Перайсці да зместу

Мовы Украіны

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Мовы Украі́ны — мовы, якія ў цяперашні час або ў гістарычна засведчаныя эпохі існавання краіны выкарыстоўваліся насельніцтвам Украіны.

Найраспаўсюджанай ва Украіне мовай з’яўляецца ўкраінская мова, пасля якой значнае пашырэнне мае руская мова. У асобных рэгіёнах і раёнах кампактнага пражывання нацыянальных меншасцей распаўсюджаныя румынская, малдаўская, венгерская, балгарская, польская, крымскататарская, цыганская, гагаузская, яўрэйскія мовы і г.д. Шырока распаўсюджаныя дыялекты і змяшаныя формы маўлення, што паўставалі ў выніку змяшэння ўкраінскай і рускай моў з дадаткам лексічных адзінак і іншых элементаў іншых моў. Сярод насельніцтва, у прыватнасці той часткі, што вылучае час адпаведнаму вывучэнню або кантактам з прадстаўнікамі іншых краін, мае распаўсюджанне веданне замежных моў, асабліва англійскай.

Заканадаўства Украіны ўстанаўлівае ўкраінскую мову ў якасці дзяржаўнай і прызнай мовы нацыянальных меншасцей краіны. Так, паводле Канстытуцыі Украіны ўкраінская мова мае дзяржаўны статус, атрымліваючы падтрымку ў галінах жыцця краіны; апрача таго, паводле Канстытуцыі дзяржава спрыяе вывучэнню моў міжнародных зносін і развіццю моў нацыянальных меншасцей, у прыватнасці рускай[1].

Паводле перапісу насельніцтва ва Украіне 2001 года ўкраінскую мову лічаць роднай 67,5 % насельніцтва краіны, рускую — 29,6[2]. Украінскую мову выкарыстоўваюць у мэтах зносін прыкладна 53,3 % грамадзян краіны, рускую — 44,5 %, але існуюць і іншыя падлікі[3][4]. Атрыманне больш дакладнай інфвармацыі сустракаецца з цяжкасцямі з прычыны шматграннасці тэрміну родная мова (пад якою могуць мецца на ўвазе мова этнасу, мова думак і найчасцейшых зносін чалавека або мова дзяцінства) і адсутнасці ўліку суржыку, носьбіты якога пры апытанні могуць лічыць сваё маўленне ўкраінскай або рускай мовай.

Агулам украінская мова мае перавагу ў заходняй, цэнтральнай і паўночна-ўсходняй частках Украіны, руская пераважае на Данбасе, у Крыме і ў паўднёвай Украіне[5]. Ва Украіне, асабліва ў этнічна змяшаных рэгіёнах, такіх як Закарпацце, Данбас, Адэская вобласць, Крым часта распаўсюджаныя з’явы білінгвізму (выкарыстанне дзвюх моў адразу або ў блізкіх умовах) або полілінгвізму (выкарыстанне больш за дзвюх моў).

На звесткі пра лінгвагеаграфію Украіны істотна ўплываюць розныя інтэрпрэтацыі існавання суржыку ў краіне (параўн. трасянка) — сукупнасці няўстойлівых формаў змяшанага ўкраінска-рускага маўлення, якое найбольш распаўсюджаным з’яўляецца на г.зв. Левабярэжжы, ва ўсходняй частцы краіны.

Моўны склад насельніцтва

[правіць | правіць зыходнік]
Найбольш распаўсюджаная родная мова паводле раёнаў і гарадоў абласнога падпарадкавання, 2001 г.
Найбольш распаўсюджаная родная мова ў сельскіх, пасялковых і гарадскіх радах, 2001 г.

Моўны склад насельніцтва Украіны паводле перапісу насельніцтва 2001 года[6][7]:

мова колькасць дзеля
украінская 32 577 468 67,53 %
руская 14 273 670 29,59 %
крымскататарская 231 382 0,48 %
малдаўская 185 032 0,38 %
венгерская 161 618 0,34 %
румынская 142 671 0,30 %
балгарская 134 396 0,28 %
беларуская 56 249 0,12 %
армянская 51 847 0,11 %
гагаузская 23 765 0,05 %
цыганская 22 603 0,05 %
іншыя мовы 178 764 0,38 %
мова не ўказаная 201 437 0,42 %

Звесткі апытанняў

[правіць | правіць зыходнік]

16—24 снежня 2002 года сацыялагічнай службай Цэнтра Разумкова было праведзенае даследаванне па ўзроўні выкарыстоўвання моў ва Украіне (гл. вышэй). Апытана 2010 рэспандэнтаў з 123 населеных пунктаў узростам звыш 18 гадоў. Хіба выбаркі — 2,3 %.

Даследаванне Інстытуту сацыялогіі НАН Украіны, праведзенае ў 2005 годзе, сведчыць, што ўкраінскую мову лічылі роднаю 64,3 % насельніцтва, рускую — 34,4 %, 1,5 % прыпалі на іншыя мовы. Моваю зносін дарослага насельніцтва ў асноўным сталі ўкраінская (41,8 %) і руская (36,4 %), 21,6 % апытаных пазначылі, што выкарыстоўваюць у зносінах абедзве мовы ў залежнасці ад абставін.

У кастрычніку 2009 года агенцтва «ФОМ-Украина» правяло ўласнае апытанне, згодна з якім 52 % апытаных заявілі пра рускую мову як мову ўласных зносін, 41 % аддаў перавагу ўкраінскай мове, 8 % заявіла, што выкарыстоўвае для гэтых мэтаў суржык[16]. Апытанне лістападу гэтага ж года ўстанавіла, што 54,7 % ад насельніцтва Украіны не лічыць моўнае пытанне значным, выказваючыся за права кожнага грамадязніна размаўляць на ўласнай мове і патрабуючы вырашэння іншых праблем, 28,3 % насельніцтва палічылі моўнае пытанне прыкметнай праблемай, якую, аднак, можна адкласці; 14,7 % апытаных палічылі, што моўнае пытанне з’яўляецца актуальным і належыць неадкладнага вырашэння[17].

Апытанне групы Research & Branding Group, праведзенае 12—22 жніўня 2011 года шляхам асабістага інтэрв’ю ў 24 вобласцях Украіны і Аўтаномнай Рэспубліцы Крым, адлюстроўвае вынікі рэспандэнтаў, абраных паводле квотнай выбаркі, якая прадстаўляе дарослае насельніцтва краіны паводле месца пражывання (вобласць, рэспубліка), плоццю і ўзростам. Сярэдняя хіба выбаркі — 2,2 %, апытана 2075 асоб. У 2011 годзе гэтаю ж кампаніяй было ўстаноўлена, што 65 % і 33 % адпаведна лічаць роднымі ўкраінскую і рускую мовы; узровень валодання размоўнай і пісьмовай рускай мовай склаў 76 %, украінскай — 69 %, але адначасова з гэтым 46 % аддае перавагу зносінам па-ўкраінску, 38 % — па-руску, 16 % — абедзвюм мовам адразу.

У маі 2012 года даследаванне групы «Рейтинг» выявіла, што 50 % рэспандэнтаў роднай мовай лічыць украінскую, 29 % — рускую, 20 % — украінскую і рускую адразу, 1 % — іншую[18].

Украінская мова

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: украінская мова

З’яўленне ўкраінскай мовы ва Украіне звязваецца з паступовым эвалюцыянаваннем старажытных усходнеславянскіх дыялектаў у кніжную пісьмовую мову Вялікага Княства Літоўскага, якая, апрача таго, мела народна ўжываныя формы. Падобныя формы народнага маўлення, у сваю чаргу, прыкладна з XVII—XVIII ст. развіліся ў сучасную ўкраінскую мову. Пачынаючы з гэтай эпохі ўкраінская мова распаўсюджваецца на поўдзень і ўсход сучаснай Украіны дзякуючы засяленню ўкраінцамі тэрыторый былых цюркскіх дзяржаў. У пачатку ХХ ст. украінская мова атрымлівае афіцыйны статус у Заходне-Украінскай і Украінскай народных рэспубліках.

Украінская мова мае дзяржаўны статус ва Украіне, выкарыстоўваючыся ў актах і іншых афіцыйных дакументах дзяржаўных органаў улады і органаў мясцовага самакіравання. Украінская мова выкарыстоўваецца пры афіцыйным афармленні ўрадавай інфармацыі, а таксама ў вялікім аб’ёме сродкамі масавай інфармацыі, установамі культуры, іншымі ўстановамі і г.д.

Паводле вынікаў перапісу насельніцтва 2001 года 67,5 % насельніцтва Украіны ўказала ўкраінскую мову ў якасці роднай, што на 2,8 % больш у параўнанні з вынікамі перапісу насельніцтва ў СССР 1989 года. Вольнае валоданне ўкраінскай мовай пазначылі 42 374 848 жыхароў краіны, а менавіта 87,8 % ад яе насельніцтва, у тым ліку 97 % украінцаў, 95 % палякаў, больш за 60 % яўрэяў, беларусаў і цыганоў, больш за 50 % рускіх, грэкаў, малдаванаў і армянаў. У той час самы нізкі ўзровень валодання ўкраінскай мовай адзначаецца сярод румынаў, балгараў і крымскіх татараў — 44, 42, 20 працэнтаў адпаведна.

У найбольшай ступені ўкраінская мова распаўсюджаная ў цэнтральнай, паўночнай і заходняй Украіне, тады як на поўдні і ўсходзе мова паўнавартасна функцыянуе толькі ў сельскай мясцовасці, у вялікіх гарадох поўдня і ўсходу яе выкарыстанне абмяжоўваецца толькі дзяржаўнымі ўстановамі.

Паводле звестак Кіева-Магілянскай акадэміі на 2002 год украінскай мове як мове пераважных зносін (у адрозненне ад панятку роднай мовы) аддае перавагу 43,9 % насельніцтва Украіны. Найбольшыя памеры адрозненняў між дзеллю асоб, што вызначаюць у якасці роднай мовы ўкраінскую, і дзеллю асоб, якія вызначаюць украінскую як асноўную мову ўласных зносін, прасочваецца на ўсходзе, поўдні Украіны і Кіеве, дзе працэнтная дзеля асоб, што лічаць украінскую мову роднай, хістаецца ў межах 40—60 %, працэнтная дзеля асоб, што лічаць украінскую мову ў якасці асноўнай мовы ўласных кантактаў — у межах 10—25 %. У асноўным падобная лінгвагеаграфічная акалічнасць тлумачыцца гістарычным панаваннем рускай мовы ў такіх галінах дзейнасці як адукацыя, навука, юрыспрудэнцыя, адміністрацыя і літургія.

Даследаванне геаграфіі і дыялектаў украінскай мовы дазваляе шэрагу даследчыкаў прыходзіць да высновы, што ўкраінская мова замацоўвае ўласны статус як агульнанацыянальнай мовы Украіны. Між іншым, у сучаснай Украіне самымі характэрнымі рысамі моўнае палітыкі сталі павелічэнне долі ўкраінскай мовы ў адукацыйным працэсе, узбагачэнне лексікі ўкраінскай мовы пурызмамі, дыялектызмамі, культурнымі і навуковымі неалагізмамі.

Руская мова

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: руская мова ва Украіне

Першыя носьбіты рускай мовы на тэрыторыі сучаснай Украіны з’явіліся як параўнальна нешматлікія перасяленцы з Маскоўскай дзяржавы, пасяленне якіх пачынае фіксавацца прыкладна XVII ст. У часы індустрыялізацыі пад канец ХІХ ст. рускія пачалі актыўна засяляць буйныя ўкраінскія гарады, у выніку чаго ў шэрагу гарадоў рускія пачалі складаць значную або большую частку ад насельніцтва. На часы СССР прыпадае іншая прыкметная хваля рускамоўных перасяленцаў, якія прыцягваліся ва Украіну ў мэтах ажыццяўлення іднустрыялізацыі, гэтаю ж эпохай датуецца адзін з наймацнейшых этапаў русіфікацыі краіны, калі руская мова стала прэстыжнай мовай на поўдні і ўсходзе краіны. Асаблівым чынам вылучаецца паўвостраў Крым, які, будучы прыяднаным да УССР у сярэдзіне ХХ ст., мае перавагу этнічных рускіх і рускай мовы ў насельніцтве.

Рускую мову лічаць роднай 29,6 % насельніцтва Украіны (гл. вышэй). Руская мова ў асноўным распаўсюджаная ў паўднёвай і ўсходняй Украіне. У параўнанні з перапісам насельніцтва СССР 1989 года гэтая дзеля знізілася на 3,2 %.

Крымскататарская мова

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: крымскататарская мова ва Украіне

Крымскататарская мова — адна з нешматлікіх моў Украіны не-індаеўрапейскага паходжання, належыць да цюркскай сям’і моў. Гістарычны арэал ахопліваў паўвостраў Крым і прылеглыя часткі паўднёвай кантынентальнай Украіны, але ў апошняй мова выйшла з ужытку ў выніку разгрому Крымскага ханства і засялення рэгіёна ўкраінцамі і, часткова, іншымі народамі. У ХХ ст. стан мовы пагоршыўся ў выніку дэпартацыі крымскіх татараў, але ў асноўным большая частка крымскіх татараў лічыць мову роднай (92 %)[2].

За крымскататарскай мовай замацоўваецца шэраг афіцыйных функцый паводле канстытуцыі Аўтаномнай Рэспублікі Крым, прынятай у 1998 годзе[19]. У лютым—сакавіку 2014 года ў выніку крымскага крызісу паўвостраў быў фактычна анексаваны Расіяй, якой было абвешчана ўтварэнне новага суб’екта федэрацыі — Рэспублікі Крым, у якой крымскататарская мова таксама атрымала афіцыйны статус[20].

Венгерская мова

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: венгерская мова ва Украіне

Як і крымскататарская мова, венгерская мова не належыць да індаеўрапейскай сям’і, уваходзячы ў склад уральскай сям’і моў. Венгерская мова з’явілася на тэрыторыі сучаснай Украіны прыкладна на мяжы другога тысячагоддзя н.э. як вынік міграцыі некаторых фіна-ўгорскіх плямёнаў з поўдня Заходняй Сібіры ў Еўропу, калі пэўная частка продкаў венграў — вуграў — асела ў Закарпацці і часткова адцясніла мясцовыя ўсходнеславянскія плямёны. Неўзабаве Закарпацце трапіла ў склад Венгрыі і, за некаторымі выняткамі, заставалася ў яе складзе да 1918 года, што стала прычынай яе прывілеяванага становішча ў гэты перыяд.

Венгерская мова ў асноўным прадстаўленая кампактным арэалам у Закарпацкай вобласці пры мяжы з Венгрыяй. Венгры Украіны ў пераважнай большасці лічаць венгерскую мову роднай мовай (95,4 %)[2], пры гэтым некаторая частка іншых этнасаў Закарпацкай вобласці таксама лічыць мову роднай. Мова мае параўнальна шырокія пазіцыі ў мясцовай адукацыі.

Малдаўская мова

[правіць | правіць зыходнік]

Малдаўская мова распаўсюджаная ў асноўным у раёнах ля мяжы з Малдовай і Румыніяй. Большасцю сучасных лінгвістаў разглядаецца як адны з дыялектаў румынскай мовы.

Румынская мова

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: румынская мова ва Украіне

Носьбіты румынскай мовы ва Украіне пражываюць у асноўным у раёнах, блізкіх да мяжы з Румыніяй, у прыватнасці ў Чарнавіцкай вобласці. Большая частка ўкраінскіх румынаў (91,7 %) лічыць роднай мовай румынскую[2].

Балгарская мова

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: балгарская мова ва Украіне

З’яўленне балгараў звязанае з перасяленнем некаторых балгараў ва Украіну ў часы Расійскай імперыі. Найбольш балгарская мова ва Украіне прадстаўленая на поўдні Адэскай і Запарожскай вобласцей. 64,2 % балгараў Украіны лічыць балгарскую мову роднай[2].

Польская мова

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: польская мова ва Украіне

Гісторыя польскай мовы ва Украіне сыходзіць у часы далучэння ўкраінскіх ваяводстваў ВКЛ да Польшчы ў выніку Люблінскай Уніі. Праз Унію ў склад Польшчы трапіў цэнтр і захад Украіны, з прычыны чаго, аналагічна Беларусі і Літве, у гэтых рэгіёнах польская мова стала пераважнай мовай мясцовай шляхты, а таксама асноўнай мовай вялікай часткі галін грамадства і культуры. Ва ўсходняй Украіне, што адносна рана трапіла ў склад Масковіі (потым — Расіі), польская мова мела значна слабейшыя пазіцыі.

Становішча польскай мовы на ўкраінскіх тэрыторыях пасілілася па ўваходжанні Галіччыны і Валыні ў склад міжваеннай Польшчы. Па ўключэнні гэтых тэрыторый у склад СССР большая частка палякаў зазнала дэпартацыю ў рамках абмену насельніцтва між Польшчай і УССР, у выніку чаго пазіцыі польскай мовы ва Украіне істотна пагоршыліся.

Беларуская мова

[правіць | правіць зыходнік]

Беларуская мова ва Украіне распаўсюджаная ў некаторых раёнах на мяжы з Беларуссю (напрыклад, поўнач Ракітнаўскага раёна Ровенскай вобласці), а таксама, у значна меншай ступені, сярод эмігрантаў беларускага паходжання, якія засялялі Украіну ў часы СССР.

Іншыя звесткі

[правіць | правіць зыходнік]
Найбольш распаўсюджаныя родныя мовы ва Украінскай ССР паводле перапісу 1926 году

Ніжэй прыведзенае храналагічнае размеркаванне долі родных моў у межах сучаснай Украіны[21][22].

год перапісу украінская руская іншыя
1897 / 1900 70,7 % 9,6 % 19,7 %
1920 / 1926 71,3 % 11,9 % 16,8 %
1959 73,0 % 24,3 % 2,7 %
1970 69,4 % 28,1 % 2,5 %
1979 66,4 % 31,3 % 2,3 %
1989 64,7 % 32,8 % 2,5 %
2001 67,5 % 29,6 % 2,9 %

Паказчык вольнага валодання ўкраінскай і рускай мовамі сярод найбуйнейшых нацыянальнасцей Украіны[23][24].

нацыянальнасць колькасць мовай сваёй
нацыянальнасці 		украінскай рускай
украінцы 37 541 693 96,8 % - 58,1 %
рускія 8 334 141 98,9 % 58,8 % -
беларусы 275 763 31,7 % 64,3 % 85,8 %
малдаване 258 619 78,9 % 50,7 % 71,1 %
крымскія татары 248 193 94,9 % 19,6 % 85,9 %
балгары 204 574 76,0 % 42,2 % 89,7 %
венгры 156 566 97,5 % 49,1 % 31,7 %
румыны 150 989 94,5 % 43,9 % 45,5 %
палякі 144 130 27,6 % 94,6 % 54,7 %
яўрэі 103 591 7,6 % 77,2 % 95,3 %
армяне 99 894 64,6 % 50,0 % 87,7 %
грэкі 91 548 23,4 % 57,5 % 97,5 %
татары 73 304 50,1 % 46,7 % 93,3 %
цыганы 47 587 53,5 % 60,8 % 47,0 %
азербайджанцы 45 176 65,4 % 44,4 % 84,9 %

У параўнанні са звесткамі перапісу 1989 года колькасць асоб, што лічыць украінскую мову роднай, падвысілася (гл. вышэй). Колькасць асоб, што лічыць рускую мову роднай, знізілася, аднак працэнтнае значэнне асоб, для якіх роднай мовай з’яўляецца іншая мова, узрасла (на 0,4 %, склаўшы 2,9 %)[2]. Паводле іншых крыніц інфармацыі, станам на 2011 год украінскую мову выкарыстоўваюць для зносін 53,3 % насельніцтва Украіны, рускую — 44,5 %, але існуюць іншыя лічбы[3][4]. Згодна са звесткамі Цэнтра эканамічных і палітычных даследаванняў імя Аляксандра Разумкова на 16—25 чэрвеня 2012 года (апытанне 2009 асоб старэйшых за 18 год) 43,6 % насельніцтва Украіны выступае за статус дзяржаўнай мовы выключна за ўкраінскай мовай, 23,9 % — за наданне статусу другой дзяржаўнай мовы рускай, 25 % — за наданне афіцыйнага статусу рускай мове ў некаторых рэгіёнах краіны, 2 % — за замацаванне дзяржаўнага статусу выключна за рускай мовай[25].

Ніжэй прыведзеная статыстыка па распаўсюджанасці мовы свайго этнасу як роднай мовы паводле рэгіёнаў Украіны[24].

Адукацыя

[правіць | правіць зыходнік]

У 2008/2009 навучальным годзе ва Украіне ажыццяўлялася вывучэнне ўкраінскай і замежных моў, а таксама моў адізнаццаці нацыянальных меншасцей і карэнных народаў: балгарскай, гагаузскай моў, крымскататарскай, малдаўскай, рускай, грэчаскай, польскай, румынскай, славацкай, венгерскай моў, іўрыту і ідышу[26]. Выпускнікі мелі мажлівасць скласці Знешняе незалежнае ацэньванне (выпускны экзамен) па-ўкраінску, па-крымскататарску, па-руску, па-малдаўску, па-польску, па-румынску або па-венгерску.

Мова Колькасць устаноў з навучаннем на мове Адукацыя на мове (вучняў) Як прадмет Як факультатыў або гурток Доля ад агульнай колькасці вучняў (4 438 383) Доля адпаведнага этнасу паводле перапісу 2001 г.
балгарская — 80 9592 1275 0,25 % 0,42 %
гагаузская — — 1400 — 0,03 % 0,07 %
іўрыт, ідыш — — 1292 114 0,03 % 0,21 %
крымскататарская 15 484 17725 5153 0,53 % 0,51 %
малдаўская 6 4756 1590 434 0,15 % 0,53 %
руская 1199 779423 1292518 165544 50,41 % 17,20 %
грэчаская — — 3073 248 0,07 % 0,19 %
польская 5 1389 6889 4443 0,29 % 0,30 %
румынская 89 21671 683 — 0,51 % 0,31 %
славацкая — 79 224 202 0,011 % 0,013 %
венгерская 66 16407 1337 278 0,41 % 0,32 %

У 2008/2009 навучальным годзе ва Украіне функцыянавала 20 045 агульнаадукацыйных навучальных устаноў, у якіх вучылася 4 438 383 вучні, у тым ліку:

  • 1 199 агульнаадукацыйных навучальных устаноў — з навучаннем па-руску, 403 719 вучняў;
  • 1 628 школаў — з навучаннем па-руску і ўкраінску (па-руску — 368 594 вучні).

Апрача таго, таксама працуюць школы з шматмоўнай адукацыяй (украінская, руская, крымскататарская; украінская, руская, румынская; украінская, руская, балгарская; украінская, руская, малдаўская мовы). Агулам у агульнаадукацыйных навучальных установах Украіны па-руску вучацца 779 423 вучні. Акрамя гэтага, рускую мову ў якасці прадмету вывучаюць 1 292 518 вучняў, як факультатыў або ў гуртку — 165 544 вучняў. Такім чынам, колькасць рускіх школ ва Украіне складае 5,9 % ад агульнай колькасці гэтых устаноў. Для параўнання ў 1991/1992 навучальным годзе іх налічвалася 3 364 або 15,9 %.

Размеркаванне вучняў Украіны паводле класы і мовы адукацыі[27].

украінская руская румынская венгерская малдаўская крымскататарская польская
Агулам 75,05 % 23,89 % 0,47 % 0,35 % 0,11 % 0,10 % 0,02 %
1 81,04 % 17,78 % 0,54 % 0,37 % 0,11 % 0,12 % 0,03 %
2 79,95 % 18,87 % 0,52 % 0,39 % 0,11 % 0,13 % 0,03 %
3 78,26 % 20,63 % 0,53 % 0,32 % 0,10 % 0,13 % 0,03 %
4 86,30 % 12,22 % 0,58 % 0,62 % 0,21 % 0,04 % 0,04 %
5 76,21 % 22,17 % 0,51 % 0,36 % 0,13 % 0,09 % 0,03 %
6 75,73 % 23,28 % 0,39 % 0,36 % 0,12 % 0,08 % 0,02 %
7 74,09 % 24,90 % 0,45 % 0,34 % 0,10 % 0,09 % 0,02 %
8 72,81 % 26,16 % 0,49 % 0,32 % 0,10 % 0,09 % 0,02 %
9 69,23 % 29,83 % 0,43 % 0,31 % 0,09 % 0,09 % 0,01 %
10 69,25 % 29,81 % 0,44 % 0,25 % 0,09 % 0,14 % 0,02 %
11 68,51 % 30,64 % 0,36 % 0,26 % 0,10 % 0,11 % 0,02 %

Доля ўкраінскамоўных школаў паводле навучальнага года і рэіёну краіны[28]

1991 1992 1994 1996 1998
АРК 0,1 % 0,1 % 0,5 %
Вінніцкая вобласць 81,3 % 83,8 % 89,9 % 93,0 % 96,0 %
Валынская вобласць 94,6 % 95,6 % 97,3 % 98,0 % 99,0 %
Днепрапятроўская вобласць 31,1 % 32,6 % 41,8 % 50,0 % 59,0 %
Данецкая вобласць 3,3 % 3,9 % 5,4 % 7,0 % 10,0 %
Жытомірская вобласць 76,7 % 79,1 % 85,1 % 89,0 % 93,0 %
Закарпацкая вобласць 81,7 % 82,4 % 83,8 % 85,0 % 85,0 %
Запарожская вобласць 22,7 % 24,9 % 29,8 % 33,0 % 38,0 %
Івана-Франкоўская вобласць 96,0 % 96,7 % 97,7 % 99,0 % 99,0 %
Кіеўская вобласць 84,6 % 86,7 % 91,1 % 93,0 % 95,0 %
Кіеў 30,9 % 41,7 % 63,4 % 76,0 % 87,0 %
Кіраваградская вобласць 62,2 % 65,3 % 72,0 % 78,0 % 84,0 %
Луганская вобласць 6,7 % 7,3 % 8,7 % 10,0 % 13,0 %
Львоўская вобласць 91,8 % 93,6 % 95,4 % 97,0 % 98,0 %
Мікалаеўская вобласць 43,5 % 46,1 % 53,3 % 59,0 % 66,0 %
Адэская вобласць 24,5 % 27,4 % 30,0 % 33,0 % 37,0 %
Палтаўская вобласць 74,3 % 74,4 % 80,6 % 85,0 % 89,0 %
Ровенская вобласць 93,6 % 96,6 % 98,4 % 99,0 % 99,5 %
Сумская вобласць 48,5 % 49,0 % 59,7 % 67,0 % 76,0 %
Цярнопальская вобласць 97,6 % 98,0 % 98,7 % 99,0 % 99,5 %
Харкаўская вобласць 28,0 % 30,6 % 35,2 % 39,0 % 47,0 %
Херсонская вобласць 51,7 % 56,2 % 59,9 % 65,0 % 70,0 %
Хмяльніцкая вобласць 81,5 % 84,1 % 89,6 % 94,0 % 97,0 %
Чаркаская вобласць 75,8 % 78,3 % 83,8 % 88,0 % 92,0 %
Чарнавіцкая вобласць 67,7 % 70,5 % 77,4 % 80,0 % 80,0 %
Чарнігаўская вобласць 67,1 % 70,3 % 78,0 % 83,0 % 89,0 %
Украіна 49,3 % 51,4 % 56,5 % 60,0 % 65,0 %

Ва Украіне дзейнічае 919 дзяржаўных прафесійна-тэхнічных устаноў, у 35 з іх выкладанне ўсіх дысцыплін адбываецца па-руску. Колькасць вучняў у гэтых установах складае 51,4 тыс. чал., або 12,5 % ад усёй колькасці. Усе прадметы выкладаюцца па-руску ў падобных установах Аўтаномнай Рэспублікі Крым (29 устаноў), у Севастопалі — у шасці. Частковая руская адукацыя прысутнічае ў некаторых установах Днепрапятроўскай, Данецкай, Запарожскай, Луганскай, Адэскай і Харкаўскай вобласцей.

Акрамя таго, ва Украіне ёсць вышэйшыя навучальныя ўстановы з рускай мовай выкладання. Такія ўстановы ў асноўным засяроджаныя ў Луганску, Данецку, Харкаве, Днепрапятроўску, Адэсе і Аўтаномнай Рэспубліцы Крым. У 2008/2009 навучальным годзе колькасць студэнтаў устаноў першага-другога ўзроўняў акрэдытацыі, якія вучацца па-руску, складала 280 767 чалавек (у 1999/2000 годзе — 395 605), такім чынам, у гэтым навучальным годзе па-руску навучалася 326 674 студэнты.

Педагогаў для школаў з рускаю моваю выкладання рыхтуюць дванаццаць вышэйшых нвучальных устаноў першага-другога ўзроўняў акрэдытацыі, а таксама 34 вышэйшых навучальных установы трэцяга-чаьцвертага ўзроўняў акрэдытацыі[29].

Рэгіянальная палітыка

[правіць | правіць зыходнік]

У жніўні 2012 года Вярхоўная Рада Украіны прыняла закон «Аб захадах дзяржаўнае моўнае палітыкі», згодна з якім краіна брала на сябе абавязкі Еўрапейскай Хартыі рэгіянальных моў і, такім чынам, дазваляла любой адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінцы краіны ўстанавіць рэгіянальную мову ў выпадку, калі не менш за 10 % ад насельніцтва гэта тэрыторыі размаўляе на не-ўкраінскай мове. Украінская мова захавала за сабою дзяржаўны статус, але статус рэгіянальнай мовы дазволіў выкарыстоўваць на згаданых тэрыторыях іншыя мовы пры адукацыі, у органах мясцовага самакіравання, судох і пры адміністрацыйнай перапісцы[30]

Заўвагі

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ Не ўваходзіць у Кіеўскую вобласць, з’яўляючыся асобнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкай краіны.
  2. ↑ Гл. Кіеў.
  3. ↑ Паводле звестак перапісу насельніцтва ва Украіне 2001 года.
  4. ↑ Звесткі Інстытуту сацыялогіі Нацыянальнай Акадэміі Навук Украіны.
  5. ↑ Абедзве мовы, украінская і руская — 20%.

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ Канстытуцыя Украіны. Частка 1, артыкул 10 (укр.). Афіцыйны сайт Вярхоўнае Рады Украіны. Вярхоўная Рада Украіны (11 красавіка 2014).
  2. ↑ а б в г д е Пра колькасць і склад насельніцтва Украіны паводле вынікаў Усеўкраінскага перапісу насельніцтва 2001 года. Моўны склад насельніцтва Украіны (укр.). Усеўкраінскі перапіс насельніцтва '2001 (11 красавіка 2014).
  3. ↑ а б Опитування: більшість українців спілкуються вдома українською мовою // ТСН. — 2011.
  4. ↑ а б Українці перехотіли другу державну // Украінская Праўда. — 2011.
  5. ↑ Мовний баланс України // uabooks.info.
  6. ↑ Всеукраїнський перепис населення 2001 года — Мовний склад населення України Архівавана 30 лістапада 2010.
  7. ↑ Розподіл населення регіонів України за рідною мовою (0,1) Архівавана 4 сакавіка 2016.
  8. ↑ Перепис 2001 р. Розподіл населення регіонів України за рідною мовою. Архівавана 15 снежня 2018.
  9. ↑ а б в г д е ё ж з і О. Вишняк. Мовна ситуація та статус мов в Україні: динаміка, проблеми, перспективи (соціологічний аналіз)
  10. ↑ Етномовний чинник політичної ідентичності в Донбасі
  11. ↑ Демоскоп: Русский язык на постсоветских просторах
  12. ↑ Українці перехотіли другу державну
  13. ↑ Сацыялагічная група «Рейтинг» Питання мови: результати останніх досліджень 2012 года
  14. ↑ Research&Branding Group: Праект «Мови спілкування українців» Архівавана 4 сакавіка 2016.
  15. ↑ Кіеўскі міжнародны інстытут сацыялогіі: Думки населення України щодо зовнішньої політики та мовного питання
  16. ↑ Мнения и взгляды населения Украины в сентябре - октябре 2009 года // ФОМ-Украина. — 2009.
  17. ↑ Інтэрфакс-Украіна. Poll: more than half of Ukrainians do not consider language issue pressing // KyivPost. — 2009.
  18. ↑ Питання мови: результати останніх досліджень 2012 года // Рейтинг. — 2012.
  19. ↑ Канстытуцыя Аўтаномнай Рэспублікі Крым. Артыкулы 4, 10, 11 (руск.). Афіцыйны сайт Вярхоўнай Рады Украіны. Вярхоўная Рада Аўтаномнай Рэспублікі Крым (11 красавіка 2014).
  20. ↑ Федэральны канстытуцыйны закон аб прыняцці ў Расійскую Федэрацыю Рэспублікі Крым і ўтварэнні ў складзе Расійскай Федэрацыі новых суб'ектаў — Рэспублікі Крым і горада федэральнага значэння Севастопаль (руск.). Дзяржаўная Дума Расійскай Федэрацыі, Рада Федэрацыі (1 красавіка 2014).
  21. ↑ Р. Лозинський Тенденції мовної ситуації в Україні(недаступная спасылка)
  22. ↑ В. М. Кабузан. Украинцы в мире: динамика численности и расселения. 20-я годы XVIII века – 1989 год: формирование этнических и политических границ украинского этноса. — М.: Наука, 2006. Архівавана 5 кастрычніка 2013.
  23. ↑ Нацыянальны склад насельніцтва, грамадзянства. Размеркаванне насельніцтва асобных нацыянальнасцей паводле іншых моў, апрача родных, якімі валодаюць (паводле сельскай і гарадскай мясцовасці, а таксама рэгіёнаў) (укр.). Усеўкраінскі перапіс насельніцтва '2001 (11 красавіка 2014).
  24. ↑ а б Размеркаванне насельніцтва паводле нацыянальнасці і роднай мовы (паводле сельскай, гарадскай мясцовасцей, рэгіёна, плоці) (укр.). Усеўкраінскі перапіс насельніцтва '2001 (11 красавіка 2014).
  25. ↑ Більшість українців вважають «мовний» закон передвиборчим кроком ПР, – опитування // zik. — 2012. Архівавана з першакрыніцы 8 ліпеня 2012.
  26. ↑ [1]
  27. ↑ http://www.kmf.uz.ua/hun114/images/konyvek/melnyik_csernicsko.pdf
  28. ↑ «Статистичний щорічник України за 1998 рік» — К., 1999
  29. ↑ Ірина Кириченко. Українська діаспора: менталітет «в екзилі»? // Дзеркало Тижня. — 2009. Архівавана з першакрыніцы 8 студзеня 2010.
  30. ↑ Закон Украіны пра захады дзяржаўнае моўнае палітыкі (укр.). Афіцыйны сайт Вярхоўнае Рады Украіны. Вярхоўная Рада Украіны (11 красавіка 2014).

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Мовы_Украіны&oldid=4845020"