавістаў і членаў іх сем’яў», пасля чаго МДБ і МУС была арганізавана і пачата 1 красавіка 1951 аперацыя «Поўнач» па высяленні Сведак Іеговы, а таксама прадстаўнікоў іншых рэлігійных аб’яднанняў (адвентыстаў-рэфармістаў, інакенцьеўцаў, Праўду-Праваслаўнай царквы).

З 31 снежня 1950 па 14 ліпеня 1951 года старшыня калегіі МГБ СССР.

В. Н. Зайчыкаў перадае словы Сталіна, сказаныя ў лютым 1953: «У нас кандыдатура Абакумава не выклікала даверу. Прызначылі мы яго (на пасаду міністра — Заўвага.) па патрабаванні Берыі. Неўзабаве пасля прызначэння членам Палітбюро стала ясна, што Абакумаў няма на месцы. Вось з-за такога адносіны да падбору кадраў я недалюбліваю Берыю і не давяраю яму».

Арышт і пакаранне смерцю

11 ліпеня 1951 прынята пастанова ЦК «Аб дрэнным становішчы спраў у МГБ», а 12 ліпеня 1951 года Віктар Сямёнавіч Абакумаў быў арыштаваны, і яму былі вылучаныя абвінавачванні ў дзяржаўнай здрадзе, сіянісцкай змове ў МГБ, у спробах перашкодзіць распрацоўцы справы лекараў. Прычынай арышту паслужыў данос Сталіну ад начальніка следчай часткі па асабліва важных справах МДБ СССР падпалкоўніка М. Д. Руміна. У даносе Абакумаў абвінавачваўся ў розных злачынствах, галоўным чынам у тым, што ён тармазіў расследаванне спраў аб групе лекараў і моладзевай яўрэйскай арганізацыі, нібыта рыхтавалі замаху супраць правадыроў краіны. Па некаторых дадзеных, ход даносу даў Г. М. Малянкоў. Палітбюро ЦК УКП(б) прызнала данос М. Д. Руміна аб’ектыўным, пастанавіла зняць Абакумава з пасады і перадаць ягоную справу ў суд. Былы міністр быў заключаны ў ляфортаўскую турму. Па сцвярджэнні Леаніда Млечына, «Абакумова катавалі, трымалі на марозе і ў рэшце рэшт ператварылі ў інваліда». На думку шэрагу гісторыкаў, абвінавачванні, вылучаныя супраць Абакумава, былі відавочна надуманымі. Разам з Абакумавым у зняволенні знаходзілася яго жонка з 4-месячным сынам. Па справе Абакумава таксама праходзілі начальнік следчай часткі па асабліва важных справах МГБ СССР А. Г. Лявонаў (расстраляны), яго намеснікі У. І. Камароў (расстраляны) і М. Т. Ліхачова (расстраляны), следчыя І. А. Чарноў (15 гадоў зняволення) і Я. М. Броверман (25 гадоў зняволення).

Са смерцю І. В. Сталіна і прыходам да ўлады М. С. Хрушчова абвінавачванні супраць Абакумава былі змененыя; яму ставілася ў віну «Ленінградская справа», сфабрыкаваная ім, згодна з новай афіцыйнай версіі, як удзельнікам «банды Берыі».

Адданы закрытаму суду (з удзелам ленінградскіх партыйных работнікаў) у Ленінградзе, на якім вінаватым сябе не прызнаў. Быў расстраляны 19 снежня 1954 года ў Левашоўскай пустке. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 14 лістапада 1955 пазбаўлены ўсіх узнагарод і воінскага звання.

У 1997 годзе Ваеннай калегіяй Вярхоўнага суда Віктар Сямёнавіч Абакумаў быў часткова рэабілітаваны: з яго было знята абвінавачанне ў здрадзе Радзіме, а прысуд быў заменены 25 гадамі зняволення без канфіскацыі маёмасці і перакваліфікаваны па артыкуле «воінскіх-службовыя злачынствы».

Сям’я

• брат — Абакумаў Аляксей Сямёнавіч, маскоўскі святар
• жонка — Смірнова, Антаніна Мікалаеўна (1920—?) — дачка эстраднага гіпнатызёра Арнальда, арыштаваная разам з мужам. Памерла ад пухліны мозгу.
• сын — Смірноў, Ігар Віктаравіч (1951—2004) — навуковец, які займаўся распрацоўкай тэхналогій кампутарнай псіхадыягностыкі і псіхакарэкцыі паводзін чалавека. Жонка — Алена Русалкіна.

Асабістае жыццё

Вялікі аматар на працягу ўсяго жыцця Абакумаў любіў факстрот, футбол і шашлыкі, якія яму прывозілі з рэстарана Арагві. Ён насіў старанна пашытую форму і модныя касцюмы, гуляў у тэніс, быў майстрам спорту па самба.