Topinambur
| |
| Topinambur (Helianthus tuberosus) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| pórěd: | Asterales |
| swójźba: | Kóšowe kwětarje (Asteraceae) |
| pódswójźba: | Asteroideae |
| tribus: | Heliantheae |
| rod: | Słyńca[1][2] (Helianthus) |
| družyna: | Topinambur |
| wědomnostne mě | |
| Helianthus tuberosus | |
| L. | |
Topinambur (Helianthus tuberosus) jo rostlina ze swójźby kóšowych kwětarjow (Asteraceae). Rostlina se kublo ako kulturna rostlina.
Mě rostliny póchada z mjenja indiańskego roda, kótaryž jo był žywy na pśibrjogu Brazilskeje.
Wopisanje
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Topinambur jo trajne zele, kótarež dośěgnjo wusokosć wót 100 až do 250 cm.
Łopjena
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Dołojcne a srjejźne łopjena su gropne, napśeśiwo stojece abo stoje pó tśich we mutwjach. Wóni su jajowato-lancetojte.
Kwiśonki
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Kwiśo wót oktobra až do nowembra. Kwiśonkowe kóšyki dośěgnu šyrokosć wót 4 až do 14 cm. Wobłuk z rorkowymi kwiśonkami dośěgnjo šyrokosć wót 1 až do 2,5 cm.
Kule
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Rostlina twóri dłujke pódzemske wótnožki, na kótarychž kóńcykach se wutwóriju kule z kulowatymi cłonkami. Forma kulow wjelgin wariěrujo. Kule dośěgnu wagu až do 150 g. Teke barwa běliznje móžo rozdźělna byś. Wariěrujo wót swětłeje bruni do cerwjeni. Nutśikowne kulow jo běłe a twarde.
Wóni wopśimjeju inulin město škroba. Mimo togo wopśimjeju 2,5 % bělkowiny a 15,8 % wuglikowych hydratow.
Stojnišćo
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Rostlina derje pśenjaso mroz, suchotu a seń.
Rozšyrjenje
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Póchada z Pódpołnocneje Ameriki. W lěśu 1612 bu do Europy zawjeźona.
Wužywanje
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Topinambur bu pó lěśe 1619 prědny raz w Europje sajźany. Pó tśiźasćalětnej wójnje jo był wažne zakładne žywidło. Rostlina se jano hyšći rědko w Nimskej na pódpołdnju a krotkem wjacorje sajźa, pśi comž samo wóźiwjejo. Zele a kule se zwětšego ako pica wužywaju. W Francojskej rostlina se hyšći cesćej sajźa, pśi comž kule se zwětšego produkciji alkohola wužywaju.
Sajźanje
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Rostlina móžo se w nazymje abo nalěśe seś, pśi comž jo wótstawk mjaz rědoma wót 40 až 70 cm optimalny.
Škódniki a chórosći
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Sliniki a wótergi gniśe mógu kulam škóźeś.
Pódobna družyna
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]- Słyńca (Helianthus annuus) ma kóšyki, kótarež dośěgnu šyrokosć wót až do 40 cm. Wobłuk z rorkowymi kwiśonkami jo šyršy. Wše łopjena su měnjate, wutšobojte abo jajowate.
Nožki
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]- ↑ Starosta: Dolnoserbsko-nimski słownik, Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch, Bautzen 1999, ISBN 3-7420-1096-4, bok 451
- ↑ W internetowem słowniku: Sonnenblume
Žrědła
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]- Meyers Taschenlexikon Biologie, In 3 Bänden, 3. zwězk, ISBN 3-411-12033-9, bok 137 (nim.)
- Paul Peeraerts (Wud.): Monato. Nr. 4, Flandra Esperanto-Ligo, B-2000 Antwerpen, Belgio 2012, ISSN 0772-456-X, Topinamburo - ĉu herbaĉo? (na boku 20). (esp.)
- Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, bok 298 (nim.)
- Ullstein Lexikon der Pflanzenwelt, 1973, ISBN 3-550-16019-4, bok 417, pód lema Sonnenblume (Helianthus) (nim.)
