Neidio i'r cynnwys

Anhwylder gorbryder

Oddi ar Wicipedia
Anhwylder gorbryder
Paentiad o wyneb rhywun â phryder cronig arnyn nhw
Enghraifft o'r canlynoldosbarth o glefyd Edit this on Wikidata
Mathanhwylder gwybyddol, clefyd Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae anhwylderau gorbryder yn glwstwr o anhwylderau meddwl a nodweddir gan deimladau sylweddol ac afreolus o bryder ac ofn.[1] Mae hyn yn achosi nam sylweddol ar yr unigolyn yn ogystal â sut y gall gymdeithasu a gweithio.[1] Mae gorbryder yn taro pawb yn ystod eu hoes, ond nid i'r un graddau. Gall gorbryder achosi symptomau corfforol, seicosomatig a gwybyddol, megis aflonyddwch, anniddigrwydd, blinder hawdd, anhawster canolbwyntio, cyfradd curiad y galon uwch, poen yn y frest, poen yn yr abdomen, ac amrywiaeth o symptomau amrywiol eraill.[1]

A lafar, mae'r geiriau gorbryder ac ofn (anxiety a fear) yn aml yn cael eu defnyddio'n gyfnewidiol. Mewn defnydd clinigol, mae iddynt ystyron gwahanol: diffinnir gorbryder fel cyflwr emosiynol annymunol lle heb ei adnabod yn union, neu'n cael ei weld yn afreolus neu'n anochel, tra bod ofn yn ymateb emosiynol a ffisiolegol i fygythiad allanol cydnabyddedig.[2] Mae'r term ymbarél anhwylder gorbryder yn cyfeirio at nifer o anhwylderau penodol sy'n cynnwys ofnau (ffobiau) neu symptomau o orbryder.[1]

Mae yna sawl anhwylder gorbryder, gan gynnwys anhwylder gorbryder cyffredinol, ffobia penodol, anhwylder pryder cymdeithasol, anhwylder pryder gwahanu, agoraffobia, anhwylder panig, a mutistiaeth ddetholus.[3][4] Gellir gwneud diagnosis o'r anhwylder unigol gan ddefnyddio'r symptomau penodol ac unigryw, neu drwy edrych ar beth a sbardunodd y digwyddiadau, ac amseriad y digwyddiadau hyn.[5] Os yw person yn cael diagnosis o anhwylder o orbryder, rhaid i weithiwr meddygol proffesiynol fod wedi gwerthuso'r person i sicrhau na ellir priodoli'r pryder i salwch meddygol neu anhwylder meddwl arall. Mae’n bosibl i unigolyn gael mwy nag un anhwylder gorbryder yn ystod ei fywyd neu ar yr un pryd ac mae anhwylderau gorbryder yn cael eu nodi gan gwrs a thaflen amser perthnasol.[6] Ar gyfer unigolion â phryder, mae yna nifer o driniaethau a strategaethau a all wella eu hwyliau, eu hymddygiad, a'u gallu i weithredu ym mywyd pob dydd.

Y gwahanol fathau

[golygu | golygu cod]

Anhwylder gorbryder cyffredinol

[golygu | golygu cod]

Mae anhwylder gorbryder cyffredinol (GAD) yn anhwylder cyffredin, a nodweddir gan bryder parhaol nad yw'n canolbwyntio ar unrhyw un gwrthrych neu sefyllfa arbennig. Profa'r rhai sy'n dioddef o anhwylder gorbryder cyffredinol ofn a gorbryder parhaus ac amhenodol, gan bryderu'n ormodol am faterion bob dydd. Fe'i nodwedir gan orbryder cronig ynghyd â thri neu fwy o'r symptomau canlynol: aflonyddwch, blinder, problemau canolbwyntio, anniddigrwydd, tensiwn yn y cyhyrau, ac aflonyddwch cwsg".[7] Anhwylder gorbryder cyffredinol yw'r anhwylder gorbryder mwyaf cyffredin sy'n effeithio ar oedolion hŷn.[5] Gall gorbryder fod yn symptom o broblem feddygol neu anhwylder defnyddio sylweddau, a rhaid i weithwyr meddygol proffesiynol fod yn ymwybodol o hyn.

Gwneir diagnosis o GAD pan fydd person wedi bod yn poeni'n ormodol am broblem bob dydd ers chwe mis neu fwy.[8] Gall y straen hwn gynnwys bywyd teuluol, gwaith, bywyd cymdeithasol, neu eu hiechyd eu hunain.[9] Gall y person edrych ei fod o dan straen, gyda mwy o chwysu o'r dwylo a'r traed,[10] a gallant fod yn ddagreuol hefyd.[11] Cyn gwneud diagnosis o anhwylder gorbryder, rhaid i feddygon ddiystyru gorbryder a achosir gan gyffuriau ac achosion meddygol eraill.[12]

Mewn plant, gall GAD fod yn gysylltiedig â chur pen, aflonyddwch, poen yn yr abdomen, a gorurio'r galon.[13] Yn nodweddiadol mae'n dechrau tua 8 i 9 oed.[13]

Ffobiau penodol

[golygu | golygu cod]

Y categori unigol mwyaf o anhwylderau gorbryder yw ffobiau penodol, sy'n cynnwys pob achos lle mae ofn a gorbryder yn cael eu sbarduno gan ysgogiad neu sefyllfa benodol. Mae rhwng 5% a 12% o boblogaeth y byd yn dioddef o ffobia penodol.[8] Yn ôl y Sefydliad Cenedlaethol dros Iechyd Meddwl, ffobia yw'r ofn o wrthrychau neu sefyllfaoedd penodol.[14] Mae dioddefwyr fel arfer yn rhagweld canlyniadau brawychus o ddod ar draws gwrthrych maen nhw'n eu hofni, a all fod yn unrhyw beth o anifail i leoliad i hylif corfforol i sefyllfa benodol. Ymhlith y ffobiau mwyaf cyffredin mae: hedfan, corrod, gwaed, boddi, gyrru ar briffyrdd, a thwneli. Pan fydd pobl yn dod i gysylltiad â'u ffobia, gallant brofi cryndod, diffyg anadl, neu guriad calon cyflym.[15] Mae hyn yn golygu bod pobl â ffobiau penodol yn aml yn mynd allan o'u ffordd i osgoi dod ar eu traws.[16]

Anhwylder panig

[golygu | golygu cod]

Gydag anhwylder panig, mae person yn cael pyliau byr o arswyd a phryder dwys, a nodir yn aml gan grynu, ysgwyd, dryswch, pendro, cyfog, a / neu anhawster anadlu. Gall y pyliau panig hyn, a ddiffinnir gan yr APA fel ofn neu anghysur sy'n codi'n sydyn ac yn cyrraedd uchafbwynt mewn llai na deng munud, bara am sawl awr.[17] Gall ymosodiadau gael eu sbarduno gan straen, meddyliau afresymegol, ofn cyffredinol neu ofn yr anhysbys, yr anweledig, neu hyd yn oed ymarfer corff. Fodd bynnag, weithiau mae'r sbardun yn aneglur a gall yr ymosodiadau godi'n ddi-rybudd. Gall yr unigolyn osgoi lleoedd, pobl, mathau o ymddygiadau, neu sefyllfaoedd penodol y gwyddys eu bod yn achosi pwl o banig. Wedi dweud hyn, ni ellir atal pob ymosodiad.

Mae Anhwylder gorbryder cymdeithasol

[golygu | golygu cod]

Pan fo rhywun yn dioddef o anhwylder pryder cymdeithasol (social anxiety disorder; SAD; a elwir hefyd yn ffobia cymdeithasol) mae ganddynt ofn go-iawn, ac maen nhw'n ceisio cael eu gweld yn gyhoeddus, sy'n embaras cyhoeddus, yn gywilydd, ac ni allen nhw ryngweithio'n gymdeithasol. Gall yr ofn hwn fod yn benodol i sefyllfaoedd cymdeithasol (fel siarad cyhoeddus) neu'n fwy cyffredinol. Mae gan tua 7% o oedolion Americanaidd anhwylder pryder cymdeithasol, ac mae mwy na 75% o bobl yn profi eu symptomau cyntaf yn eu plentyndod neu flynyddoedd cynnar eu harddegau.[18] Mae pryder cymdeithasol yn aml yn amlygu symptomau corfforol penodol, gan gynnwys gwrido, chwysu, curiad calon cyflym, ac anhawster siarad.[19] Fel gyda phob anhwylder ffobig, bydd y rhai sy'n dioddef o bryder cymdeithasol yn aml yn encilio ac mewn achosion difrifol gall arwain at ynysu cymdeithasol llwyr.

Anhwylder straen wedi trawma

[golygu | golygu cod]

Roedd anhwylder straen wedi trawma (post-traumatic stress disorder; PTSD) unwaith yn anhwylder gorbryder (sydd bellach wedi symud i anhwylderau cysylltiedig â thrawma a straen yn DSM-V) sy'n deillio o brofiad trawmatig. Mae PTSD yn effeithio ar tua 3.5% o oedolion yr Unol Daleithiau bob blwyddyn, ac amcangyfrifir y bydd un o bob 11 person yn cael diagnosis o PTSD yn ystod eu hoes.[20] Gall straen wedi trawma ddeillio o sefyllfa eithafol, megis ymladd, trychineb naturiol, trais rhywiol, cam-drin plant, bwlio, neu hyd yn oed ddamwain ddifrifol. Gall hefyd ddeillio o amlygiad hirdymor (cronig) i berson dan straen difrifol— [21] er enghraifft, milwyr sy'n dioddef brwydrau unigol ond na allant ymdopi â brwydro parhaus. Mae symptomau cyffredin yn cynnwys gorwyliadwriaeth, ôl-fflachiau, ymddygiad drwy osgoi, gorbryder, dicter ac iselder. Yn ogystal, gall unigolion brofi aflonyddwch cwsg.[22] Mae pobl sy'n dioddef o PTSD yn aml yn ceisio datgysylltu eu hunain oddi wrth eu ffrindiau a'u teulu, ac yn cael anhawster i gynnal perthynas agos. Mae nifer o driniaethau, gan gynnwys therapi gwybyddol ymddygiadol (CBT), therapi amlygiad hirfaith, therapi brechu straen, meddyginiaeth, seicotherapi a chefnogaeth gan deulu a ffrindiau.[8]

Diagnosis

[golygu | golygu cod]

Mae diagnosis o anhwylder gorbryder yn cael ei wneud gan symptomau, y sbardunau, a hanes personol a theuluol y person. Nid oes biofarcwyr gwrthrychol na phrofion labordy a all wneud diagnosis o orbryder. Mae'n bwysig i weithiwr meddygol proffesiynol werthuso person ar gyfer achosion meddygol a meddyliol eraill ar gyfer gorbryder hir oherwydd bydd triniaethau'n amrywio'n sylweddol.[1]

Epidemioleg

[golygu | golygu cod]

Yn 2010, yn fyd-eang, roedd tua 273 miliwn (4.5% o'r boblogaeth) ag anhwylder gorbryder.[23] Mae'n fwy cyffredin ymhlith merched (5.2%) na gwrywod (2.8%).[23]

Yn Ewrop, Affrica ac Asia, mae cyfraddau oes anhwylderau gorbryder rhwng 9% ac 16%, ac mae cyfraddau blynyddol rhwng 4 a 7%.[24] Yn yr Unol Daleithiau, mae'r cyfraddau oes tua 29%[25] ac mae gan rhwng 11 a 18% o oedolion y cyflwr - ar gytfartaledd - mewn unrhyw flwyddyn benodol.[24] Effeithir ar y gwahaniaeth hwn gan yr amrywiaeth o ffyrdd y mae diwylliannau gwahanol yn dehongli symptomau gorbryder a'r hyn y maent yn ei ystyried yn ymddygiad normadol.[26][27] Yn gyffredinol, anhwylderau pryder yw'r cyflwr seiciatrig mwyaf cyffredin yn yr Unol Daleithiau, ar ôl anhwylder defnyddio sylweddau.[28]

Mae amrywiaeth o achosion i orbryderu mewn plant; weithiau mae gorbryder wedi'i wreiddio mewn bioleg, a gall fod yn gynnyrch cyflwr arall sy'n bodoli, fel anhwylder ar y sbectrwm awtistig.[29] Mae plant dawnus hefyd yn aml yn fwy tueddol o orbryderu na phlant nad ydynt yn ddawnus.[30] Coda achosion eraill o orbryder yn y plentyn yn dilyn digwyddiad trawmatig o ryw fath, ac mewn rhai achosion, ni ellir nodi achos y gorbryder hwn.[31]

Mae gorbryder mewn plant yn dueddol o amlygu ar hyd themâu sy’n briodol i’w hoedran, megis ofn mynd i’r ysgol (ddim yn gysylltiedig â bwlio) neu beidio â pherfformio’n ddigon da yn yr ysgol, ofn cael eu gwrthod gan eu ffrindiau, ofn y bydd rhywbeth yn digwydd i anwyliaid, ac ati. Yr hyn sy'n gwahanu pryder anhrefnus oddi wrth bryder arferol plentyndod yw hyd a dwyster yr ofnau dan sylw.[32]

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 Diagnostic and statistical manual of mental disorders 5th edition: DSM-5. American Psychiatric Association,American Psychiatric Association. 2013. t. 189–195. ISBN 978-0-89042-555-8. OCLC 830807378.
  2. ↑ World Health Organization (2009). Pharmacological Treatment of Mental Disorders in Primary Health Care (PDF). Geneva. ISBN 978-92-4-154769-7.
  3. ↑ Schacter, D. L., Gilbert, D. T., & Wegner, D.M. (2011). Psychology: Second Edition. New York, NY: Worth.
  4. ↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw DSM52
  5. ↑ 5.0 5.1 "Anxiety Disorders in Later Life: Differentiated Diagnosis and Treatment Strategies". Psychiatric Times 26 (8). 2008. http://www.psychiatrictimes.com/display/article/10168/1166976.
  6. ↑ Hovenkamp-Hermelink (2021). "Predictors of persistence of anxiety disorders across the lifespan: a systematic review". The Lancet Psychiatry 8 (5): 428–443. doi:10.1016/S2215-0366(20)30433-8. PMID 33581052. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(20)30433-8.
  7. ↑ Schacter, D. L., Gilbert, D. T., & Wegner, D.M. (2011).
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 Phil Barker (7 October 2003). Psychiatric and mental health nursing: the craft of caring. London: Arnold. ISBN 978-0-340-81026-2. Cyrchwyd 17 December 2010.
  9. ↑ Psychology, Michael Passer, Ronald Smith, Nigel Holt, Andy Bremner, Ed Sutherland, Michael Vliek (2009) McGrath Hill Education, UK: McGrath Hill Companies Inc. p 790
  10. ↑ "All About Anxiety Disorders: From Causes to Treatment and Prevention". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 February 2016. Cyrchwyd 2016-02-18.
  11. ↑ Psychiatry, Michael Gelder, Richard Mayou, John Geddes 3rd ed.
  12. ↑ Varcarolis.
  13. ↑ 13.0 13.1 Keeton, CP; Kolos, AC; Walkup, JT (2009). "Pediatric generalized anxiety disorder: epidemiology, diagnosis, and management.". Paediatric Drugs 11 (3): 171–83. doi:10.2165/00148581-200911030-00003. PMID 19445546.
  14. ↑ "NIMH » Anxiety Disorders". www.nimh.nih.gov. Cyrchwyd 2020-11-16.
  15. ↑ U.S. Department of Health & Human Services (2017). "Phobias". www.mentalhealth.gov (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 May 2017. Cyrchwyd 2017-12-01.
  16. ↑ Psychology.
  17. ↑ "Panic Disorder". Center for the Treatment and Study of Anxiety, University of Pennsylvania. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 May 2015.
  18. ↑ "Social Anxiety Disorder". Mental Health America (yn Saesneg). Cyrchwyd 2020-11-16.
  19. ↑ "NIMH » Social Anxiety Disorder: More Than Just Shyness". www.nimh.nih.gov. Cyrchwyd 2020-12-01.
  20. ↑ "What Is PTSD?". www.psychiatry.org. Cyrchwyd 2020-11-16.
  21. ↑ Post-Traumatic Stress Disorder and the Family. Veterans Affairs Canada. 2006. ISBN 978-0-662-42627-1. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-02-14. Cyrchwyd 8 September 2017.
  22. ↑ Shalev, Arieh; Liberzon, Israel; Marmar, Charles (2017). "Post-Traumatic Stress Disorder". New England Journal of Medicine 376 (25): 2459–2469. doi:10.1056/nejmra1612499. PMID 28636846.
  23. ↑ 23.0 23.1 Vos, T; Flaxman, AD; Naghavi, M; Lozano, R; Michaud, C; Ezzati, M; Shibuya, K; Salomon, JA et al. (15 December 2012). "Years lived with disability (YLDs) for 1160 sequelae of 289 diseases and injuries 1990–2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010". Lancet 380 (9859): 2163–96. doi:10.1016/S0140-6736(12)61729-2. PMC 6350784. PMID 23245607. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6350784.
  24. ↑ 24.0 24.1 Simpson, Helen Blair, gol. (2010). Anxiety disorders : theory, research, and clinical perspectives (arg. 1. publ.). Cambridge, UK: Cambridge University Press. t. 7. ISBN 978-0-521-51557-3.
  25. ↑ "Lifetime prevalence and age-of-onset distributions of DSM-IV disorders in the National Comorbidity Survey Replication". Arch. Gen. Psychiatry 62 (6): 593–602. June 2005. doi:10.1001/archpsyc.62.6.593. PMID 15939837.
  26. ↑ Brockveld, Kelia C.; Perini, Sarah J.; Rapee, Ronald M. (2014). "6". In Hofmann, Stefan G.; DiBartolo, Patricia M. (gol.). Social Anxiety: Clinical, Developmental, and Social Perspectives (arg. 3). Elsevier. doi:10.1016/B978-0-12-394427-6.00006-6. ISBN 978-0-12-394427-6.
  27. ↑ Hofmann, Stefan G.; Asnaani, Anu (December 2010). "Cultural Aspects in Social Anxiety and Social Anxiety Disorder". Depress Anxiety 27 (12): 1117–1127. doi:10.1002/da.20759. PMC 3075954. PMID 21132847. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3075954.
  28. ↑ Fricchione, Gregory (12 August 2004). "Generalized Anxiety Disorder". New England Journal of Medicine 351 (7): 675–682. doi:10.1056/NEJMcp022342. PMID 15306669. https://archive.org/details/sim_new-england-journal-of-medicine_2004-08-12_351_7/page/675.
  29. ↑ Merrill, Anna. "Anxiety and Autism Spectrum Disorders". Indiana Resource Center for Autism. Indiana Resource Center for Autism. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 11 Mehefin 2015. Cyrchwyd 10 Mehefin 2015.
  30. ↑ Guignard, Jacques-Henri; Jacquet, Anne-Yvonne; Lubart, Todd I. (2012). "Perfectionism and Anxiety: A Paradox in Intellectual Giftedness?". PLOS ONE 7 (7): e41043. Bibcode 2012PLoSO...741043G. doi:10.1371/journal.pone.0041043. PMC 3408483. PMID 22859964. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3408483.
  31. ↑ Rapee, Ronald M.; Schniering, Carolyn A.; Hudson, Jennifer L. "Anxiety Disorders During Childhood and Adolescence: Origins and Treatment" (PDF). Annual Review of Clinical Psychology. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 11 June 2015.
  32. ↑ AnxietyBC (2014-11-14). "GENERALIZED ANXIETY". AnxietyBC. AnxietyBC. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 12 June 2015. Cyrchwyd 11 June 2015.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Anhwylder_gorbryder&oldid=11844167"