Antička Makedonija
| Kraljevina Makedonija Μακεδονία |
||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 808. - 168. p.n.e. | ||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||
| Glavni grad | Aigai (808. - 399.p.n.e.) Pela (399. - 167.p.n.e.) |
|||||||||||||||
| Državno uređenje | Monarhija | |||||||||||||||
• 808. - 778. p.n.e. |
Karan Makedonski | |||||||||||||||
• 179. - 168. p.n.e. |
Perzej Makedonski | |||||||||||||||
| Zakonodavstvo | ||||||||||||||||
Kraljevina Makedonija (grčki: Μακεδονία, trans. Makedonía) bilo je antičko kraljevstvo na sjevernoj periferiji klasične Grčke[1], a kasnije dominantna država helenističke Grčke. Većim dijelom njenog postojanja vladala je legendarna dinastija Argead, a zatim Antipatridi i konačno Antigonidi. Makedonsko kraljevstvo se nalazilo na sjeveroistočnom dijelu grčkog poluotoka, omeđena Epirom na zapadu, Peonijom na sjeveru, Trakijom na istoku i Tesalijom na jugu.
Prije 4. stoljeća p.n.e. Makedonija je bila malo kraljevstvo u sjevernoj Grčkoj i nalazilo se izvan područja kojim su dominirali veliki polisi Atina, Sparta i Teba, i jedno je vrijeme bila podređena Ahemenidskom carstvu. Za vrijeme vladavine Filipa II (359.p.n.e. - 336.p.n.e.) dolazi do uspona Makedonije, koja se prvo oslobodila perzijske vladavine i počela da kontroliše čitav grčki svijet.[2] Pomoću inovativne makedonske vojske, Filip je porazio Atinu i Tebu u odlučujućoj bici kod Heroneje 338. godine p.n.e. i pokorio ih, držeći Spartu pod kontrolom. Njegov sin Aleksandar Veliki je ostvario san svog oca da komanduje cijelom Grčkom osnivajući Savez grčkih država, nakon zauzimanja Tebe. Mladi Aleksandar je tada bio spreman da vodi vojsku koja je težila da se osveti Ahemenidskom carstvu, zbog invazije na Grčku u 5. stoljeću p.n.e.
Aleksandar Veliki je bio uspješan u ratovima protiv Ahemenidskog carstva i na kraju je zauzeo teritoriju koja se protezala do rijeke Ind. Tada je njegovo Makedonsko carstvo bilo najmoćnije carstvo na svijetu stvarajući helenističku državu. Grčka umjetnost i književnost je cvjetala u novim osvojenim zemljama a napredak u filozofiji i nauci se proširio antičkim svijetom. Od najvećeg značaja su doprinosi Aristotela, učitelja Aleksandra Velikog, čija su se djela proučavala stoljećima nakon njegove smrti.
Nakon smrti Aleksandra Velikog 323. godine p.n.e., slijede ratovi dijadosa i podjela carstva. Kraljevina Makedonija nastavlja svoje postojanje kao grčki kulturni i politički centar u Mediteranskom regionu zajedno sa Ptolemejskim kraljevstvom, Seleučkim carstvom i Atalid kraljevstvom. Važni gradovi poput Pele, Pidne i Amfipolisa su bili uključeni u borbi za kontrolu teritorija. Osnovani su novi gradovi, kao što je Solun od strane uzurpatora Kasandera, koji je danas drugi grad po veličini u današnjoj Grčkoj. Pad utjecaja Makedonije započeo je usponom Rima sve dok je nije zauzeo tokom Makedonskih ratova.
Historija
[uredi | uredi izvor]Rana historija i legenda
[uredi | uredi izvor]Klasični grčki historičari Herodot i Tukidid su objasnili da su makedonski kraljevi iz dinastije Argijad bili potomci argoskog kralja Temenusa i da su zbog toga mogli tvrditi da su potomci Herakla i glavnog grčkog boga Zeusa. Tvrdnju da dinastija Argijad vodi porijeklo od Temenusa su prihvatile helanodikajske vlasti antičkih Olimpijskih igara dozvoljavajući Aleksandru I Makedonskom (498. - 454. p.n.e.) da bude dio natjecanja zbog svoje percipirane grčke baštine. Međutim, vrlo se malo zna o Makedonskom kraljevstvu tokom arhajskog perioda. Kraljevina Makedonija je bila smještena na plodnoj aluvijalnoj ravnici koju navodnjavaju rijeke Bistrica i Vardar u Donjoj Makedoniji, sjeverno od planine Olimp. Historičar Robert Malcolm Errington sugerira da je jedan od najranijih kraljeva iz dinastije Argijad osnovao Ajgu (današnju Verginu) kao prvu makedonsku prijestolnicu sredinom 7. stoljeća p.n.e. Tada je Kraljevina Makedonija pokrivala područje koje otprilike odgovara zapadnom i centralnom dijelu Makedonije, u današnjoj Grčkoj. Nakon toga se postepeno proširila na područje Gornje Makedonije koja je bila naseljena grčkim plemenima Linkestidi i Elimeji, dok su regione Ematija, Eordeja, Beotija, Migdonija, Krestonija i Meglen nastanjivali različiti narodi poput Tračana i Frigijaca.
Godinu dana nakon što je perzijski kralj Darije I (522. - 486. p.n.e.) pokrenuo invaziju na Europu protiv Skita, Peonaca, Tračana i nekoliko grčkih gradova-država na Balkanskom poluostrvu, perzijski general Megabaz je upotrijebio diplomatiju kako bi ubijedio makedonskog kralja Amintasa I da postane vazal Ahemenidskog carstva čime je započeo period Ahemenidske Makedonije. Makedonija je imala veliki stepen autonomije i nikada nije bila satrapija (provincija) Ahemenidskog carstva, jer je Aleksandar I pružio makedonsku vojnu potporu perzijskom kralju Kserksu I (486. - 465. p.n.e.) tokom Druge Perzijske invazije na Grčku. Nakon grčke pobjede u bici kod Salamine 480. godine p.n.e., Aleksandar I je bio ahemenidski diplomata koji je predložio mirovni sporazum i savez sa Atinom, ali je ova ponuda odbijena. Ubrzo nakon toga, Ahemenidske snage su bile prisiljene da se povuku iz kopnene Europe što je označilo prestanak perzijske kontrole nad Makedonijom.
Uključivanje u Grčki svijet
[uredi | uredi izvor]Iako je bio perzijski vazal, Aleksandar I Makedonski je imao prijateljske diplomatske odnose sa koalicijom grčkih gradova-država koje su predvodili Atina i Sparta. Njegov nasljednik Perdikas II Makedonski (448. - 413. p.n.e.) je predvodio Makedonce u ratu protiv Delskog saveza, ali su napadi tračkog kralja Sitalka zaprijetili teritorijalnom integritetu Makedonije na sjeveroistoku. Atinski državnik Perikle je 437. godine p.n.e. osvojio teritoriju u južnom dijelu rijeke Strume gdje je osnovao kolonijalni grad Amfipolis kako bi pružio Atini stalnu opskrbu srebra, zlata i drveta. Nakon sklapanja saveza između Atine i Perdikasovog brata koji se protiv njega pobunio, makedonski kralj se osvetio promovirajući pobunu protiv atinskih saveznika na Halkidikiju osvajajući strateški grad Potideju. Nakon zauzimanja makedonskih gradova Terme i Beroje, Atina je opkolila Potideju koju nije uspjela da savlada pa je mirovnim sporazumom Terma je vraćena Makedoniji a veći dio Halkidikija Atini.
Perdikas II je stao na stranu Sparte tokom Peloponeskog rata (431. - 404. p.n.e.), pa je Atina 429. godine p.n.e. uvjerila Sitalka da napadne Makedoniju ali je bio prisiljen da se povuče zbog jake zime. Lokalni vladar Arabej se 424. godine p.n.e. pobunio protiv Perdikasa II kojem je priskočila Sparta u pomoć. Nakon što su tokom bitke kod Linkestisa vojnici spartanskog generala Braside opljačkali brodove bez nadzora, Perdikas II je promijenio stranu podržavši Atinu koja je ugušila Arabejevu pobunu. Nakon Brasidine smrti 422. godine p.n.e., Atina i Sparta su potpisale Nikijin mir koji je Makedoniju oslobodio od obaveza atinskog saveznika. Nakon pobjede u bici kod Mantineje 418. godine p.n.e., Sparta je sklopila savez sa Argosom i makedonskim kraljem Perdikasom II koji je dobio cijeli Halkidiki. Kad je Argos iznenada prešao na stranu Atine, atinska mornarica je uspostavila blokadu makedonskih luka izvršivši invaziju na Halkidiki 417. godine p.n.e. Perdikas II je potpisivanjem mira 414. godine p.n.e. uspostavio savez sa Atinom koji je nastavio njegov sin i nasljednik Arhelaj I Makedonski (413. - 399. p.n.e.). Atina je tada pružila pomorsku podršku Arhelaju I tokom makedonske opsade Pidne 410. godine p.n.e. u zamjenu za drvnu i pomorsku građu.
Iako je Arhelaj I bio suočen sa unutrašnjim pobunama i invazijom Ilira, uspio je učvrstiti makedonsku vlast u Tesaliji gdje je poslao vojnu pomoć svojim saveznicima. Iako je zadržao grad Ajgu kao svečano i religiozno središte, Arhelaj I je prijestolnicu kraljevstva preselio u grad Pelu koja se rijekom spajala sa Egejskim morem. Zatim je poboljšao makedonsku valutu kovanjem kovanica sa većim sadržajem srebra, kao i izdavanjem posebnih bakarnih novčića. Njegov kraljevski dvor je privukao prisustvo mnogih poznatih intelektualaca poput atinskog dramatičara Euripida. Nakon njegovog ubistva Kraljevina Makedonija je utonula u haos koji je trajao od 399. do 393. godine p.n.e. i obuhvatao vladavinu četiri različita monarha: Oresta, sina Arhelaja I; Aeropa II, strica i ubice Oresta; Pauzanija, sina Aeropa II; i Amintasa II koji je bio oženjen najmlađom kćeri Arhelaja I. Ovaj nemirni period je završen kada je Amintas III Makedonski (393. - 370. p.n.e.) ubio Pauzanija i preuzeo makedonsko prijestolje.
Amintas III je bio prisiljen napustiti svoje kraljevstvo 383. godine p.n.e. nakon masovne invazije Dardanaca na čelu sa Bardilisom. Nakon povratka uz pomoć solunskih saveznika, Amintas III je zajedno sa spartanskim kraljem Agesilajem II uništio snage halkidijskog grada Olinta i raspustio Halkidikijski savez 379. godine p.n.e. Njegov nasljednik Aleksandar II Makedonski (370. - 368. p.n.e.) je napao Tesaliju kojom je vladao tiranin Aleksandar Ferejski čime je izazvao intervenciju Tebe. Nakon osvajanja grada Larise uslijedio je mirovni sporazum između Tebe i Makedonije. Ubistvom Aleksandra II od strane njegovog zeta Ptolemeja Alorosova, na vlast dolazi Perdikas III Makedonski (368. - 359. p.n.e.) čija je vladavina obilježena političkom stabilnošću i financijskim oporavkom. Međutim, nakon što je Atina zauzela makedonske gradove Metoni i Pidnu, uslijedila je invazija Dardanaca na čelu sa Bardilisom koji je ubio Perdikasa III i 4.000 makedonskih trupa.
Uspon Makedonije
[uredi | uredi izvor]Perdikasov nasljednik Filip II Makedonski (359. - 336. p.n.e.) je upotrebom spretne diplomatije uspio uvjeriti Tračane i Atinjane da prestanu davati podršku ostalim pretendentima na makedonsko prijestolje. To je postigao potkupljivanjem Tračana i njihovih peonskih saveznika i sklapanjem sporazuma sa Atinom kojoj je ustupio luku Amfipolis. Nakon toga je radikalno transformirao makedonsku vojsku uvođenjem makedonskih falangi koji su bili naoružani dugim piketima (tzv. sarisima). Zbunjujući antički izvori su natjerali moderne naučnike na raspravu da li su prethodni makedonski kraljevi mogli doprinijeti ovim reformama i u kojoj mjeri je Filip preuzeo ideje koje je vidio tokom zatočeništva u Tebi. Makedonci su, kao i ostali Grci, tradicionalno prakticirali monogamiju, ali je Filip II imao sedam supruga. Nakon saveznih brakova sa makedonskom aristokratkinjom Filom Elimejskom i ilirskom princezom Audatom, uspostavio je savez sa Tesalijom oženivši tesalsku plemkinju Filinu koja mu je rodila sina koji je kasnije vladao kao Filip III Makedonski (323. - 317. p.n.e.). Kako bi osigurao savez sa Epirom, Filip II je oženio Olimpiju koja mu je rodila sina koji je kasnije vladao kao Aleksandar III Makedonski (336. - 323. p.n.e.). Nejasno je jesu li perzijski kraljevi utjecali na Filipovu poligamiju, iako je njegov prethodnik Amintas III imao tri sina sa dvije žene.
Dok je Atina bila preokupirana Savezničkim ratom (357. - 355. p.n.e.), Filip II je 357. godine p.n.e. zauzeo Amfipolis, a slijedeće godine okupirao Pidnu i Potideju. Nakon zauzimanja Krenidosa 356. godine p.n.e., makedonski general Parmenion je porazio ilirskog kralja Grabosa. Tokom opsade Metonija 354. godine p.n.e., Filip II je izgubio oko koje je pogođeno strijelom, ali je uspio zarobiti grad i srdačno se ophoditi sa stanovnicima. Time je Filip II uključio Makedoniju u Treći sveti rat (356. - 346. p.n.e.) koji je započeo nakon zauzimanja Apolonovog hrama u Delfima od strane Fokide. Pobjeda nad fokidskim generalom Onomarhom 352. godine p.n.e. u bici na Kročkom polju je dovela do izbora Filipa II za vođu (arhonta) Solunskog saveza što mu je osiguralo mjesto u Amfiktionskom vijeću i omogućilo bračni savez sa Ferom nakon vjenčanja sa Nikesipolidom, nećakinjom tiranina Jasona Ferejskog. Pošto je želio napasti moćno Ahemenidsko carstvo, podupirao je satrape i plaćenike koji su se pobunili protiv centralne vlasti. Tako je satrap Helespontske Frigije Artabaz zajedno sa porodicom potražio utočište na makedonskom dvoru. Kasnije je njegova kćerka Barsina postala supruga Aleksandra III.
Nakon kampanje protiv trakijskog kralja Kerseblepta 349. godine p.n.e., Filip II je započeo rat protiv Halkidikijskog saveza. Uprkos atinskoj intervenciji, Filip II je 348. godine p.n.e. zauzeo Olint i njegove stanovnike prodao u ropstvo. Pošto nije mogla nagovoriti svoje saveznike u protivnapad, Atina je sa Makedonijom 346. godine p.n.e. sklopila Filokratov mir. Mirovnim sporazumom je predviđeno da se Atina odrekne zahtjeva prema makedonskim obalnim teritorijama, Halkidikiju i Amfipolisu u zamjenu za oslobađanje porobljenih Atinjana i garancije da Filip II neće napasti atinska naselja u Trakiji. U međuvremenu su makedonske snage zauzele Fokidu i Termopilski klanac gdje su pogubili pljačkaše hrama u Delfima čime je Filip II dobio položaj majstora ceremonija na Pitskim igrama. Atina se u početku protivila njegovom novom položaju odbivši prisustvovati igrama u znak protesta, ali su na kraju prihvatili ove uslove.
Tokom slijedećih nekoliko godina, Filip II je nakon reformiranja lokalne samouprave u Tesaliji predvodio kampanju protiv ilirskog kralja Pleurata I i trakijskog kralja Kerseblepta. To mu je omogućilo da proširi makedonsku kontrolu nad Helespontom u iščekivanju invazije na Ahemenidsko carstvo. Nakon osvajanja trakijskog grada i preimenovanja u Filipolis (današnji Plovdiv) 342. godine p.n.e., izbio je rat sa Atinom u kojem je Filip II učestvovao u neuspješnoj opsadi Perinta i Bizantijuma. Nakon toga je uslijedila uspješna kampanja protiv Skita duž Dunava i uključivanje Makedonije u Četvrti sveti rat protiv Amfisa 339. godine p.n.e. Nakon što je protjerala makedonski garnizon iz Nikeje (u blizini Termopilskog klanca), Teba se zajedno sa Atinom, Megarom, Korintom, Ahajom i Eubejom sukobila sa Makedonijom u bici kod Heroneje 338. godine p.n.e. Nakon makedonske pobjede kod Heroneje Filip II je u Tebi uspostavio oligarhiju, ali je ipak bio popustljiv prema Atini želeći da iskoristi njenu mornaricu u planiranoj invaziji na Ahemenidsko carstvo. Formiranjem Korintskog saveza koji je obuhvatao sve veće grčke gradove-države osim Sparte, izabran je za vođu (hegemona) i komandanta (strategos autokrator) predstojeće invazije na Ahemenidsko carstvo. Ovu kampanju je započeo jer je želio da kazni Perzijance zbog stradanja Grka i da oslobodi grčke gradove-države u Maloj Aziji. Također je isticao stratešku potrebu Makedonije da osigura Trakiju i Egejsko more protiv sve većih napada Ahemenidskog carstva koje je još više učvrstilo svoju kontrolu nad satrapijama u zapadnoj Anadoliji.
Tokom vjenčanja sa Kleopatrom Euridikom, nećakinjom generala Atala, Filip II je započeo razgovor o novim potencijalnim nasljednicima što je naljutilo Aleksandra III i njegovu majku Olimpiju. Kada je Filip II dogovorio brak između svog sina Arhideja i Ade Karijske, kćerke perzijskog satrapa Piksodara, Aleksandar je intervenirao i predložio da se umjesto Arhideja on oženi Adom. Filip II je otkazao svadbu protjeravši Aleksandrove savjetnike Ptolemeja, Nearha i Harpala. Kako bi se pomirio sa Olimpijom, Filip II je kćerku Kleopatru udao za Olimpijinog brata Aleksandra I. Tokom njihove svadbe Filipa II je ubio njegov tjelohranitelj Pausanije Orestis, pa ga je naslijedio sin Aleksandar 336. godine p.n.e. Moderni naučnici raspravljaju moguću ulogu Aleksandra III i njegove majke Olimpije u atentatu na Filipa II konstatujući isključivanje Aleksandra iz njegove planirane invazije na Ahemenidsko carstvo i potencijalno rođenje drugog nasljednika između njega i njegove nove supruge Kleopatre Euridike. Aleksandar III Makedonski (336. - 323. p.n.e.) je odmah proglašen makedonskim kraljem pa je prvo njegovo djelo bilo očeva sahrana u gradu Ajgi. Članove Korintskog saveza je potresla vijest o smrti Filipa II pa su uvjerljivom diplomatijom izabrali Aleksandra III za hegemona kako bi izvršili planiranu invaziju na Ahemenidsko carstvo.
Aleksandar III je 335. godine p.n.e. predvodio kampanju protiv trakijskog plemena Tribali prisilivši ih na predaju na ostrvu Peuce. Ubrzo nakon toga je ilirski kralj Kleitus zaprijetio napadom na Makedoniju, ali ga je Aleksandar opkolio u bici kod Peliona. Nakon Tebine pobune i napada na makedonski garnizon u Kadmiji, Aleksandar III je napustio ilirski front i krenuo prema Tebi koju je opkolio. Nakon što su slomili zidove, Aleksandrove snage su ubile 6.000 Tebanaca, uzele 30.000 stanovnika kao ratne zarobljenike i spalili grad do temelja kao upozorenje svim ostalim grčkim gradovima-državama. Tokom vojne karijere Aleksandar III je pobijedio u svakoj bici kojom je lično zapovijedao. U pobjedi nad Perzijancima u bici kod Granika 334. godine p.n.e. iskoristio je malu konjicu kako bi omogućio pješadiji da prijeđe rijeku nakon čega je uslijedi juriš konjanika. Nakon poraza u bici kod Isa 333. godine p.n.e. i bici kod Gaugamele 331. godine p.n.e., perzijskog kralja Darija III je zarobio i pogubio vlastiti satrap Bes. Makedonski kralj je nakon toga lovio i pogubio Besa na teritoriji Sogdijane u današnjem Afganistanu. Tokom bitke kod Hidaspa 326. godine p.n.e. ratni slonovi indijskog kralja Pora su zaprijetili Aleksandrovim trupama, pa ih je on koristeći sarise natjerao da formiraju otvorene redove koji su okružili slonove i rastjerali njihove rukovodioce. Kada su makedonskim trupama zaprijetili pobunjenici u blizini Babilona 324. godine p.n.e. (blizu današnjeg Bagdada), Aleksandar III je ponudio makedonske vojne titule i veće odgovornosti perzijskim oficirima i jedinicama prisiljavajući ih da traže oprost na insceniranom banketu pomirenja između Perzijanaca i Makedonaca. Aleksandar je možda potkopavao svoju vladavinu pokazujući znakove megalomanije. Nakon posjete proroku u Libijskoj pustinji 331. godine p.n.e. koristio je djelotvornu propagandu poput rezanja Gordijeg čvora prikazujući sebe kao živog boga i sina Zeusa želeći da ga ljudi prosvjećuju u činu proskineze kao mnoge perzijske kraljeve. Međutim, prema dvorskom historičaru Kalistenu Makedonci su smatrali da je to religijsko bogohuljenje i odbili su izvršiti ovaj obred. Nastavljajući poligamne navike svog oca, Aleksandar je nakon ženidbi sa baktrijskom princezom Roksanom i perzijskim princezama Stateirom i Parisatidom ohrabrivao Makedonce da se ožene Perzijankama.
U međuvremenu, u Grčkoj je spartanski kralj Agis III pokušao izvesti pobunu protiv Makedonije. Nakon pobjede u bici kod Magalopolisa 331. godine p.n.e. Antipater je pomilovao sve Spartance pod uvjetom da polože pedeset plemića kao taoce. Njegova hegemonija je bila pomalo nepopularna u Grčkoj zbog njegove prakse (možda po nalogu Aleksandra III) proterivanja i malverzacija, iako je Aleksandar III izjavio da tiranija treba biti ukinuta i da će grčka sloboda biti obnovljena. Nakon smrti Aleksandar III u Babilonu 323. godine p.n.e., njegova majka Olimpija je odmah optužila Antipatera za trovanje iako nije bilo dokaza koji bi to potvrdili. Bez službenog nasljednika makedonska vojna komanda se raspala; jedna strana je proglasila Aleksandrovog polubrata Filipa III Makedonskog (323. - 317.) za kralja, dok je druga strana stala na stranu Aleksandra IV Makedonskog (323. - 309. p.n.e.) tek rođenog sina Aleksandra III i Roksane. To je dovelo do Lamijskog rata (323. - 322. p.n.e.) u kojem su se Grci pobunili protiv Antipatera. Nakon poraza u bici kod Termopila 323. godine p.n.e., Antipater je pobjegao u Lamiju gdje ga je opkolio atinski zapovjednik Leosten. Nakon pobjede nad Grcima, Antipaterova smrt 319. godine p.n.e. je ostavila vakuum moći u kojem su dva proglašena makedonska kralja postali pijuni borbe za vlast između dijadosa, bivših generala Aleksandrove vojske.
Nakon Aleksandrove smrti sazvano je Vijeće vojske koje je imenovalo Filipa III Makedonskog za kralja, a Perdiku za vrhovnog regenta. To je dovelo do građanskog rata između Antipatera, Antigona Monoftalmosa, Kratera i Ptolemeja. Perdika je ubijen nakon utapanja 2.000 vojnika na rijeci Nil tokom neuspješne kampanje u Egiptu protiv Ptolemeja 321. godine p.n.e. Iako je Eumen uspio ubiti Kratera, to nije imalo uticaja na ishod podjele u Triparadisu 321. godine p.n.e. gdje je pobjedonosna koalicija riješila pitanje novog regenta i teritorijalnih prava. Prije smrti 319. godine p.n.e., novi regent Antipater je umjesto sina Kasandra imenovao nepokolebljivog Poliperhona svojim nasljednikom zanemarujući pravo kralja da izabere novog regenta (budući da je Filip III smatran mentalno nestabilnim). Nakon formiranja saveza sa Ptolemejem, Antigonom i Lizimahom, Kasandar je zauzeo atinski lučki grad Pirej suprostavljajući se dekretu Poliperhona da grčki gradovi ne bi trebali biti makedonski garnizoni što je izazvalo Drugi rat dijadosa (319. - 315. p.n.e.). Nakon niza vojnih neuspjeha Poliperhona, Filip III je preko svoje politički angažirane supruge Euridike II Makedonske za regenta postavio Kasandra. To je dovelo do napada Olimpijinih snaga na Makedoniju i prisiljavanja na predaju omogućivši Olimpiju da pogubi kralja i prisili kraljicu na samoubistvo. Međutim, Kasandar je u proljeće 316. godine p.n.e. porazio njene snage osudivši je na smrt.
Kasandar je nakon vjenčanja sa Tesalonikom, kćerkom Filipa II Makedonskog, nakratko produžio makedonsku kontrolu nad Epidamnosom. Nakon protjerivanja Seleuka I Nikatora iz Babilona 316. godine p.n.e. Kasandar, Ptolemej i Lizimah su poslali zajednički ultimatum Antigonu. Antigon se odmah udružio sa Poliperhonom koji se nalazio u Korintu, te je Kasandru objavio svoj ultimatum u kojem ga optužuje za ubistvo Olimpije zahtijevajući da preda kralja Aleksandra IV i njegovu majku Roksanu. To je dovelo do izbijanja novog sukoba koji je završen mirovnim sporazumom u kojem je Kasandar dobio europski dio carstva, Antigon dobio azijski dio carstva, Ptolemej dobio afrički dio carstva, dok je Lizimah dobio Trakiju. Nakon ubistva Aleksandra IV i Roksane 309. godine p.n.e. dijadosi su proglašeni kraljevima svojih teritorija.
Helenistički period
[uredi | uredi izvor]Početak perioda Helenističke Grčke je definiran borbom između Kasandra (309. - 297. p.n.e.) i Antigona I Monoftalmosa (309. - 301. p.n.e.) i njegovog sina Demetrija I (294. - 288. p.n.e.). Kasandar je pokušao zauzeti Atinu 303. godine p.n.e. ali je bio prisiljen povući se u Makedoniju jer je Demetrije izvršio invaziju na Beotiju. Dok su Antigon i Demetrije pokušavali obnoviti Korintski savez, obnovljena koalicija Kasandra, Ptolemeja I Sotera (309. - 283. p.n.e.), Seleuka I Nikatora (309. - 281. p.n.e.) i Lizimaha (309. - 281. p.n.e.) je u bici kod Ipsa 301. godine p.n.e. ubila Antigona prisilivši Demetrija u bijeg. Nakon smrti Kasandra i njegovog bolesnog sina Filipa IV 297. godine p.n.e., na prijestolje su postavljeni njegovi sinovi Aleksandar V Makedonski (297. - 294. p.n.e.) i Antipater II Makedonski (297. - 294. p.n.e.) sa svojom majkom Tesalonikom kao regentom. Dok se Demetrije borio protiv makedonskih snaga u Grčkoj, Antipater II je ubio vlastitu majku kako bi stekao samostalnu vlast. Njegov očajni brat Aleksandar V je zatražio pomoć od epirskog kralja Pira (297. - 272. p.n.e.) koji se borio zajedno s Demetrijem u bici kod Ipsa i u Egipat poslan kao talac kao dio sporazuma između Demetrija i Ptolemej I. Nakon poraza Antipatera II i prisiljavanja na bijeg u Trakiju, Pir je nagrađen najzapadnijim dijelovima Makedonskog kraljevstva. Tada je Demetrije ubio svog nećaka Aleksandra V i proglasio se Makedonskim kraljem vladajući autokratskim istočnim stilom.
Rat između Pira i Demetrija je započeo 290. godine p.n.e. kada je Pirova supruga Lanasa otišla Demetriju ponudivši mu kao miraz ostrvo Krf. Rat je trajao do 288. godine p.n.e. kada je Demetrije izgubio podršku Makedonaca i pobjegao iz zemlje. Makedonija je tada bila podijeljena između Pira koji je zauzeo zapadnu Makedoniju i Lizimaha koji je zauzeo istočnu Makedoniju. Nakon protjerivanja Pira i njegovih snaga iz zapadne Makedonije, izbio je novi rat između Seleuka I Nikatora i Lizimaha koji je poginuo u bici kod Korupedija 281. godine p.n.e. Nakon preuzimanja kontrole nad Trakijom i Makedonijom, Seleuka I Nikatora je 281. godine p.n.e. ubio njegov časnik Ptolemej Keraun, sin Ptolemeja I Sotera, koji je proglašen kraljem Makedonije. Nakon njegovog ubistva tokom keltske invazije na Grčku 279. godine p.n.e., Makedonska vojska je proglasila generala Sostena Makedonskim kraljem. To je dovelo do haotične situacije jer su keltski osvajači opustošili Makedoniju. Nakon Sostenove smrti, Demetrijev sin Antigon Gonata je protjerao kelte nakon pobjede u bici kod Lizimahije 277. godine p.n.e. proglasivši se kraljem Antigonom II Makedonskim (277. - 239. p.n.e.).
Pir je tokom odbrane Magna Graecie od Rimske republike izvršio invaziju na Siciliju 280. godine p.n.e. što je doprinijelo usponu Rima jer su grčki gradovi postali rimski saveznici. Nakon napada na Makedoniju i pobjede nad plaćeničkom vojskom Antigona II u bici kod Ausa 274. godine p.n.e., prisilio je Antigona II da potraži utočište na makedonskoj pomorskoj floti u Egejskom moru. Izgubivši podršku Makedonaca nakon pljačkanja kraljevskih grobnica u Ajgi, Pir je ubijen tokom opsade Argosa 272. godine p.n.e. Nakon povratka u Makedoniju, Antigon II je zauzeo Peoniju i obnovio kraljevske grobnice u Ajgi. Etolski savez se protivio makedonskoj kontroli nad centralnom Grčkom, pa je novoformirani Ahajski savez 251. godine p.n.e. potisnuo makedonske snage sa većeg dijela Peloponeza. Iako je stvorio savez sa Seleučkim carstvom protiv Ptolemejskog carstva tokom Sirijskih ratova, ptolemejska mornarica je snažno poremetila Antigonove napore za kontrolu kopnene Grčke. Uz pomoć ptolemejske mornarice atinski državnik Hremonida je predvodio ustanak protiv Makedonske vlasti (267. - 261. p.n.e.). Nakon opsade Atine i poraza ptolemejske flote u bici kod ostrva Kos, Atina je potpisala kapitulaciju 261. godine p.n.e.
Nakon davanja potpore samoproglašenom kralju Aleksandru Korintskom, Arat Sikionski je 251. godine p.n.e. predvodio pobunu protiv Antigona II Makedonskog. Ratujući na dva fronta Antigon II je uspio pobijediti mornaricu Ptolemejskog carstva u bici kod Androsa, ali je izgubio Akrokorint od snaga Arata Sikionskog 243. godine p.n.e. Ubrzo nakon sklapanja mira sa Ahajskim savezom 240. godine p.n.e. i ustupanja teritorija koje je izgubio u Grčkoj Antigon II je umro, pa ga je naslijedio njegov sin Demetrije II Makedonski (239. - 229. p.n.e.). U potrazi za saveznikom u borbi protiv Etolaca, epirska kraljica Olimpija II je ponudila Demetriju II svoju kćerku Ftiju Makedonsku. Demetrije II je prihvatio njen prijedlog nakon razvoda sa Stratonikom Makedonskom narušivši time odnose sa Seleučkim carstvom. Iako su Etolci stvorili savez sa Ahajskim savezom, Demetrije II je uspio zauzeti Beotiju 236. godine p.n.e. Nakon rušenja epirske monarhije tokom revolucije 231. godine p.n.e., Ahajski savez je uspio zauzeti Megalopolis i veći dio Peloponeza. To je dovelo do sklapanja sporazuma sa ilirskim kraljem Agronom nakon čega su pobjedili kombiniranu mornaricu Etolaca i Ahajskog saveza u bici kod Paksosa 229. godine p.n.e. Tokom teritorijalne ekspanzije dardanski kralj Longar je napao Makedoniju i porazio vojsku Demetrija II koji je poginuo. Iako je njegov maloljetni sin Filip trebao naslijediti prijestolje, makedonska vojska je za kralja proglasila generala Antigona III Dosona (229. - 221. p.n.e.).
Arat Sikionski je 226. godine p.n.e. poslao ambasadore u Makedoniju tražeći neočekivani savez nakon što je reformistički spartanski kralj Kleomen III zaprijetio ostatku Grčke tokom Kleomenovog rata (229. - 222. p.n.e.). U zamjenu za vojnu pomoć, Antigon III je zatražio povratak Korinta pod makedonsku kontrolu na što je Arat Sikionski pristao. Nakon formiranja Helenskog saveza uspio je pobijediti Spartu u bici kod Selasije 222. godine p.n.e. Spartu je prvi put u historiji okupirala neka strana sila čime je obnovljen položaj Makedonije kao vodeće sile u Grčkoj. Njegov nasljednik Filip V Makedonski (221. - 179. p.n.e.) se suočio sa neposrednim neprijateljem Etolcima i njihovim saveznicima tokom Savezničkog rata (220. - 217. p.n.e.). Nakon sklapanja mira došlo je do upada Dardanaca na sjeveru Makedonije i Kartagške pobjede nad Rimljanima tokom bitke kod Trazimenskog jezera 217. godine p.n.e. Demetrije Hvarski je navodno uvjerio Filipa V da prvo osigura Iliriju prije invazije na Apeninsko poluostrvo. Filip V je 216. godine p.n.e. poslao stotinu lakih ratnih brodova u Jadransko more što je potaknulo ilirskog vladara Skerdilaidasa da potraži pomoć od Rimljana. Rim je odgovorio slanjem deset teških kvinkereja sa Sicilije koji su patrolirali ilirskim obalama, što je navelo Filipa V da povuće svoju flotu kako bi spriječio otvoreni sukob.
Sukob sa Rimom
[uredi | uredi izvor]Tokom Drugog Punskog rata (218. - 201. p.n.e.), Rimska republika je presrela brod kraj kalabrijske obale u kojem su se nalazili makedonski i kartažanski ambasadori koji su posjedovali sporazum između Hanibala i Filipom V Makedonskog. Sporazumom je predviđeno da Kartagina ima pravo pregovarati o uvjetima hipotetske predaje Rima obećavajući uzajamnu pomoć u slučaju napada Rimske republike. Iako su Makedonci možda bili zainteresirani samo za zaštitu novoosvojenih teritorija u Iliriji, Rimljani su ipak uspjeli spriječiti sve veće ambicije Filipa V Makedonskog tokom Prvog Rimsko-makedonskog rata (214. - 205. p.n.e.). Nakon makedonskog zauzimanja grada Lisusa 212. godine p.n.e., Rimski senat je odgovorio poticanjem Etolskog saveza, Sparte, Elisa, Mesenije i Pergama na rat protiv Makedonije držeći Filipa V okupiranim i daleko od Apeninskog poluostrva.
Etolski savez je zaključio mirovni sporazum sa Filipom V Makedonskim 206. godine p.n.e., a Rimska republika 205. godine p.n.e., omogućivši Makedoncima da zadrže neka osvojena naselja u Iliriji. Iako su Rimljani 202. godine p.n.e. odbacili Etolski zahtjev za objavu rata Makedoniji, Rimski senat je ozbiljno razmotrio sličnu ponudu Pergamana i njegovog saveznika Rodosa 201. godine p.n.e. Te su države bile zabrinute zbog saveza između Filipa V Makedonskog i seleučkog cara Antioha III koji je napao financijski iscrpljeno Ptolemejsko carstvo tokom Petog Sirijskog rata (202. - 195. p.n.e.). Iako su Rimski izaslanici igrali ključnu ulogu u uvjeravanju Atine da se priključi protiv-makedonskom savezu sa Pergamom i Rodosom 200. godine p.n.e., centurijska skupština je odbacila prijedlog Rimskog senata da objavi rat Makedoniji. U međuvremenu Filip V zauzima Helespont, Bosfor i ptolemejsko ostrvo Samos, što je navelo Rodos da sklopi savez sa Pergamom, Bizantijumom, Kizikom i Hiosom protiv Makedonije. Uprkos savezu sa Seleučkim carstvom, Filip V je izgubio pomorsku bitku kod Hiosa 201. godine p.n.e. jer su ga blokirali rodijski i pergamski brodovi. Dok je Filip V bio zauzet borbom protiv rimskih saveznika, Rimska republika je čekala priliku na osvetu Hanibalu. Rimski senat je predao ultimatum Filipu V da zaustavi rat protiv susjednih grčkih gradova-država zahtijevajući da sud procijeni štetu koju je načinio Rodosu i Pergamu. To je makedonski kralj odbio pa je započeo Drugi Rimsko-makedonski rat (200. - 197. p.n.e.).
Makedonci su uspješno branili svoj teritorij otprilike dvije godine, ali je rimski konzul Tit Kvinkcije Flaminin uspio protjerati Filipa V iz Makedonije u Tesaliju 198. godine p.n.e. Kad je Ahajski savez sklopio savez sa Rimskom republikom, makedonski kralj Filip V je zatražio mir, ali su se ponuđeni uvjeti smatrali previše strogim pa je rat nastavljen. Nakon makedonskog poraza u bici kod Kinoskefala 197. godine p.n.e., ratificiran je mirovni sporazum koji je prisilio Makedoniju da se odrekne velikog dijela grčkih posjeda izvan Makedonije. Iako su neki Grci sumnjali u Rimske namjere da sruše Makedoniju kao hegemonsku silu u Grčkoj, Tit Kvincije Flaminin je na Istamskim igrama 196. godine p.n.e. objavio da Rimska republika želi sačuvati grčku slobodu ne ostavljajući iza sebe nijedan garnizon i ne zahtijevajući nikakav danak. Njegovo obećanje je odgodilo pregovore sa spartanskim kraljem Nabisom koji je u međuvremenu zauzeo Argos. Želeći osloboditi cijelu Grčku od Rimljana, seleučki kralj Antioh III je sa svojom vojskom 192. godine p.n.e. ušao u Tesaliju. Nakon pobjede u bici kod Termopila 191. godine p.n.e. i bici kod Magnezije 190. godine p.n.e., Rimska republika je Apamejskim sporazumom 188. godine prisilila Seleučko carstvo da plati ratnu odštetu, uništi veći dio mornarice i odustane od teritorija zapadno od planine Taurus. Tokom potpisivanja Apamejskog sporazuma, makedonski kralj Filip V je uspio zauzeti neke gradove u centralnoj Grčkoj, dok su Rodos i Pergam zauzeli teritoriju u Maloj Aziji. Kako nije mogao udovoljiti svim stranama u raznim teritorijalnim sporovima, Rimski senat je 184. godine p.n.e. odlučio prisiliti Filipa V da napusti gradove Enos i Maroneju koji su Apamejskim sporazumom bili proglašeni slobodnim gradovima.
Nakon smrti Filipa V na vlast je došao Perzej Makedonski (179. -168. p.n.e.) koji je pokušao sklopiti bračne saveze sa Bitinijom i Seleučkim carstvom što je veoma uznemirilo pergamskog kralja Eumena II. Iako je Eumen II pokušao narušiti te diplomatske odnose, Perzej Makedonski je stvorio savez sa Beotijom i proširio vlast na Iliriju i Trakiju. Tada je Eumen II otišao u Rim i održao govor u Rimskom senatu o navodnim Perzejevim zločinima i prijestupima nakon čega je Rimski senat proglasio Treći Rimsko-makedonski rat (171. - 168. p.n.e.). Nakon makedonske pobjede u bici kod Kalinika 171. godine p.n.e., makedonska vojska je poražena u bici kod Pidne 168. godine p.n.e. Perzej je pobjegao u Samotraku gdje je uhvaćen i odveden u Rim u kućni pritvor gdje je umro. Rimska republika je rastavila Kraljevinu Makedoniju na četiri odvojene savezne republike sa prijestolnicama u Amfipolisu, Solunu, Peli i Pelagoniji. Rimljani su nametnuli stroge zakone koji su sprječavali mnoge socijalne i ekonomske interakcije između stanovnika ovih republika, uključujući zabranu braka među njima i zabranu iskopavanja zlata i srebra. Tada se izvjesni Andrik pobunio protiv Rimljana i porazio vojsku rimskog pretora Publija Juvencija Talna tokom Četvrtog Rimsko-makedonskog rata (150. - 148. p.n.e.). Uprkos tome, Andrik je poražen 148. godine p.n.e. u Drugoj bici kod Pidne od snaga pretora Kvinta Cecilija Metela Makedonskog čije su snage zauzele Makedonsko kraljevstvo. Nakon toga je uslijedilo Rimsko uništenje Kartagine i pobjeda nad Ahajskim savezom u bici kod Korinta 146. godine p.n.e., što je dovelo do uspostavljanja rimske provincije Grčke i rimske provincije Makedonije.
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Enciklopedija Britannica: Kraljevina Makedonija
- ^ "N.G.L. Hammond, F.W Wallbank - A HISTORY OF MACEDONIA". Oxford university press, 2001. Pristupljeno 9. 2. 2016.
Vanjski linkovi
[uredi | uredi izvor]- Enciklopedija Britannica: Uspon Makedonije
- Enciklopedija Britannica: Kraljevina Makedonija
- Makedonsko kraljevstvo u 4. vijeku p. n. e.
- Aleksandar Veliki (356 - 323 BC) i Aristotel
