Gamzigrad

Ostaci portala

Bista cara Galerija pronađena na lokalitetu

.

Gamzigrad - Galerijeva palača Felix Romuliana je arheološki lokalitet iz kasnorimskog perioda, u okolini Zaječara, Srbija. Lokalitet se sastoji od utvrđenja, palate u sjeverozapadnom dijelu kompleksa, bazilike, hramova, toplih kupatila, memorijalnog kompleksa i tetrapilona. Grupa objekata jedinstvena je i po preplitanju ceremonijalne i memorijalne funkcije. Utvrđeni dvorski kompleks i memorijalni kompleks Gamzigrad-Romulijana, Galerijeva palata, izgradio je car Caius Valerius Galerius Maximianus (293-311.), krajem 3. i početkom 4. vijeka. Car je poznat kao Felix Romuliana, nazvan po carevoj majci. U palači je živio nakon svoje abdikacije.

Arheologija

Sve do početka sistematskih arheoloških istraživanja otpočetih 1953. mislilo se da je Gamzigrad obično utvrđenje. Godine 1984. pronađen je arhivolt sa natpisom Felix Romuliana. Ovaj natpis o građevini je spomenut u dva rimska dokumenta, na osnovu čega je rekonstruisana historija i namjena.

Arheološkim iskapanjima otkriveni su ostatci starije i mlađe fortifikacije, koje su podignute u razmaku od desetak godina. Put koji je spajao istočni i zapadni portal, razdvajao je prostor unutar bedema, na dva dijela različite namjene. Na sjevernoj polovini lokaliteta nalazi se kompleks palače, sa malim hramom i monumentalnim žrtvenikom, dok na južnoj leže objekti javne namjene, veliki hram, terme, tetrapilon i servisni objekti.

Romuliani je od prve dekade 4. vijeka, do sredine 6. vijeka u nekoliko navrata, mjenjana namjena, izgled i ime, da bi u drugoj polovini 6. vijeka ostala napuštena. Obnovljena je nakon provale Gota i Huna za vladavine Justinijana kao malo utvrđeno naselje i nastavila je tako egzistirati do 11. vijeka, kad je definitivno napuštena.

Svjetska baština

Gamzigrad je kao jedinstveni primjer kasnorimske arhitekture vezane za vrijeme tetrarhije uvršten 2007. na UNESCO-ovu listu svjetske baštine. Baština zadovoljava sljedeće kriterije:

• Kriterij III: Utvrđenja, palača i spomen-kompleks jedinstveno su svjedočanstvo rimske graditeljske tradicije prožete ideološkim programom Druge tetrahije i samog Galerija kao njihovog graditelja.
• Kriterij IV: Grupa građevina koja čini arhitektonski kompleks cara Galerija jedinstvena je po tome što prepliće svečani i memorijalni program. Odnos između dvije prostorne cjeline naglašen je postavljanjem Tetrapilona na raskrsnicu svjetovnog utvrđenja s palatom i onostranih mauzoleja i spomenika posvećenja. Integritet i autentičnost Gamzigrad-Romulijane su jasno prikazani: do danas je obavljeno relativno malo iskopavanja i nije bilo pokušaja da se rekonstruišu mnogo degradirani ostaci. Ne postoje planovi za rekonstrukciju mimo onoga što je potrebno za konzervaciju i mogu se potkrijepiti istraživanjem, jer bi oni umanjili nivo autentičnosti.