Крыжовыя паходы

Крыжо́выя пахо́ды — агульная назва ваенна-палітычных кампаній, якія праводзіліся заходнееўрапейскімі феадаламі ў XI—XV стагоддзях пад рэлігійнымі лозунгамі з санкцыі папскага прастолу. У вузкім сэнсе — серыя такіх паходаў на Блізкі Усход (1096—1270; прынята разлічаць 8 крыжовых паходаў) пачаткова з мэтай вызвалення тэрыторый, на якіх узнікла хрысціянства, з-пад улады «няверных», а фактычна і ў інтарэсах феадалаў Заходняй Еўропы, якія імкнуліся да набыцця новых земляў і прыгонных, новых прадметаў раскошы, і ў інтарэсах эканамічна развітых гарадоў Паўночнай Італіі, якія ўступілі ў фазу перадкапіталістычнага развіцця і былі зацікаўлены ў развіцці гандлёвых сувязяў з краінамі Усходу. Перад пачаткам першага крыжовага паходу, на саборы ў горадзе Клермон (Францыя), у 1095 годзе, яго ўдзельнікі пакляліся вызваліць гроб гасподні ў Іерусаліме, у знак чаго нашылі на сваіх строях чырвоны крыж, адкуль паходзіць назва ўдзельнікаў усіх крыжовых паходаў — крыжакі. Папы дакляравалі ім адпушчэнне ўсіх грахоў, здзейсненых пад час крыжовых паходаў. Найбольш важныя з паходаў на Блізкі Усход: першы (1096—1099), самы паспяховы, у ходзе якога былі адваяваны ў мусульман Палесціна з Іерусалімам (ізноў страчаны хрысціянамі ў 1187 годзе), Сірыя і частка Малой Азіі і створаныя першыя дзяржавы крыжакоў; і чацверты (1202—1204), які скончыўся разгромам і разрабаваннем Канстанцінопаля і стварэннем крыжацкіх дзяржаў на тэрыторыі Візантыйскай імперыі. З падзеннем крэпасці Ака (1291) крыжакі страцілі ўсе іх тэрытарыяльныя набыткі на Блізкім Усходзе, апроч астравоў Усходняга Міжземнамор’я, захопленых асманамі ў XVI стагоддзі. Нягледзячы на заваёўнічы і рабаўніцкі характар гэтых крыжовых паходаў і іх канчатковую няўдачу, яны паспрыялі паскарэнню эканамічнага і сацыяльнага развіцця краін Заходняй Еўропы, ідэйнай і культурнай кансалідацыі еўрапейскіх народаў, мадэрнізацыі іх побыту і светапогляду, азнаёмілі еўрапейцаў з навуковымі і тэхнічнымі дасягненнямі мусульманскіх краін, а таксама старажытнагрэчаскай спадчынай.

Крыжовыя паходы

Першы крыжовы паход

Узяцце Іерусаліму.

Асноўны артыкул: Першы крыжовы паход

Першы крыжовы паход быў аб’яўлены Папам Рымскім Урбанам II (1095) з мэтай адваявання свяшчэннага горада Іерусаліма і Свяшчэнай Зямлі ў масульман. Пачынаўся як заклік аб дапамозе, і хутка ператварыўся план заваёўвання тэрыторый Блізкага ўсходу. Рыцары і сяляне, ад розных краін Заходняй Еўропы, адправіліся ў паход да Іерусаліма. У 1099 г. горад быў узяты, на яго падставе крыжаносцы ўтварылі дзяржаву Іерусалімскае каралеўства. Паход паказаў моц аб’яднанай Еўропы і стаў адзіным паходам, у адрозненні ад астатніх, які выканаў усе пастаўленыя мэты. Папства разглядала паход, як сродак навязвання каталіцызма, ператвараючы вайну ў хрысціянскую місію.

Першы крыжовы паход паспрыяў утварэнню дзяржаў-крыжакоў у Палесціне і Сірыі: Эдэскае графства, Антыёхскае княства, Іерусалімскае каралеўства і Графства Трыпалі. У Заходняй Еўропе ўдзельнікі паходу лічыліся за героеў. З цягам часу даўленне на масульман з боку крыжаносцаў і Візантыі аслабла. Первапачатковая палітычная няўстойлівасць вымушала ісламскія дзяржавы абараняцца ад агрэсіўных лацінскіх дзяржаў. Адносіны паміж імі заставаліся цяжкімі яшчэ на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў, але Сірыя і Егіпет не збіраліся мірыцца з паражэннем ад крыжакоў, яны аб’ядналіся і пад кіраўніцтвам Саладзіна вярнулі сабе Іерусалім, што стала прычынай да наступных крыжовых паходаў.

Другі крыжовы паход

Асноўны артыкул: Другі крыжовы паход

Пачаты (1147—1149) ў адказ на захоп мусульманамі Эдэскага Графства, быў абвешчаны рымскім папай Яўгенам III, і быў першы з крыжовых паходаў, які ўзначальвалі кіраўнікі дзяржаў, а менавіта Людовік VII ад Францыі і Конрад III ад Германіі. Яшчэ ў Еўропе, войска падзялілася на дзве часткі, мінуўшы Візантыю і аказаўшыся ў Малой Азіі, яно было разбіта паасобку сельджукамі. Людовік і Конрад і астаткі іх войскаў дасягнулі Іерусаліма і ў 1148 г., удзельнічалі ў безвыніковым нападзе на Дамаск. Крыжовы паход на ўсходзе быў няўдалы для ўдзельнікаў еўрапейскай кампаніі і вялікай перамогай для мусульман. Гэта ў канчатковым выніку прывяло да падзення Іерусаліма і пачатку трэцяга крыжовага паходу ў канцы 12-ага ст. Тым часам, ва Усходняй Еўропе, пачаўся першы з Паўночных крыжовых паходаў з мэтай гвалтоўнага хрышчэня язычніцкіх плямён.

Паўночныя крыжовыя паходы

Асноўны артыкул: Паўночныя крыжовыя паходы

Крыжовымі паходамі абвяшчаліся і ўсе ваенныя акцыі «ў абарону каталіцкай веры» з афіцыйнай санкцыі Рымскага Папы. Масіраваныя царкоўная і свецкая прапаганда стваралі атмасферу рэлігійнай, расавай і этнічнай нецярпімасці да ўсіх некаталікоў: яўрэяў і мусульман Іспаніі і Паўночнай Афрыкі, паганскіх заходнеславянскіх, фінскіх і балцкіх народаў, i нават праваслаўных грэкаў і ўсходніх славян і г.д., якія часта аб’ядноўваліся штучным тэрмінам сарацыны. «Ворагамі веры» адвольна абвяшчаліся і носьбіты сапраўдных ці ўяўных ерасяў (альбігойцы, гусіты і іншыя), часам палітычныя ворагі папства ці яго саюзнікаў. У XII стагоддзі на Блізкім Усходзе і на Пірэнейскім паўвостраве сфарміраваліся асобыя духоўна-рыцарскія каталіцкія ордэны, якія вялі рэй у арганізацыі крыжовых паходаў, у тым ліку Тэўтонскі ордэн (з 1198 г.). Пасля няўдачы пятага крыжовага паходу (1217—1221) Тэўтонскі ордэн перанёс сваю дзейнасць спачатку на плато Бырса на тэрыторыі сучаснай Румыніі, дзе мусіў бараніць Венгерскае каралеўства ад полаўцаў, а затым у Прусію (1226), дзе з ініцыятывы ўдзельных польскіх князёў і першага біскупа Прусіі Хрысціяна Дабжынскім ордэнам з 1217 года вяліся крыжовыя паходы супраць прусаў. Толькі з 1217 па 1265 год было абвешчана каля 114 крыжовых паходаў ва ўсходняй Прыбалтыцы. Але пачаліся крыжовыя паходы супраць народаў Усходняй Еўропы, якія часам абазначаюць тэрмінам «Паўночныя крыжовыя паходы», значна раней: з 1147 г. нямецкія рыцары з блаславення Папы пачалі наступ на палабскіх славян, з 1155 г. шведы на фінаў, з апошняй трэці XII стагоддзя датчане, немцы і іншыя на эстаў і ліваў. Карныя дзеянні супраць гэтых народаў апраўдваліся неабходнасцю выратавання іх душ, магчымае нібыта толькі пры хрышчэнні па каталіцкім абрадзе. Да ўласна крыжакоў Прусіі і Інфлянтаў, прафесіяналаў захопніцкіх войнаў, далучаліся гэтак званыя памочнікі, якія давалі воту часовага ўдзелу ў вайне з «нявернымі», што лічылася маральным абавязкам заходнееўрапейскага рыцара. У XIV стагоддзі Усходняя Прыбалтыка, разам з Гранадай, Кіпрам, Балканамі і іншымі месцамі, дзе рэгулярна адбываліся крыжовыя паходы, уваходзіла ў своеасаблівы «вялікі тур», прайсці выпрабаванне якім лічылася за гонар кожнаму высакароднаму феадалу. Сярод найбольш славутых «памочнікаў» былі чэшскія каралі Пржэмысл Отакар II (заснавальнік Кёнігсберга ў 1255 г.), Ян Люксембург (1329), будучы імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі Карл IV; венгерскі кароль Людвік I Вялікі (1345); Генрых Дэрбі, будучы англійскі кароль Генрых IV Ланкастэр (1390—1392) і інш.

Страта Іерусаліма

Асноўны артыкул: Саладзін

Саладзін (уласна Салах-ад-дзін Юсуф ібн-Аюб) па смерці халіфа правіў краінай неабмежавана, прызнаючы толькі намінальна вярхоўную ўладу атабека Нур ад-Дзіна. Па смерці апошняга (1174) Саладзін падпарадкаваў сабе Дамаск, усю мусульманскую Сірыю, большую частку Месапатаміі і прыняў тытул султана.

У гэты час ва Іерусаліме правілаў малады кароль Балдуін IV. Нягледзячы на цяжкую хваробу — праказу — ён паспеў паказаць сябе мудрым і дальнабачным палкаводцам і дыпламатам. Пры ім усталявалася некаторая раўнавага паміж Іерусалімам і Дамаскам. І Балдуін, і Саладзін стараліся пазбягаць рашучых бітваў. Аднак, прадбачачы хуткую смерць караля, пры двары Балдуіна нарасталі інтрыгі магутных баронаў, самымі ўплывовымі з якіх былі Гі дэ Лузіньян і Рэно дэ Шатыльён. Яны прадстаўлялі радыкальную партыю, якая патрабавала абавязкова скончыць з Саладзінам. Шатыльён, акрамя таго, бясчынстваваў на караванных шляхах ў ваколіцах свайго апірышча Керака Мааўскага.

У 1185 годзе Балдуін памёр. Гі дэ Лузіньян ажаніўся з ягой сястрой Сібілай і стаў каралём Іерусаліма. Цяпер пры садзейнічанні Рэно дэ Шатыльёна ён пачаў адкрыта правацыраваць Саладзіна на генеральную бітву. Апошняй кропляй, якая перапоўніла чашу цярпення Саладзіна, стаў напад Рэно на караван, у якім ехала сястра Саладзіна. Гэта прывяло да абвастрэння адносін і пераходу мусульман у наступ.

У ліпені 1187 года Саладзін ўзяў Тыверыяду і нанёс хрысціянам, якія занялі вышыні Хатына (каля Тыверыяды), страшную паразу.

Кароль Іерусалімскі Гі дэ Лузіньян, яго брат Амарыі, Рэно дэ Шатыльён і мноства рыцараў патрапілі ў палон. Саладзін авалодаў затым Акрай, Бейрутам, Сідонам, Кесарыяй, Аскалонам і іншымі гарадамі. 2 кастрычніка 1187 года яго войскі ўступілі ў Іерусалім. Толькі пад Цірам, які абараняў Конрад Манферацкі, Саладзін пацярпеў няўдачу. Ва ўладзе крыжакоў засталіся толькі Цір, Трыпалі і Антыёхія. Між тым кароль Гі, вызваліўшыся з палону, рушыў на заваёву Акры. Поспехі Саладзіна выклікалі новы рух на Захадзе, які прывёў да 3-га вялікага крыжовага пахода. Перш іншых рушылі флаты ламбардцаў, тасканцаў і генуэзцаў. Імператар Фрыдрых I Барбароса павёў вялікую армію. Паміж крыжакамі і грэкамі не абышлося і цяпер без варожых дзеянняў: грэкі нават заключылі саюз з Саладзінам.

Трэці крыжовы паход

Асноўны артыкул: Трэці крыжовы паход

Рычард Львінае сэрца і Філіп II, прымаюць капітуляцыю Аконы.

У 1187 султан Саладзін разбіў крыжаносцаў і захапіў Іерусалім. Вызваляць Святую зямлю ў Трэцім крыжовым паходзе рушылі разам са сваімі войскамі кароль Францыі Філіп II Аўгуст, імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі Фрыдрых Барбароса і кароль Англіі Рычард Львінае Сэрца.

Паход закончыўся падпісаннем мірнага пагаднення з Саладзінам, паводле якого Іерусалім застаўся пад кантролем арабаў, з правам наведвання яго еўрапейскімі паломнікамі. Адзіным з поспехаў было заваяванне Кіпру, які быў проданы тампліерам.

Чацвёрты крыжовы паход

Асноўны артыкул: Чацвёрты крыжовы паход

Уварванне крыжакоў у Канстанцінопаль.

Арганізаваны супраць Егіпту (1201—1204), каб пазбавіць Святую зямлю ад мусульманскай пагрозы.

Венецыя, якая мусіла вылучыць свае караблі дзеля транспартавання войскаў, баялася за свае наладжаныя трывалыя гандлёвыя сувязі з Егіптам, і яго спусташэнне прынесла б ёй вялікія страты, прытым, што на той час Канстанцінопаль з’яўляўся яе галоўным гандлёвым канкурэнтам. Таму венецыянцы, калі перавозілі рыцараў на сваіх караблях, прапанавалі ім адправіцца ў Канстанцінопаль.

У 1204 г. крыжаносцы ўзялі Канстанцінопаль. Падчас штурму і рабавання былі беззваротна страчаныя найвялікшыя каштоўнасці сусветнай культуры, таму што пачынаючы з падзення Рымскай імперыі менавіта Канстанцінопаль з’яўляўся адзіным злучальным звяном паміж культурай антычнасці і сучаснасцю, а пасля галоўным культурным цэнтрам хрысціянства. Тэрыторыі Візантыйскай імперыі былі падзелены паміж еўрапейскімі феадаламі на некалькі дзяржаў, у т.л. Лацінская імперыя, якая праіснавала да 1261 г., калі грэкі вярнулі сабе Канстанцінопаль.

Такім чынам, замест збавення Святой зямлі ад пагрозы з боку мусульман, гэты крыжовы паход з’явіўся каталізатарам пашырэння мусульманскага ўплыву ў Міжземнамор’і, таму што Візантыя з’яўлялася наймацнейшым фактарам, які стрымліваў іх.

Крыжовы паход дзяцей

У 1212 годзе адбыўся так званы Крыжовы паход дзяцей, экспедыцыя пад правадырствам юнага празорцы па імені Стэфан, які ўдыхнуў ў французскіх і нямецкіх дзяцей веру ў тое, што з яго дапамогай, як бедныя і адданыя слугі Госпада, яны змогуць вярнуць хрысціянству Іерусалім. Дзеці адправіліся на поўдзень Еўропы, але многія з іх не дасягнулі нават берагоў Міжземнага мора, а загінулі ў дарозе. Некаторыя гісторыкі лічаць, што Крыжовы паход дзяцей быў правакацыяй, наладжанай рабагандлярамі з мэтай прадаць удзельнікаў паходу ў рабства.

У маі 1212 года, калі нямецкае народнае войска прайшло праз Кёльн, у яго шэрагах налічвалася каля дваццаці пяці тысяч дзяцей і падлеткаў, якія накіроўваюцца ў Італію, каб адтуль морам дасягнуць Палесціны. У хроніках XIII стагоддзя больш за пяцьдзясят разоў згадваецца гэты паход, які атрымаў назву «крыжовага паходу дзяцей».

Крыжакі селі ў Марселі на караблі і часткай загінулі ад буры, часткай ж, як кажуць, дзяцей прадалі ў Егіпет у рабства. Падобны рух ахапіў і Германію, дзе хлопчык Мікалай сабраў натоўп дзяцей прыкладна ў 20 тысяч чалавек. Большая частка іх загінула або рассеялася па дарозе (асабліва шмат загінула іх у Альпах), але некаторыя дайшлі да Брындызі, адкуль павінны былі вярнуцца; большая частка іх таксама загінула. Між тым, на новы заклік Інакенція III адгукнуліся англійскі кароль Ян, венгерскі кароль Андраш і, нарэшце, Фрыдрых II Гогенштаўфен, які прыняў крыж у ліпені 1215 года. Пачатак крыжовага паходу прызначаны быў на 1 чэрвеня 1217 года.

Пяты крыжовы паход

Асноўны артыкул: Пяты крыжовы паход

Справа Інакенція III (пам. у ліпені 1216 года) працягваў Ганорый III. Хоць Фрыдрых II адклаў паход, а Ян Англійскі памёр, усё ж такі ў 1217 годзе ў Святую зямлю адправіліся значныя атрады крыжакоў, з Андрэем Венгерскім, герцагам Леапольдам VI Аўстрыйскім і Атонам Меранскім на чале; гэта быў 5-ы крыжовы паход. Ваенныя дзеянні ішлі млява, і ў 1218 годзе кароль Андрэй вярнуўся дадому. Неўзабаве ў Святую зямлю прыбылі новыя атрады крыжакоў, пад правадырствам Георга Відскага і Вільгельма Галандскага (на шляху частка іх дапамагала хрысціянам ў барацьбе з маўрамі ў Партугаліі). Крыжакі вырашылі напасці на Егіпет, які быў у той час галоўным цэнтрам мусульманскай магутнасці ў Пярэдняй Азіі. Сын аль-Адыля, аль-Каміль (аль-Адыль памёр у 1218 годзе), прапанаваў надзвычай выгадны мір: ён згаджаўся нават на вяртанне Іерусаліма хрысціянам. Гэта прапанова была адпрэчана крыжакамі. У лістападзе 1219 года, пасля больш чым гадавой аблогі, крыжакі ўзялі Даміету. Выдаленне з лагера крыжакоў Леапольда і караля Іаана Брыенскага збольшага было кампенсавана прыбыццём у Егіпет Людвіга Баварскага з немцамі. Частка крыжакоў, перакананая папскім легатам Пелагіем, рушыла да Мансура, але паход скончыўся поўнай няўдачай, і крыжакі заключылі ў 1221 годзе з аль-Камілей мір, паводле якога атрымалі свабоднае адступленне, але абавязаліся ачысціць Даміету і наогул Егіпет. Між тым з Іалантай, дачкой Марыі Ерусалімскай і Яна Брыенскага, ажаніўся Фрыдрых II Гогенштаўфен. Ён абавязаўся перад Папам пачаць крыжовы паход.

Шосты крыжовы паход

Асноўны артыкул: Шосты крыжовы паход

Імператар Фрыдрых II з Аль-Камілем.

Фрыдрых ў жніўні 1227 года сапраўды адправіў у Сірыю флот з герцагам Генрыхам Лімбургскім на чале; у верасні ён адплыў і сам, але павінен быў неўзабаве вярнуцца на бераг, з прычыны сур’ёзнай хваробы. Ландграф Людвіг Цюрынгенскі, які прыняў удзел у гэтым крыжовым паходзе, памёр амаль адразу пасля высадкі ў Атранта. Папа Рыгор IX не прыняў да ўвагі тлумачэнняў Фрыдрыха і учыніў над ім адлучэнне за тое, што ён не выканаў у прызначаны тэрмін свайго зароку. Пачалася вельмі шкодная для інтарэсаў Святой зямлі барацьба паміж імператарам і папай. У чэрвені 1228 года Фрыдрых нарэшце адплыў у Сірыю (6-ы крыжовы паход), але гэта не пагадніла з ім папу: Рыгор казаў, што Фрыдрых (усе яшчэ адлучаны) едзе ў Святую зямлю не як крыжак, а як пірат. У Святой зямлі Фрыдрых аднавіў ўмацавання Ёпіі і ў лютым 1229 года заключыў дамову з Алькамілам: султан саступіў яму Іерусалім, Віфлеем, Назарэт і некаторыя іншыя месцы, за што імператар абавязаўся дапамагаць Алькамілу супраць яго ворагаў. У сакавіку 1229 года Фрыдрых ўступіў у Іерусалім, а ў маі адплыў са Святой зямлі. Пасля выдалення Фрыдрыха яго ворагі сталі імкнуцца да паслаблення ўлады Гогенштаўфенаў як на Кіпры, былым з часоў імператара Генрыха VI ленам імперыі, так і ў Сірыі. Гэтыя разлады вельмі нявыгадна адбіваліся на ходзе барацьбы хрысціян з мусульманамі. Палёгку крыжакам прынеслі толькі разлад спадчыннікаў Алькаміла, памерлага ў 1238 годзе.

Увосень 1239 года ў Акру прыбытку Цібо Наварскі, герцаг Гуга Бургундскі, герцаг П’ер Брэтонскі, Амальрых Манфорцкі і іншыя. І цяпер крыжакі дзейнічалі незгодна і неабдумана і пацярпелі паразу; Амальрых быў узяты ў палон. Іерусалім зноў трапіў на некаторы час у рукі аднаго эюбідскага гаспадара. Саюз крыжакоў з эмірам Ізмаілам Дамаскім прывёў да вайны іх з егіпцянамі, якія разбілі іх пры Аскалоне. Пасля гэтага шматлікія крыжакі пакінулі Святую зямлю. Графу Рычарду Корнвалійскаму (брат англійскага караля Генрыха III), які прыбыў у Святую зямлю ў 1240 годзе, атрымалася заключыць выгадны мір з Эюбам (Мелік-Саліка-Эйюб) егіпецкім. Між тым разлад сярод хрысціян працягваўся; бароны, варожыя Гогенштаўфенам, перадалі ўладу над іерусалімскім каралеўствам Алісе Кіпрскай, тады як законным каралём быў сын Фрыдрыха II, Конрад. Пасля смерці Алісы ўлада перайшла да яе сына, Генрыха Кіпрскага. Новы саюз хрысціян з мусульманскімі ворагамі Эюбаў прывёў да таго, што Эюб заклікаў да сабе на дапамогу турак-харэзмійцаў, якія ўзялі ў верасні 1244 года незадоўга перад тым вернуты хрысціянам Іерусалім і страшна спустошылі яго. З тых часоў святы горад быў назаўсёды страчаны для крыжакоў. Пасля новай паразы хрысціян і іх саюзнікаў Эюб ўзяў Дамаск і Аскалон. Антыяхійцы і армяне павінны былі ў той жа час абавязаны плаціць даніну манголам. На Захадзе запал рыцараў астываў з прычыны няўдалага зыходу апошніх паходаў і з прычыны ладу дзеянні папаў, якія трацілі на барацьбу з Гогенштаўфенамі грошы, сабраныя на крыжовыя паходы, і заяўлялі, што дапамогай Святому Прэстолу супраць імператара можна вызваліцца ад дадзенага раней зароку ісці ў Святую зямлю. Зрэшты, пропаведзь крыжовага паходу ў Палесціну працягвалася па-ранейшаму і прывяла да 7-га крыжовага паходу. Раней за іншых крыж прыняў Людовік IX Французскі: падчас небяспечнай хваробы ён даў зарок ісці ў Святую зямлю. З ім пайшлі яго браты Роберт, Альфонс і Карл, герцаг Гуга Бургундскі, граф Вільгельм Фландрскі, герцаг П’ер Брэтанскі, сенешаль шампанскі Ян Жуанвіль (вядомы гісторык гэтага паходу) і многія іншыя.

Сёмы крыжовы паход

Асноўны артыкул: Сёмы крыжовы паход

Людовік IX

Улетку 1249 года кароль Людовік IX высадзіўся ў Егіпце. Хрысціяне занялі Даміету, а ў снежні дасягнулі Мансуры. У лютым наступнага года Роберт I д’Артуа, брат караля, неабдумана уварваўшыся ў гэты горад, загінуў; некалькі дзён праз мусульмане ледзь не ўзялі хрысціянскі лагер. Калі ў Мансуру прыбыў новы султан (Эюб памёр у канцы 1249 года), егіпцяне адрэзалі крыжакам адступленне; у хрысціянскім лагеры пачаліся голад і згубная пошасць. У красавіку мусульмане нанеслі крыжакам поўную паразу; сам кароль быў узяты ў палон, выкупіўшы сваю свабоду вяртаннем Даміеты і выплатай велічэзнай сумы. Большая частка крыжакоў вярнулася на радзіму; Людовік прабыў у Святой зямлі яшчэ чатыры гады, але не мог дамагчыся ніякіх сур’ёзных вынікаў.

Восьмы крыжовы паход

Асноўны артыкул: Восьмы крыжовы паход

У асяроддзі хрысціян, нягледзячы на вельмі небяспечнае становішча, працягваліся бясконцыя звады: тампліеры варагавалі з янітамі, генуэзцы — з венецыянцамі і пізанцамі (з-за гандлёвага саперніцтва). Некаторую выгаду крыжакі вынялі толькі з барацьбы паміж манголамі і мусульманамі, якія з’явіліся ў Пярэдняй Азіі; але ў 1260 годзе султан Кутуз нанёс манголам паразу ў бітве пры Айн-Джалуце і авалодаў Дамаскам і Халебам. Калі пасля забойства Кутуза султанам стаў Бейбарс, становішча хрысціян стала безнадзейным. Перш за ўсё Бейбарс звярнуўся супраць Баэмунд Антыяхійскага; у 1265 годзе ён узяў Цэзарэю, Арзуф, Сафед, разбіў армян. У 1268 годзе ў яго рукі трапіла Антыёхія, якой хрысціяне валодалі 170 гадоў. Між тым Людовік IX зноў прыняў крыж. Яго прыкладу рушылі ўслед яго сыны (Філіп, Жан Трыстан і П’ер), брат граф Альфонс дэ Пуацье, пляменнік граф Роберт д’Артуа (сын загінулага ў Мансуры Роберта Артуа), кароль Тыбальд Наварскі і іншыя. Акрамя таго, абяцалі ісці ў крыжовыя паходы Карл Анжуйскі і сыны англійскага караля Генрыха III — Эдуард і Эдмунд. У ліпені 1270 года Людовік адплыў з Эг-Морта. У Кальяры вырашана было пачаць крыжовыя паходы, звязаныя з заваяваннем Туніса, які знаходзіўся пад уладай дынастыі Хафсідаў, што было б выгадна для Карла Анжуйскага (брата Людовіка Святога), але не для хрысціянскай справы ў Святой зямлі. Пад Тунісам сярод крыжакоў пачаўся мор: памёр Жан Трыстан, потым папскі легат і, нарэшце, 25 жніўня 1270 года, сам Людовік IX. Пасля прыбыцця Карла Анжуйскага быў з мусульманамі складзены мір, выгадны для Карла. Крыжакі пакінулі Афрыку і частка іх адплыла ў Сірыю, куды ў 1271 годзе прыбылі таксама англічане. Бейбарс працягваў атрымліваць верх над хрысціянамі, узяў некалькі гарадоў, але спроба яго заваяваць Кіпр не ўдалася. Ён заключыў з хрысціянамі перамір’е на 10 гадоў і 10 дзён і заняўся барацьбой з манголамі і армянамі. Пераемнік Баэмунда VI, Баэмунд Трыпалійскі, плаціў яму даніну.

Літаратура

• Pakarklis P. Kryziuociu valstybes santvarkos bruozai. Kaunas, 1948.
• Lietuviu karas su kryziuociais. Vilnius, 1964.
• Urban W. The Baltic Crusade. Chicago, 1975.
• Шаскольский И. П. Борьба Руси против крестоносной агрессии на берегах Балтики в XII—XIII вв. Л., 1978.
• Christiansen E. The Northern Crusades: The Baltic and the Catholic Frontier. 1100—1525. London, 1980.
• Белы А. Пад крыжом Св. Георгія // Падарожнік. № 2, 1996.

Гл. таксама

• Альбігойскі крыжовы паход