Паўпустыня

Зоны спякотных паўпустынь свету

Зоны халодных паўпустынь свету

Паўпустыня, або апустынены стэп — тып ландшафту, які фарміруецца ва ўмовах арыднага клімату.

Паўпустыні характарызуюцца адсутнасцю лясоў і спецыфічнай расліннасцю і глебавым покрывам. У паўпустынях спалучаюцца элементы стэпавых і пустынных ландшафтаў.

Паўпустыні сустракаюцца ва ўмераных, субтрапічных і трапічных паясах Зямлі і ўтвараюць прыродную зону, якая знаходзіцца паміж стэпавы зонай на поўначы і пустыннай зонай на поўдні.

У ўмераным поясе паўпустыні размешчаны суцэльнай паласой з захаду на ўсход Азіі ад Прыкаспійскай нізіны да ўсходняй мяжы Кітая. У субтропіках паўпустыні шырока распаўсюджаныя на схілах плато, пласкагор'яў і сугор'яў (Анаталійскае пласкагор'е, Армянскае нагор'е, Іранскае нагор'е, Карру, Фліндэрс, перадгор'і Анд, даліны Скалістых гор і інш.) У тропіках паўпустыні займаюць вялікія прасторы, асабліва ў Афрыцы: на поўдзень ад Сахары знаходзіцца зона Сахель (Заходняя Афрыка), для якой характэрныя ландшафты апустыненай саванны.

Глебы паўпустыні

Глебы, якія ўтвараюцца ў сухім і паўсухом клімаце, багатыя солямі, так як атмасферныя ападкі малалікія, і солі затрымліваюцца ў глебе. Актыўнае глебаўтварэнне магчымае толькі там, дзе глебы атрымліваюць дадатковую вільгаць з рэк або падземных вод. У параўнанні з атмасфернымі ападкамі, падземныя і рачныя вады там значна салёны. З-за высокай тэмпературы вялікае выпарэнне, падчас якога глеба высыхае, а раствораныя ў вадзе солі крышталізуюцца.

Высокае ўтрыманне соляў абумоўлівае шчолачную рэакцыю глебы, да якой раслінам даводзіцца прыстасоўвацца. Большасць культурных раслін такія ўмовы не пераносіць. Асабліва шкодныя натрыевыя солі, так як натрый перашкаджае утварэнню крупчастай структуры глебы. З прычыны гэтага глеба ператвараецца ў шчыльную масу. Акрамя таго, лішак натрыю ў глебе перашкаджае фізіялагічным працэсам і харчаванню раслін.

Расліннасць

Моцна разрэджаны раслінны покрыва паўпустыні часта паўстае ў выглядзе мазаікі, якая складаецца з шматгадовых ксерафітных траў, салянак і палонак, а таксама эфемераў і эфемераідаў. У Амерыцы звычайныя сукуленты, галоўным чынам кактусы. У Афрыцы і Аўстраліі тыповыя зараснікі ксерафітных кустоў і рэдкастойных нізкарослых дрэў (акацыя, пальма дум, баабаб і інш.)

Жывёльны свет

Сярод жывёл паўпустыні асабліва шматлікія зайцы, грызуны (суслікі, тушканчыкі, пясчанка, палёўкі, хамячкі) і паўзуны; з капытных — антылопы, безааравы казёл, муфлон, кулан і інш. З дробных драпежнікаў паўсюдна распаўсюджаныя: шакал, паласатая гіена, каракал, стэпавая котка, лісіца-фенек і інш. Даволі разнастайныя птушкі. Шмат насякомых і павукападобных (каракурты, скарпіёны, фалангі).

Ахова паўпустыні

Для аховы і вывучэння прыродных ландшафтаў паўпустынь свету створаны шэраг нацыянальных паркаў і запаведнікаў, у тым ліку Устюрцкі запаведнік, Тыгровая балка, Арал-Пайгамбар. Традыцыйны занятак насельніцтва — пашавая жывёлагадоўля. Аазіснае земляробства развіта толькі на абрашаных землях (паблізу вадаёмаў).

Гл. таксама

• Пустыня
• Ландшафт