Латэкс

Выдзяленне латэкса з дрэва

Латэкс (англ.: latex, ням.: Latex m, Kautschukmilch f) — агульная назва эмульсій дысперсных палімерных часціц у водным растворы. У прыродзе сустракаецца ў выглядзе малака, якое вылучаюць розныя расліны, у прыватнасці бразільская гевея (Hevea brasiliensis), дзьмухавец (Taraxacum) і іншыя.

Агульная характарыстыка

Сок-лактукарый Lactuca virosa пры высыханні мяняе колер з белага (надрэз ліста уверсе злева) на жоўта-буры (унізе справа)

Латэкс — мікрагетэрагенныя прыродныя (млечны сок каўчуканосных раслін) або штучныя сістэмы, якія прадстаўляюць сабой водныя дысперсіі калоідных каўчукавых часціц (глобул), стабілізаваных павярхоўна-актыўнымі рэчывамі эмульгатарамі.

Форма і памеры часціц латэксаў цесна звязаны з заканамернасцямі працэсу эмульсійнай полімерызацыі зыходных манамераў. Часціцы сінтэтычных латэксаў часцяком маюць сферычную або блізкую да яе форму. Латэксныя глобулы стабілізаваныя іанагенным павярхоўна-актыўным рэчывам часцей аніённага тыпу. Спантанна, з цягам часу або з прычыны спецыяльнай апрацоўкі (кіслотна-шчолачнай, гідрадынамічнай, тэмпературнай і пад іншым уздзеяннем) у латэкснай дысперсіі ўтвараюцца другасныя агрэгаты, якія нагадваюць гронкі. Першасныя глобулы ў такіх «гронках» зліпліся, але іх {{нп3|каалесценцыя||ru|Коалесценция}} не адбылася. У большасці выпадкаў латэксы не з’яўляюцца монадысперснымі і характарызуюцца той ці іншай ступенню полідысперснасці, якая, у сваю чаргу, залежыць ад умоў праходжання полімерызацыйнага працэсу. Як правіла, дыяметр першасных латэксных глобул складае 10-200 нм. У розных галінах прамысловасці шырока прымяняюцца ізапрэнавыя, бутадыенавыя, бутадыен-стырольныя, бутадыен-метылстырольныя, хларапрэнавыя, ізабутылен-ізапрэнавыя, карбаксілатныя, акрылавыя, урэтанавыя і іншыя латэксы.

Атрыманне вырабаў з латэкса

На форму наносяць раствор солі, напрыклад, хлорыстага кальцыю. Затым апускаюць форму ў латэкс. Раствор солі змяшчае станоўча зараджаныя часціцы металу — катыёны. Пры унясенні формы ў латэкс з яе паверхні ўглыб латекса пачынаюць дыфундзіраваць катыёны. Сустракаючы на сваім шляху адмоўна зараджаныя часціцы латэкса, станоўча зараджаныя катыёны разражаюць іх, і каўчукавыя часціцы асядаюцьў выглядзе тонкага каўчукавага пласта на форме.

Латекс yа аснове натуральнага каўчуку

Calotropis procera — травяністая расліна, з якой вырабляюць латэкс. Пры пашкоджанні цэласнасці лісця латэкс працякае з пашкоджаных тканак

Таварны латекс на аснове натуральнага каўчуку (ЛН) — канцэнтраваны і стабілізаваны млечны сок бразільскай гевеі (Hevea brasiliensis). Змест сухога рэчыва ў зыходным соку складае 37-41 %, у таварным ЛН яго ўтрыманне павялічваецца да 58-75 %. Спосабы канцэнтравання — адстойванне і цэнтрыфугаванне; апошні метад найбольш эфектыўны і прадуктыўны.

Латэксные сумесі рыхтуюць увядзеннем у яго склад мноства інгрэдыентаў: вулканізавальных агентаў, паскаральнікаў і актыватараў вулканізацыі, антыаксідантаў, парашковых напаўняльнікаў, павярхоўна-актыўных рэчываў, антыстабілізавальных дабавак, якія спрыяюць зніжэнню ўстойлівасці калоіднай сістэмы, загушчальнікаў, пластыфікатараў, пенагасільнікаў або, наадварот, стабілізатараў пены і гэтак далей. Пры вырабе сумесяў мэтазгодна выкарыстоўваць свежэпрыгатаваныя дысперсіі і эмульсіі інгрэдыентаў. Захоўваць іх варта ў ёмістасцях пры бесперапынным мяшанні, не дапушчаючы пенаўтварэння. Спачатку ў латэкс уводзяць стабілізатары, затым астатнія інгрэдыенты і, у апошнюю чаргу, перад непасрэдным ужываннем, дысперсію аксіду цынку. Для змешвання латэкса з эмульсіямі, дысперсіямі, растворамі выкарыстоўваюць эмаляваныя або абгумаваныя антыкаразійнымі пакрыццямі ёмістасці, забяспечаныя рубашкамі для астуджэння або нагрэву і мяшалкамі са зменнай частатой кручэння ў межах 30-40 аб/мін. Працягласць падрыхтоўкі сумесі — 30-60 хвілін. У шэрагу выпадкаў сумесь «выспявае» 6-24 гадзін пры тэмпературы +20…+60 °C і павольным мяшанні. Пры гэтым мяняюцца калоідна-хімічныя характарыстыкі сумесі (зніжаецца ўзровень pH, узрастае глейкасць і іншае), павышаецца яе аднастайнасць, палімер у сумесі часткова вулканізуецца, паляпшаюцца тэхналагічныя ўласцівасці сумесі.

Асноўную масу ЛН ужываюць для атрымання натуральных каўчукаў, каля 8-10 % — для атрымання латэксных вырабаў: пальчатак, метэаралагічных, радыёзондавых і шарапілотных абалонак, медыцынскіх вырабаў, гумовых нітак, губчатай гумы, лёгкага гумавага і спартыўнага абутку, латэксных клеяў рознага прызначэння: для скуры, гумы, металаў, для вытворчасці абутку, для налепвання карэньчыкаў вокладак кніг, заклейвання каробак, пакетаў, налепвання этыкетак, пры вырабе ліставай фанеры і іншых драўляных вырабаў, для прыклейвання паркета, лінолеўма, палімерных плітак да розных аснаванняў падлогі; у вытворчасці тэкстыльных матэрыялаў і дываноў (для злучэння баваўняных, ваўняных і ільняных нітак без утварэння вузлоў і тоўстых зморшчын), для вытворчасці абразіўных матэрыялаў у спалучэнні з меламіна-фармальдэгіднымі алігамерамі; для склейвання пенаполістыролу, пенарызіны, ПВХ- матэрыялаў, для прыклейвання керамікі, шкла, металаў да паперы, тканіны, скуры, полістыролу і да іншых мяккіх і цвёрдых матэрыялаў.

Латэксы на аснове сінтэтычных каўчукаў

Латэксы на аснове сінтэтычных каўчукаў (ЛС) — калоідныя водныя дысперсіі сінтэтычных каўчукаў і іншых палімераў (полістырол, супалімеры стырола з 20-35 % (па масе) бутадыена), атрыманыя ў большасці выпадкаў эмульсійнай полімерызацыі аднаго або некалькіх дыенавых, вінільнага, вінілідэнавых і іншых манамераў. Некаторыя ЛС вырабляюць дыспергіраваннем у вадзе ў прысутнасці павярхоўна-актыўных рэчываў «гатовых» палімераў (бутылкаўчука, поліізапрэна СКІ-3, сілаксанавых і іншых СК — штучныя латэксы). Да ЛС адносяць таксама водныя дысперсіі тэрмапластаў (ПВХ, ПВА), якія атрымліваюцца эмульсійнай або суспензийнай полімерызацыі. Важнымі характарыстыкамі для спажыўца з’яўляецца сярэдні памер глобул, рН асяроддзя і ўтрыманне сухога астатку: чым большы памер глобул, тым большага ўтрымання сухога астатку можна дамагчыся пры канцэнтравання ЛС, пры малых памерах глобул — вышэй стабільнасць ЛС.

Выкарыстанне

Латэкс выкарыстоўваецца ў хімічнай прамысловасці як рэагент-флакулянт пры ўзбагачэнні карысных выкапняў.

Вырабы, зробленыя з дапамогай латэкса

Латэкс выкарыстоўваецца ў вытворчасці наступных вырабаў: эластычны бінт, медыцынскі бандаж, сціркі, паветраныя шарыкі, хірургічныя пальчаткі, бактэрыцыдны пластыр, некаторыя віды абутку і прадметы адзення, катэтары, прэзерватывы, соскі (пустышкі), некаторыя прадметы спартыўнага інвентара, некаторыя папружкі для гадзіннікаў, масажоры для зубоў, бялізнавая гумка, фарбы, розныя маскі, матрацы, падушкі, лінолеум і іншыя.

Алергія на латэкс

Пратэіны (бялкі), якія змяшчаюцца ў латэксе натуральнага каўчуку (таксама ў ківі), у нячастых выпадках (спадчынная схільнасць + сенсібілізацыя) могуць выклікаць алергію, якая звычайна выяўляецца ў выглядзе высыпанняў на скуры ў месцы судотыку з вырабамі, вырабленымі з натуральнага латекса (і далей), а таксама суправаджаецца цяжкасцю дыхання з падзеннем сасудзістага ціску (анафілактычны шок), раздражненнем насавых каналаў, у рэдкіх выпадках нават можа прывесці да смяротнага зыходу.

Эфектыўным спосабам збавення ад такой алергіі з’яўляецца пазбяганне кантакту з правакацыйным алергенам. Калі ў чалавека выяўлена алергія, то ён павінен старацца пазбягаць кантакту з любымі вырабамі, якія змяшчаюць натуральны каўчук. Замест гэтага выкарыстоўваюцца медыцынскія і бытавыя сродкі індывідуальнай абароны (пальчаткі, прэзерватывы), якія складаюцца з сінтэтычных эластычных субстанцый: поліўрэтану, нітрылу, ізапрэну, неапрэну, стырол-бутадыену і г. д.

Літаратура

• Латекс // Казахстан. Национальная энциклопедия (руск.). — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. — Т. III. — ISBN 9965-9746-4-0.