Socijalistička Republika Srbija

Socijalistička Republika Srbija Социјалистичка Република Србија
1944 - 1992
	Himna: Hej Slaveni;
	Položaj na karti
Glavni grad	Beograd;
Službeni jezik	srpsko-hrvatski jezik
Državno uređenje	Socijalistička Republika unutar SFRJ
Zakonodavstvo
Površina
• Ukupno	88.361 km2
Stanovništvo
• Ukupno (1991)	9.506.174
Valuta	jugoslavenski dinar

Socijalistička Republika Srbija je bila po po broju stanovnika i površini najveća republika od šest u sastavu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

Historija

SR Srbija nastala je de facto odmah po oslobođenju Srbije, krajem 1944. godine, kada je u Beogradu novembra 1944. održano prvo zasjedanje Antifašističke skupštine narodnog oslobođenja Srbije (ASNOS). Pod nazivom Federalna Država Srbija zvanično je nastala 9. aprila 1945. godine na zasedanju ASNOS-a. Posle proglašenja Federativne Narodne Republike Jugoslavije (FNRJ), 19. februara 1946. godine promijenila je naziv u Narodna Republika Srbija. Naziv Socijalistička Republika Srbija dobila je, kad i ostale jugoslovenske republike, Ustavom iz 1963. i nosila ga je do 28. septembra 1990. godine kada je, donošenjem novog Ustava, preimenovana u Republiku Srbiju.

Ustav Srbije iz 1990

Nakon prvih višestranačkih izbora 1990. godine ime mijenja u Republika Srbija. Donošenjem Ustava iz 1990. godine, Srbija se praktički proglašava nezavisnom (čl. 72. Ustava Srbije),

Republika Srbija uređuje i obezbeđuje: suverenost, nezavisnost i teritorijalnu celokupnost Republike Srbije i njen međunarodni položaj i odnose s drugim državama i međunarodnim orgnizacijama;
– Ustav Republike Srbije iz 1990. godine čl.72.1.

ali se u čl. 135. dvosmisleno veže za SFRJ.^[1]

Prava i dužnosti koje Republika Srbija, koja je u sastavu Socijalističke federativne fepublike Jugoslavije, ima po ovom Ustavu, a koji se prema saveznom ustavu ostvaruju u federaciji, ostvarivaće se u skladu sa saveznim ustavom. Kad se aktima organa federacije ili aktima organa druge republike, protivno pravima i dužnostima koje ona ima po Ustavu Socijalističke federativne republike Jugoslavije, narušava ravnopravnost Republike Srbije ili se na drugi način ugrožavaju njeni interesi, a pri tome nije obezbeđena kompenzacija, republički organi donose akte radi zaštite interesa Republike Srbije;
– Ustav Republike Srbije iz 1990. godine čl.135.

Ovim se činom Srbija već 1990. godine otcjepljuje od Jugoslavije, te ostavlja mogućnost za potpunu nezavisnost od SFRJ. Ovi se Ustavom Srbije, propisuju odredbe koje su suprotne odredbama Ustava SFRJ u članu 281. tač. 7 Ustava SFRJ o međunarodnim odnosima, narodnoj odbrani (član 281, tač. 6) i državnoj bezbjednosti (čl. 281, tač. 8). Odredbom člana 135, stav 2 Ustava Republike Srbije, Srbija se doslovno izuzima iz pravnog sistema SFRJ, jer predviđa da će poštovati savezne zakone jedino onda kada joj je to u interesu. U pravu je ovakva klauzula poznata kao klauzula si volam (ako hoću) i ima dejstvo da potpuno poništava svaku obavezu preuzetu pod uslovom ove klauzule. Što je potpuno logično – funkcija pravne obaveze je da ograniči volju onoga koji je preuzima. Ako klauzula predviđa da volja obavezanog ima primat nad obavezom, obaveza ne postoji. Ustav Srbije od 28. septembra 1990. predstavlja separatistički ustav, a donesen više od godinu dana pre proglašavanja nezavisnosti Slovenije i Hrvatske, 8. oktobra 1991.^[2]

Raspad SFRJ

Nakon otcjepljenja SR Slovenije, SR Hrvatska, Bosne i Hercegovine i SR Makedonije, 1991-92. od SFR Jugoslavije, Republika Srbija zajedno sa SR Crnom Gorom 1992. godine stvara zajednicu Saveznu republiku Jugoslaviju.

Administrativna podjela

SR Srbija se sastojala se iz tri dijela: uže Srbije i dvije autonomne pokrajine SAP Vojvodine i SAP Kosova. Glavni grad SR Srbije bio je i glavni grad SFR Jugoslavije - Beograd. Donošenjem Ustava iz 1990. godine ime autonomne pokrajine Kosovo, mijenja se u SAP Kosovo i Metohija. Glavni gradovi pokrajina bili su Novi Sad (SAP Vojvodina) i Priština (SAP Kosovo).

Teritorijalna organizacija

Socijalistička Republika Srbija nekoliko puta je mijenjala teritorijalnu organizaciju. Prema zakonu iz septembra 1945. godine uža Srbija se se sastojala iz 16 okruga i područja grada Beograda. Okruzi su bili: beogradski, valjevski, vranjski, kragujevački, kruševački, leskovački, moravski (Jagodina), novopazarski, niški, pirotski, podrinski (Šabac), požarevački, timočki (Zaječar), toplički (Prokuplje), užički i čačanski.^[3] Godine 1966. se ukidaju srezovi i općine postaju osnovne teritorijalne jedinice. Posle donošenja novog Ustava, 1975. godine došlo je do formiranja međuopćinskih-regionalnh zajednica (MRZ) koje su formirane slobodnim udruživanjem općina i bilo ih je ukupno osam na teritoriji uže Srbije, bez područja grada Beograda:

Južnomoravska MRZ - sjedište Leskovac,
MRZ Kraljevo - sjedište Kraljevo,
MRZ Niš - sjedište Niš,
Podrinjsko-kolubarska MRZ - sjedište Valjevo,
Podunavska MRZ - sjedište Smederevo,
MRZ Šumadije i Pomoravlja - sjedište Kragujevac,
MRZ Titovo Užice - sjedište Titovo Užice,
MRZ Zaječar - sjedište Zaječar.

Demografija

Politika

Funkcioneri SR Srbije

Predsjednici

Predsjednik ASNOS-a (1944—1945)
- Siniša Stanković (12. novembar 1944 - 7. april 1945)
Predsjednik Prezidijuma Narodne skupštine (1945—1953)
- Siniša Stanković (7. april 1945 - mart 1953)
Predsjednici Narodne skupštine (1953—1974)
- Petar Stambolić (decembar 1953 - april 1957)
- Jovan Veselinov (april 1957 - 26. jun 1963)
- Dušan Petrović Šane (26. jun 1963 - 6. maj 1967)
- Miloš Minić (6. maj 1967 - 6. maj 1969)
- Dragoslav Marković (6. maj 1969 - 19. april 1974)
- Živan Vasiljević (19. april - 6. maj 1974)
Predsjednici Predsjedništva SR Srbije (1974—1990)
- Dragoslav Marković (6. maj 1974 - 5. maj 1978)
- Dobrivoje Vidić (5. maj 1978 - 5. maj 1982)
- Nikola Ljubičić (5. maj 1982 - 5. maj 1984)
- Dušan Čkrebić (5. maj 1984 - 5. maj 1986)
- Ivan Stambolić (5. maj 1986 - 14. decembar 1987)
- Petar Gračanin (14 decembar 1987 - 20 mart 1989)
- Ljubiša Igić (20. mart - 8. maj 1989)
- Slobodan Milošević (8. maj 1989 - 28. septembar 1990)

Premijeri

Ministar za Srbiju u Privremenoj vladi DFJ (1945)
- Jaša Prodanović (7. mart 1945 - 9. april 1945)
Predsjednici vlade (1945—1953)
- Blagoje Nešković (9. april 1945 - 5. septembar 1948)
- Petar Stambolić (5. septembar 1948 - 5. februar 1953)
Predsjednici Izvršnog vijeća (1953—1990)
- Petar Stambolić (5. februar 1953 - 16. decembar 1953)
- Jovan Veselinov (16. december 1953 - 6. april 1957)
- Miloš Minić (6. april 1957 - 9. jun 1962)
- Slobodan Penezić Krcun (9. jun 1962 - 6. november 1964)
- Stevan Doronjski (6. novembar 1964 - 17. novembar 1964)
- Dragi Stamenković (17. novembar 1964 - 6. jun 1967)
- Đurica Jojkić (6. jun 1967 - 7. maj 1969)
- Milenko Bojanić (7. maj 1969 - 6. maj 1974)
- Dušan Čkrebić (6. maj 1974 - 6. maj 1978)
- Ivan Stambolić (6. maj 1978 - 5. maj 1982)
- Branislav Ikonić (5. maj 1982 - 6. maj 1986)
- Desimir Jevtić (6. maj 1986 - 5. decembar 1989)
- Stanko Radmilović (5. decembar 1989 - 28. septembar 1990)

Također pogledajte

Reference

^ Holm Sundhaussen, Jugoslawien und seine Nachfolgestaaten 1943-2011 - Eine ungewönliche Geschichte des Gewönlichen, Böhlau Verlag Wien - Köln - Weimar, ISBN 978-3-205-79609-1
^ Srđa Popović, Raspad Jugoslavije (I) na peščanik.net
^ Živorad Jevtić: Administrativno-teritorijalne promene u valjevskom kraju (1944—1955), pp. 52, u „Glasnik“, broj 23 Arhivirano 4. 11. 2013. na Wayback Machine, Međuopštinski istorijski arhiv, Valjevo, 1988. godine.

Vanjski linkovi

Commons logo

Commons ima datoteke na temu: Socijalistička Republika Srbija

Portal SFRJ

Portal Srbija

[1] Holm Sundhaussen, Jugoslawien und seine Nachfolgestaaten 1943-2011 - Eine ungewönliche Geschichte des Gewönlichen, Böhlau Verlag Wien - Köln - Weimar, ISBN 978-3-205-79609-1

[Srdja-2] Srđa Popović, Raspad Jugoslavije (I) na peščanik.net

[3] Živorad Jevtić: Administrativno-teritorijalne promene u valjevskom kraju (1944—1955), pp. 52, u „Glasnik“, broj 23 Arhivirano 4. 11. 2013. na Wayback Machine, Međuopštinski istorijski arhiv, Valjevo, 1988. godine.

[1]

[2]

[3]

p r u Hronologija državnosti jugoslavenskih zemalja
Regija	Do 1918.	1918–1929.	1929–1945.	1941–1945.	1945–1946.	1946–1963.	1963–1992.	1992–2003.	2003–2006.	2006–2008.	Od 2008.
Slovenija	Dio Austro-Ugarske uključujući Boku kotorsku Također pogledajte Kraljevina Hrvatska-Slavonija 1868–1918 Kraljevina Dalmacija 1815–1918 BiH u Austro-Ugarskoj 1878–1918	Država Srba, Hrvata i Slovenaca (1918–1929) Kraljevina Jugoslavija (1929–1943) Također pogledajte Država Slovenaca, Hrvata i Srba 1918 Republika Prekmurje 1919 Banat, Bačka i Baranja 1918–1919 Slobodna Država Rijeka 1920–1924 1924–1947 Zadarska provincija Italije 1920–1947		Anektirale^a Fašistička Italija, Nacistička Njemačka i Mađarska	Demokratska Federativna Jugoslavija 1943–1946 Federativna Narodna Republika Jugoslavija 1946–1963 Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija 1963–1992 Sastav od socijalističkih republika Slovenije (1944–1991) Hrvatske (1943–1991) Bosne i Hercegovine (1943–1992) Srbije (1943–1992) (u sastavu i autonomne pokrajine Vojvodina i Kosovo) Crna Gora (1943–1992) Makedonija (1944–1991) Također pogledajte Slobodna teritorija Trsta (1947–1954)ⁱ			Slovenija Rat u Sloveniji
Dalmacija				Nezavisna Država Hrvatska^j 1941–1945 Marionetska kvazi-država Nacističke Njemačke. Dijelovi koje je anektirala Fašistička Italija. Međimurje i Baranja koje je anektirala Mađarska.				Hrvatska^b Rat u Hrvatskoj
Slavonija
Hrvatska
Bosna								Republika Bosna i Hercegovina (1992-1995)^c Rat u Bosni i Hercegovini	Bosna i Hercegovina sastoji se od: Federacije Bosne i Hercegovine (od 1994), Republike Srpske (od 1995) i Brčko distrikta (od 2000)
Hercegovina
Vojvodina	Dio mađarske regije Délvidék			Autonomni Banat^d (Dio njemačke vojne uprave u Srbiji)				Savezna Republika Jugoslavija Sastojala se od Republike Srbije (1992–2006) i Republike Crne Gore (1992–2006) Također pogledajte Republika Kosovo (1991–1999)	Srbija i Crna Gora	Republika Srbija Uključeno AP Vojvodina i AP Kosovo i Metohija, pod upravom UN-a (UNMIK)	Republika Srbija Uključuje autonomnu pokrajinu Vojvodinu
Srbija	Kraljevina Srbija 1882–1918			Vojna uprava u Srbiji 1941–1944 ^e
Kosovo	Dio Kraljevine Srbije 1912–1918			Uglavnom anektirala Albanija 1941–1944 zajedno sa zapadnom Makedonijom i jugoistočnom Crnom Gorom							Republika Kosovo^g
Metohija	Kraljevina Crna Gora 1910–1918 Metohiju kontrolisala Austro-Ugarska (1915–1918)										Republika Kosovo^g
Crna Gora				Italijanski guvernatorat za Crnu Goru^f 1941–1944						Crna Gora
Vardarska Makedonija	Dio Kraljevine Srbije 1912–1918			Anektirala Bugarska 1941–1944				Sjeverna Makedonija^h
^a Prekmurje anektirala Mađarska. ^b Također pogledajte SAO Kninska Krajina (1990) → SAO Krajina, Dubrovačka Republika (1991), SAO Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srijem, SAO Zapadna Slavonija (1990–1991) i Republika Srpska Krajina (1990–1995); svi zamijenjeni UNTAES-om (1996–1998). ^c Također pogledajte Republika Bosna i Hercegovina, Hrvatska Republika Herceg-Bosna, Autonomna pokrajina Zapadna Bosna i Srpske autonomne oblasti: SAO Bosanska krajina, SAO Semberija, SAO Romanija, SAO Sjeverna Bosna i SAO Hercegovina (1991–1992); svi kombinirani za oblikovanje Srpske Republike Bosne i Hercegovine (1992–1995). ^d Bačku je anektirala Mađarska, dok je Srem anektirala Nezavisna Država Hrvatska (1941–1944). ^e Također pogledajte Užička republika.							^f Anektirano od strane Fašističke Italije (1941–1943) i Nacističke Njemačke (1943–1944). Manji dio anektirala Nezavisna Država Hrvatska (1941–1944). ^g Kosovo je predmet spora između vlada Kosova i Srbije. ^h Sjeverna Makedonija do 2019. bila je poznata u UN-u kao Bivša Jugoslavenska Republika Makedonija zbog spora o imenu s Grčkom. ⁱ Slobodna teritorija Trsta je osnovana 10. februara 1947. Njena uprava je bila podijeljena na dvije oblasti: Zona A (Italija) i Zona B (SFRJ). Godine 1954. potpisan je Sporazum o suglasju gdje su Italija i SFRJ podijelile teritoriju, a Slobodna teritorija Trsta prestala je postojati. ^j Također pogledajte Bihaćka republika.