بێلێم

بێلێم شارێکی بەڕازیل و پایتەخت و گەورەترین شاری ویلایەتی پارایە لە باکووری وڵاتەکە. دەروازەی ڕووباری ئەمازۆنە کە بەندەرێکی قەرەباڵغ و فڕۆکەخانە و وێستگەی پاس/ڕاھێنەری تێدایە. بێلێم نزیکەی ١٠٠ کم لە سەرەوەی ئۆقیانووسی ئاتلانتیکیەوە دوورە، لەسەر ڕووباری پارا کە بەشێکە لە سیستەمی گەورەی ڕووباری ئەمازۆن، کە لەلایەن ئیلھا دی ماراجۆ (دوورگەی ماراجۆ) لە بەشی گەورەتری دێڵتای ئەمازۆن جیاکراوەتەوە. بە ژمارەی دانیشتووانی مەزەندەکراو بە ١٬٤٩٩٬٦٤١ کەس - یان ٢٬٤٩١٬٠٥٢ کەس، بە لەبەرچاوگرتنی ناوچە گەورەکانی - ١١ھەمین شارە لە بەرازیل کە زۆرترین دانیشتوویان ھەیە، ھەروەھا ١٦ھەمین شارە لە ڕووی پەیوەندی ئابوورییەوە. دووەم گەورەترینە لە ھەرێمی باکوور، لە دوای ماناوسەوە لە ویلایەتی ئەمازۆن دووەمە^[١]

بێلێم لە ساڵی ١٦١٦ لەلایەن شانشینی پورتوگالەوە دامەزراوە، یەکەم کۆلۆنی ئەورووپی بوو لەسەر ئەمازۆن بەڵام تا ساڵی ١٧٧٥ نەبووە بەشێک لە بەرازیل، بەشی نوێتری شارەکە بینای مۆدێرن و ئاسمان ڕوتەکانی تێدایە. بەشی کۆلۆنیالیزم سۆز و خۆشەویستی گۆڕەپانە پڕ لە دارەکان و کڵێساکان و کاشی شین و نەریتی پاراستووە. شارەکە مێژوویەکی دەوڵەمەند و تەلارسازی لە سەردەمی کۆلۆنیالیزمەوە ھەیە. لەم دواییانەدا شاھیدی بووژانەوەی ئاسمان ڕوت بوو.

ئابوری

زۆرێک لە بەرھەمە بەنرخەکان کە ئێستا لە ئەمازۆنەوە لە ڕێگەی بێلێمەوە ھەناردە دەکرێن بریتین لە ئەلەمنیۆم، کانزای ئاسن و کانزاکانی تر^[٢] گوێز (بە شێوەیەکی سەرەکی گوێزی بەڕازیل)، ئەناناس، کاساوا، جووت، پۆشینی دار و دارە ڕەقەکان. کۆچی ژاپۆن لە دوای ساڵانی ١٩٣٠ ھۆکارێکی گرنگ بوو بۆ پەرەپێدانی جووت و بیبەری ڕەش، بە تایبەتی لە تۆمێ-ئاچو، تەنھا لە باشووری بێلێم و نزیک سانتارێم.^[٣] دوورگەی ماراخۆ، گەورەترین دوورگەی ڕووبارە لە جیھاندا، کە تەنھا لە بەرامبەر ڕیۆ پارا لە بێلێمەوە ھەڵکەوتووە، ھەندێک لەوەڕاندنی ئاژەڵداری ھەیە.^[٤] کارەبا لەلایەن بەنداوی گەورەی توکورویەوە دابین دەکرێت، کە نزیکەی ٣٠٠ کم لە باشووری ڕۆژاوای شارەکەوە لەسەر ڕووباری تۆکانتینسەوە دوورە.^[٥]

مسکیرۆ

دوورگەی ڕووباری مسکیرۆ کە ٦٧ کم (٤٢ میل) لە باکووری دڵی شارەکە دوورە، لە وەرزی وشکەساڵیدا گەشتیارانی کەنار دەریاکان بۆ لای خۆی ڕادەکێشێت.^[٦]

سەرچاوەکان

^ Síntese de Indicadores Sociais 2008 (PDF) (بە پورتوگالی). Belém, Brazil: IBGE. 2008. ISBN 978-85-240-3919-5. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢١ی ئەیلوولی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە 2009-01-31 ھێنراوە. {{cite book}}: |archive-date= / |archive-url= timestamp mismatch; 2011-09-21 suggested (یارمەتی); زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)
^ «Metals in Belém». ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٥. لە ١٥ی حوزەیرانی ٢٠٠٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
^ Japanese Immigration to Pará and Belém February 13, 2009 لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ «About Marajó Island». لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی نیسانی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
^ Tucuruí Dam July 6, 2011 لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ «Ilha de Mosqueiro». Facebook. لە ١٦ی ئەیلوولی ٢٠١٤ ھێنراوە.

[1] Síntese de Indicadores Sociais 2008 (PDF) (بە پورتوگالی). Belém, Brazil: IBGE. 2008. ISBN 978-85-240-3919-5. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٢١ی ئەیلوولی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە 2009-01-31 ھێنراوە. {{cite book}}: |archive-date= / |archive-url= timestamp mismatch; 2011-09-21 suggested (یارمەتی); زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی)

[2] «Metals in Belém». ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٥. لە ١٥ی حوزەیرانی ٢٠٠٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.

[3] Japanese Immigration to Pará and Belém February 13, 2009 لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[4] «About Marajó Island». لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی نیسانی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.

[5] Tucuruí Dam July 6, 2011 لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[fb-6] «Ilha de Mosqueiro». Facebook. لە ١٦ی ئەیلوولی ٢٠١٤ ھێنراوە.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]