Шэнэ шулуун зэбсэгэй хубисхал
Шэнэ шулуун зэбсэгэй хубисхал (неолитизаци) гээшэ шулуун зэбсэгэй үеын һүүл хахадта аншан суглуулагшын эдэй засагһаа таряан ажал ба мал ажахыда һуурилһан хүдөө ажахыда шэлжэлгэ юм. Археологиин мэдээсэлээр, ургамал амитадые гаршуулга 7-8 газар нютагта өөрөө бэеэ даан болобо. Шэнэ шулуун зэбсэгэй хубисхалай эгээн эртын түб хадаа 10 мянган жэлэй урда гаршуулга эхилһэн Ойрохи Дунда юм[1].
Газар зүйн хубида аласлагдамал хүн арад бэе бэеһээ хамааралгүйгөөр хүдөө ажахые хүгжүүлжэ эхилһэн. Эхинэй зохёон байгуулгатай хүдөө ажахы эрхэлжэ байһан мүр баруун урда Азида гү, али Месопатамиин үрэжэлтэй хэлтэгы һарада (ород: Плодородный полумесяц) олдодог. МЭҮ 9500 жэлэй урда фермернүүд тодорхой шэнжэ шанар бүхы хүнэһэнэй ногоониие һунгажа абан тарижа эхилэнхэй. Гэхыдээ энэһээ эртэ зэрлиг арбайе хэрэглэжэ байһан мүр байдагшье анханай найман үндэһэн хүдөө ажахын ургамалые хүн зон тарижа эхилхэһээ тиимэ үмэнэ бэшэ юм. Анханайхинь Эмер болон Ганса эбэртэ буудай, дараагаарынь арбай, горох, сэбэг зарма, эһэһэн буурсаг, нут, флакс зэргэ ургамалнуудые тарижа эхилһэн байна.