Перейти к содержанию

Хара нүхэн

Ссылкэнүүдые заһаха
Сүлөөтэ Нэбтэрхы Толи — Википеэдиһээ
Тэнгэриин зүйдэлэй дэбисхэр дээрэ хара нүхэн хэрхэн харагдахые үзүүлһэн дүрсэлэл. Дүрсэлжэ бай хара нүхэнэй массань 10 Наранай массатай тэнсэхэ ба ажаглагшаһаа аласлагдаһан зай 600 км.[1]
Хара нүхэнэй таталсалай ороной нүлөөгөөр орон зай мурыжа байгаань аласай ажаглагшын хубида мэшэл шэл лугаа адли үзэгдэнэ

Хара нүхэн (ᠬᠠᠷᠠ ᠨᠦᠬᠡ) гэдэгынь гэрэл болон алибаа сахилгаан суранзан долгин нэбтэрэн гарахааргүй маша хүсэтэй таталсалай орон бии болгоһон огторгойн орон зай юм. Хара нүхэниие тойроод эрьен гараха боломжогүй үзэгдэлэй хаяа гэдэг математикада тодорхойлһон гадаргуу байдаг. Үзэгдэхэ гэрэлые өөртөө татан шэнгээдэг ушарһаа гадна ажаглагшын хубида хүреэлэн бай харанхы огторгойн дэбисхэрһээ илгаран харагдаха боломжогүй юм. Тиимэ ушарһаа хара нүхэн гэһэн нэрлэһэн болоно. Өөрөөр хэлэбэл, тухайн хаяанда хүрэһэн бүхы гэрэлые һорожо юушье ойлгуулдаггүй ба яг лэ термодинамикын түгэс хара бэе шэнги байдаг. Огторгойн квант ороной онолоор үзэгдэлэй хаяанһаа тодорхой хизгаартай температура бүхы хара бэе шэнги сасараг туяа илгардаг. Тухайн температурань хара нүхэнэй температуратай урбуу хамааралтай байдагынь одонуудай бөөгнэрэл бүхы хара нүхэниие энэ сасараг туяагаар ажаглахада түбэгтэй болгодог. Хара нүхэн өөрөө шууд харагдаха боломжогүйшье тэрэниие үзэгдэлэй хаяанайхи гадна талаарха бодос, бэенүүдтэй харилсан үйлэшэлжэ байдаг байдалаарынь ажаглан элирүүлжэ болоно. Жэшээлбэл, хара нүхэндэ татагдан орожо байдаг хии, тооһониие ажаглаха боломжотой. Хии, тооһониинь хара нүхэндэ татагдан ороходоо хуйларжа (турбулент хүдэлөөн), үндэр температура хүрэтэр халан, ехэ хэмжээнэй сасараг илгаруулна.[2][3] Иимэ ажаглалтын үрэ дүндэ манай юртэмсэдэ хара нүхэн бодотой оршон байна гэдэгые шэнжэлхэ ухаанай үндэһэтэй нотолһон бэлэй. [4]

Гэрэлые өөрһөөн холдуулхагүй барижа байха хүсэрхэг татаха хүсэн бүхы бэе байжа болохо тухай дүгнэлтые 1783 ондо анха Англиин одон орон һонирхогшо Джон Мичелл хэжэ байгаа. [5] 1795 ондо Франциин физик Пьер Симон Лаплас тоосоонойнгоо үрэ дүндэ тулгуурилан мүн адли дүгнэлтэ хэжэ байба. [6][7]

Хара нүхэнэй тухай оршон сагай ойлголто харисангын юрэнхы онолдо һуурилдаг. Физикын энэ тулгуури онолой дахуу ехэ хэмжээнэй масса маша бага орон зайда түблэрһэн нүхэсэлдэ орон зайн гажалта бии болгодог тула матери ба гэрэл, сасаргалта орон зайн тэрэ хэһэгһээ зугтажа гараха боломжогүй болодог. Харисангын юрэнхы онолой хүреэндэ хара нүхэниие түбдөө сэгэн сингуляр шанартай, захадаа үйлэ ябадалай хизгаартай орон зай маягаар дүрсэлдэг бол квант механикын үйлэшэлэлые тоосожо үзэбэл энэ дүрсэлэлдэ хубилалта оруулха шаардалгатай болоно.

Энэ һэдэбээрхи зарим шудалгаанһаа хара нүхэниинь татагдаһан бодосые эсэс түгэсхэлгүй өөртөө агуулһаар байдаг бэшэ харин Хокингой сасаргалта гэхэ үзэгдэлэй ябасада дулаанай энерги хэлбэреэр аажамаар сасаргадаг болоод наһанииньшье хизгаартай байдаг гэһэн дүгнэлтэ хэгдэдэг байна. [8][9][10] Гэбэшье квант таталсалай онолые оролсуулһан хара нүхэнэй бүрин зүб загбар одоогоор эсэслэн болбосорогдоогүй байна.

Хэдыгээр хара нүхэнэй доторхи харагдадаггүйшье хара нүхэнэй оршон байдагые бусад бодос болон гэрэл зэргэ сахилгаан суранзан сасаргатай харилсан үйлэшэлэлсэжэ байгаар тайлбарилжа болоно. Хара нүхэн рүү унаһан бодос огторгойн эгээн тодо бэенүүдые үүсхэдэг үрэлтээр халажа бөөгнэрһэн диск бии болгодог. Хэрэб хара нүхэниие тойроһон одонууд байбал, тэдэнэй тойрог замаар нүхэнэй масса болон байралалые тодорхойлходо ашаглажа болоно.

Ном зохёол

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
  • Ч. Мизнер, К. Торн, Дж. Уилер. Гравитация. — Мир, 1977. — Т. 3. — 512 с.
  • И. Д. Новиков, В. П. Фролов. Физика черных дыр. — М.: Наука, 1986. — 328 с.
  • Чёрные дыры: Мембранный подход = Black Holes: The membrane paradigm / Под ред. К. Торна, Р. Прайса и Д. Макдональда. — Пер. с англ. — М.: Мир, 1988. — 428 с. — ISBN 5030010513
  • А. М. Черепащук. Чёрные дыры во Вселенной. — Век 2, 2005. — 64 с. — (Наука сегодня). — 2500 экз. — ISBN 5-85099-149-2
  • К. Торн. Черные дыры и складки времени. Дерзкое наследие Эйнштейна. — М.: Государственное издательство физико-математической литературы, 2009.
  • Ю. И. Коптев и С. А. Никитин. Космос: Сборник. Научно - популярная литература. — М.: Дет. лит, 1976. — 223 с.
  • Д. А. Киржниц, В. П. Фролов. Прошлое и будущее Вселенной. — М.: Наука, 1986. — 61 с.
  • Л. Бриллюен. Наука и теория информации. — М.: ГИФМЛ, 1960.
  • С. Х. Карпенков. Концепции современного естествознания. — М.: Высш. школа, 2003.
  • Leonard Susskind. The black hole war: my battle with Stephen Hawking to make the world safe for quantum mechanics. — Back Bay Books, 2008. — VIII + 472 p.

Зүүлтэ

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
  1. ↑ Kraus, Ute (2005-03-20). Step by Step into a Black Hole.
  2. ↑ Gamma-rays from Black Holes and Neutron Stars. NASA/Goddard Space Flight Center.
  3. ↑ Remillard, Ronald A. & McClintock (2006), "«X-ray Properties of Black-Hole Binaries»", Ann.Rev.Astron.Astrophys. Т. 44: 49-92, <http://arxiv.org/abs/astro-ph/0606352> .
  4. ↑ Celotti, A.; Miller, J.C. & Sciama, D.W. (1999), "«Astrophysical evidence for the existence of black holes»", Class. Quant. Grav. Т. 16, <http://arxiv.org/abs/astro-ph/9912186> .
  5. ↑ Michell, J. (1784), "«»", Phil. Trans. R. Soc. (London) Т. 74: 35-57 .
  6. ↑ Dark Stars (1783). Thinkquest. 2008-05-28 үдэртэ хандаһан.
  7. ↑ Laplace; see Israel, Werner (1987), "Dark stars: the evolution of an idea", in Hawking, Stephen W. & Israel, Werner, 300 Years of Gravitation, Cambridge University Press, Sec. 7.4
  8. ↑ Hawking, Stephen (1974). «Black Hole Explosions». Nature 248: pp. 30–31. doi:10.1038/248030a0.
  9. ↑ McDonald, Kirk T. (1998), «Hawking-Unruh Radiation and Radiation of a Uniformly Accelerated Charge», <http://www.hep.princeton.edu/~mcdonald/accel/unruhrad.pdf>  Архивировалһан 31 арба һара 2008 оной.
  10. ↑ Hawking & Penrose 1996, p. 44.

Холбооһон

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
"https://bxr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хара_нүхэн&oldid=71860" хуудаһанһаа абтаһан