Cytundeb Sèvres
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | cytundeb heddwch, cytundeb amlochrog  |
|---|---|
| Dyddiad | 10 Awst 1920 |
| Iaith | Ffrangeg |
| Lleoliad | Sèvres |
| Gwladwriaeth | Ffrainc |
| Rhanbarth | Sèvres |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Gyda Cytundeb Sèvres, gwelwyd Ymerodraeth yr Otomaniaid, a oedd eisoes yn ei lleihau yn sylweddol wedi Cytundeb Llundain 1913, ei leihau ymhellach nes iddi gilio i berfeddwlad yr Ymerodraeth sef penrhyn Anatolia. Amddifadwyd hi o'r holl diroedd Arabaidd a sofraniaeth dros y Bosporus ac ynysoedd y Dardanelle. Arwyddwyd y Cytundeb ar 10 Awst 1920 yn ystafell arddangos ffatri porslen Sérves, manufacture nationale de Sèvres. Mae Sèvres bellach yn faestref ar ochr orllewinol Paris.
Mae'r cytundeb hefyd yn darparu digon o fesurau diogelu ar gyfer yr lleiafrifoedd byw yn Nhwrci, ac mae ei erthyglau 62-64, gwarantu y cyfle i ennill annibyniaeth o fewn y wladwriaeth, y mae eu ffiniau eu diffinio gan bwyllgor o'r Cwrdiaid Cymdeithas y Cenhedloedd dynodedig ad hoc.
Roedd gan y cytundeb bedwar llofnodwr ar ran y llywodraeth Otomanaidd. Cafodd y Cytundeb gadarnhau gan y Senedd Otoman ond gan fod hyn wedi cael ei ddiddymu yn flaenorol 18 Mawrth 1920, ni ddaeth i rym. Derbyniodd y Cytundeb gefnogaeth y Swltan Mehmed VI ond cafodd ei gwrthwynebu'n gryf gan hynny gan Mustafa Kemal Pasha, a arweiniodd Rhyfel Annibyniaeth Twrci gan orfodi pwerau Cynghreiriaid i ddychwelyd at y bwrdd trafod. Llofnododd a chytunodd y partïon ar gytundeb newydd â Chytundeb Lausanne yn 1923. Yn hynny o beth ni wireddwyd Cytundeb Sévres byth yn llawn - a nemor ddim yng nghyd-destun ffiniau Anatolia.
Amodau
[golygu | golygu cod]
Cytuniad ar ymraniad yr Ymerodraeth Otomanaidd yn dilyn y cytundebau gyfrinachol rhwng Pwerau y Cynghreiriaid a drafodwyd yng Nghynhadledd gyfrinachol San Remo yn Ebrill 1920. Darparwyd y cytundeb hwn ar gyfer 433 o erthyglau, y rhai mwyaf arwyddocaol yw'r canlynol.
Yn Fras
[golygu | golygu cod]- Sicrhawyd Annibyniaeth i Weriniaeth Ddemocrataidd Armenia ("Armenia Wilson") ac i deyrnas Hegiaz
- Yn achos Cwrdistan penderfynwyd cynnal refferendwm i benderfynu ar ei dyfodol cyfansoddiadol
- Dyfarnwyd i'r Deyrnas Unedig 'genhedloedd' newydd Irac, Transiorddonen a Phalesteina. Roedd rhain wedi eu neilltuo fel rhan o "fandad" Cynghrair y Cenhedloedd newydd.
- Dyfarnwyd i Ffrainc wledydd tiroedd a ddaeth maes o law yn Libanus a Syria a oedd hefyd i'w gweinyddu fel rhan o "mandad" Cynghrair y Cenhedloedd
Tiriogaeth
[golygu | golygu cod]_Venizelos_c1920.jpg)
- Groeg - Daeth yr ymladd rhwng lluoedd y Cynghreiriaid a Thwrci i ben gyda Chadoediad Mudoros a lofnodwyd ar fwrdd llong HMS Agamemnon ym mhorthladd Mudoros ar ynys Lemnos ar 30 Hydref 1918. Yn dilyn y Cadoediad goresgyniwyd Smyrna (Izmir heddiw), a sefydlwyd y rheolaeth Groegaidd ar y ddinas ar 21 Mai 1919, wedi'i ddilyn gan y datganiad Protectorate o 30 Gorffennaf 1922. Roedd Gwlad Groeg yn llywodraethu'r ddinas am bum mlynedd; ar ddiwedd y cyfnod hwn, ar ôl plebysit, bydd dinasyddion Smyrna yn penderfynu a ydynt yn perthyn i Wlad Groeg neu i'r Ymerodraeth Otomanaidd. Dyfarnwyd llawer o dalaith Thrace i Roeg hefyd.
Gyda'r Cytundeb gwelwyd Gwlad Groeg, yn gwireddu ei hymgyrch "Syniad Megali", gan ennill dinasoedd Edirne ac Izmir (Smyrna mewn Groeg), ond lle diarddelwyd y Groegiaid maes o law yn 1922, gan luoedd Mustafa Kemal (Kemal Atatürk) y Rhyfel Groeg-Twrcaidd a'r Asia Leiaf.
- Yr Eidal - dyfarnwyd meddiant Ynysoedd Dodecanese (a oedd wedi eu meddiannu ers y Rhyfel Eidalo-Twrcaidd, 1911-1912), er i Gytundeb Ouchy ragfarnu y dylai'r ynysoedd ddychwelyd i'r Ymerodraeth Otomanaidd). Datganwyd bod rhannau deheuol a dwyrain-ganolog Anatolia (arfordir Môr y Canoldir a chefnwlad Twrci) i'w rhoi'n "parthau dylanwad" i'r Eidalaidd.
- Armenia - dyfarnwyd bod i gael llawer o hen ranbarthau Otoman yn y Cawcasws. Dyfarnwyd y byddai'r ffin derfynol yn cael ei benderfynu gan Arlywydd yr Unol Daleithiau. Ar 22 Tachwedd 1920 dyfarnodd yr Arlywydd Woodrow Wilson y byddai Gweriniaeth Armenia i gan cynnwys talaith Trabzon (porthladd pwysig ar y Môr Du) Erzurum a Van - lle erbyn hynny, nad oedd presenoldeb sylweddol o boblogaeth Armenia ar ôl hil-laddiad ac alltudio'r Armeniaid oddi yno gan y Twrciaid. Roedd rhaid i'r Ymerodraeth gydnabod gweriniaeth yr Armeniaid;
- Syria - dyfarnwyd bod taleithiau Ceyhan, Antep, Urfa, Mardin a Cizre i'w trosglwyddo i wladwriaeth newydd Syria. Dyfarnwyd bod Ffrainc i dderbyn mandad dros Syria a'r ardaloedd cyfagos o de-ddwyrain Anatolia. Datganwyd bod Cilicia, Cwrdistan a llawer o Anatolia canolog dwyreiniol i fod yn "barthau dylanwad" Ffrengig.
- Y Deyrnas Unedig - dyfarnwyd bod Cwrdistan ar y ffin ag Irac i fod yn "barth dylanwad" i Brydain.
- Istanbul - daeth prifddinas yr Ymerodraeth Otomanaidd, Istanbul o dan reolaeth ar y cyd gan Brydain, Ffrainc, a'r Eidal.
- Culfor Rhydd - O'r Bosphorus, Môr Marmara a'r Dardanelles i fod yn ddiarfog. Rheolaeth dros y culfor i fod o dan reolaeth ryngwladol (a'r tollau, ac arian, hefyd).
- Rhanbarth Cwrdeg: gall comisiwn a ffurfiwyd gan Loegr, Ffrainc a'r Eidal sefydlu llywodraeth leol yn rhan ddwyreiniol yr Euphrates lle gall cymdeithas y Cwrdaidd ymgeisio am annibyniaeth ar ôl blwyddyn.
- Hawliau lleiafrifoedd: rhaid i'r Ymerodraeth, heb wahaniaethu crefyddol ac ieithyddol, roi hawliau cyfartal i'r holl ddinasyddion Mwslimaidd sydd wedi'u halltudio ac yn dychwelyd nwyddau wedi'u halltudio, bydd y lleiafrifoedd yn rhydd i sefydlu ysgolion a sefydliadau crefyddol ar bob lefel.
- Lluoedd Milwrol: bydd lluoedd milwrol yr Ymerodraeth yn gyfyngedig i uchafswm o 50,700 o filwyr ac ni all neb arfau technoleg soffistigedig a thechnoleg newydd; bydd fflyd y llongau Twrcaidd yn cael ei ddileu; ni fydd trefiad yn orfodol ac fe'i telir.
- Ariannol: Roedd y Cynghreiriaid i reoli cyllideb yr Ymerodraeth. Roedd hyn i gynnwys goruchwyliaeth a chaniatâd i'r gyllideb genedlaethol, cyfreithiau ariannol a rheoliadau a rheolaeth lawn dros Banc Otomanaidd. Roedd y dyfarniad (capitulations) i'w hadfer hefyd, hynny yw, bydd y dinasyddion Cristnogol yn nhiriogaeth Otomanaidd yn gallu dychwelyd i fwynhau breintiau yn y maes cyfreithiol fel yr oedd wedi digwydd yn nyddiau'r Ymerodraeth Bysantaidd. Roedd eiddo'r Rheilffordd i Baghdad i'w drosglwyddo o eiddo Almaenig.
- Cyfraith fasnachol a phreifat: bydd gorchymyn cyfreithiol a gweinyddol Twrcaidd yn cael ei addasu yn unol â'r rheolau a sefydlwyd gan y Cynghreiriaid.
Cytundeb nas Gwireddwyd
[golygu | golygu cod]
Gwrthodwyd cydnabod Cytundeb Sèvres yn gryf gan y cenedlaetholwyr Twrcaidd. Noda haneswyr di-Twrceg, bod amodau'r Cytundeb hyd yn oed yn fwy llym na Chytundeb Versailles ar yr Almaen.[1][2] Mewn gwirionedd bydd y rhai sy'n ymuno yn cael eu hystyried yn dfradwyr a'u hongian ar ôl dychwelyd. O dan arweiniad Mustafa Kemal, gwrthododd y cenedlaetholwyr yn erbyn Sultanate Istanbul a sefydlodd lywodraeth arwahan yn Ankara. Mae hyn yn cynrychioli dechrau'r hyn a elwir yn gyffredin "rhyfel annibyniaeth Twrci".
Wedi llwyddiant gwrth-ryfel neu'r Rhyfel Annibyniaeth Twrci, cyflwynwyd cytundeb newydd rhwng y Cynghreiriaid a Gweriniaeth newydd Twrci Atatürk - Cytundeb Lausanne. Dyma, fwy na heb, lunio ffiniau gwladwriaeth Twrci a'r gwledydd cyfagos, hyd heddiw.
Dolenni
[golygu | golygu cod]- Testun Cytundeb Sèvres
- "Armenia and Turkey in Context of the Treaty of Sevres: Aug - Dec 1920", yn "Atlas of Conflicts" gan Andrew Andersen.
- Map Ewrop a Chytundeb Sèvres Archifwyd 2014-10-07 yn y Peiriant Wayback yn omniatlas.com
- Armeniaid yn galw ar gydnabod Cytundeb Sèvres, 2018
- Fideo ar Gytundebau Sèvres a Lausanne
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ Isaiah Friedman: British Miscalculations: The Rise of Muslim Nationalism, 1918–1925, Transaction Publishers, 2012, ISBN 1412847494, page 217.
- ↑ Michael Mandelbaum: The Fate of Nations: The Search for National Security in the Nineteenth and Twentieth Centuries, Cambridge University Press, 1988, ISBN 9780521357906, page 61 (footnote 55).