Νόμοι

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Νόμοι (αποσαφήνιση).

Νόμοι κατά την έννοια του δικαίου, καλούνται οι θεσμοθετημένοι γραπτοί κανόνες δικαίου που στηρίζονται στο Σύνταγμα μιας χώρας, και ρυθμίζουν υποχρεωτικά τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών, καθώς και των πολιτών με το κράτος, και ορίζουν διάφορες ρυθμίσεις για την ομαλή λειτουργία του κράτους. Το σύνολο των Νόμων, αλλά και η παραγωγή αυτών ονομάζεται νομοθεσία.

Οι νόμοι ψηφίζονται και παράγονται από ένα νομοθετικό σώμα (π.χ. Βουλή των Ελλήνων, Κογκρέσο των ΗΠΑ κ.α.) και η τήρηση, καθώς και εφαρμογή τους, είναι υποχρεωτική από κάθε πολίτη και Φορέα ενός κράτους.

Οι νόμοι διακρίνονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: ουσιαστικοί, τυπικοί αναγκαστικοί.

• Ουσιαστικοί: είναι κάθε πράξη της Πολιτείας που θεσπίζει κανόνα δικαίου, ανεξάρτητα από το όργανο που τη θεσπίζει (Νομοθετική Εξουσία - Βουλή ή Εκτελεστική Εξουσία - Κυβέρνηση).
• Τυπικοί: είναι κάθε πράξη της Πολιτείας που θεσπίζεται από τη Βουλή και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας (δηλαδή από τα όργανα στα οποία έχει ανατεθεί η Νομοθετική Εξουσία), σύμφωνα με τη συνταγματικά προβλεπόμενη διαδικασία.
• Αναγκαστικοί ή Προσωρινοί: Είναι εκείνοι που εκδίδονται σε περίπτωση έκτακτης εθνικής ανάγκης από τον αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας.

Επιπροσθέτως, οι νόμοι διακρίνονται σε άλλες επιμέρους κατηγορίες:

• Ατομικοί νόμοι: Νόμοι στο πεδίο εφαρμογής των οποίων εμπίπτει ένα ή περισσότερα αλλά πάντως συγκεκριμένα πρόσωπα και, άρα, η ρύθμιση δε διαθέτει γενικό χαρακτήρα.
• Νόμοι-μέτρα: Νόμοι στο πεδίο εφαρμογής των οποίων εμπίπτει μία συγκεκριμένη, ως προς τα χαρακτηριστικά που συγκεντρώνει, κατάσταση (με κριτήριο π.χ. τη χρονική στιγμή ή την περιοχή) και, άρα, η ρύθμιση δεν διαθέτει αφηρημένο χαρακτήρα.
• Νόμοι-πλαίσιο: Νόμοι οι οποίοι εκδίδονται σύμφωνα με το άρθρο 43 §4 Σ, αφού ψηφιστούν από την Ολομέλεια της Βουλής και χαράσσουν τις γενικές κατευθύνσεις και ρυθμίσεις. Επίσης, παρέχουν τις απαραίτητες νομοθετικές εξουσιοδοτήσεις για την έκδοση κανονιστικών προεδρικών διαταγμάτων γενικής εξουσιοδότησης για τη ρύθμιση των επιμέρους θεμάτων.
• Εφάπαξ νόμοι: τυπικοί νόμοι που εκδίδονται μόνο μια φορά μέσα σε τακτή προθεσμία από τη θέση σε ισχύ του Σ. (βλέπε άρθρο 107§2 Σ.)
• Νόμοι αυξημένης τυπικής ισχύος (ή νομοθεσία με αυξημένη τυπική ισχύ): Νόμοι ως αντικείμενο την προστασία των κεφαλαίων που εισάγονται από το εξωτερικό για επένδυση στην Ελλάδα (άρθρο 107§1 Σ.). Αυτοί και οι εφάπαξ νόμοι δεν τροποποιούνται με μεταγενέστερο τυπικό νόμο, έχουν τυπική ισχύ ίση με την ισχύ του τυπικού Σ.
• Εκτελεστικοί νόμοι: Νόμοι η έκδοση των οποίων προβλέπεται από τις συνταγματικές διατάξεις για την εξειδίκευση, τη συμπλήρωση ή την εφαρμογή του κανονιστικού τους περιεχομένου. Οι εκτελεστικοί νόμοι μπορούν να μην εκδοθούν ή ακόμη και να καταργηθούν χωρίς να αντικατασταθούν.
• Οργανωτικοί ή οργανικοί νόμοι: Ιδιαίτερη κατηγορία εκτελεστικών νόμων. Η έκδοσή τους προβλέπεται από συνταγματικές διατάξεις για τη ρύθμιση του τρόπου συγκρότησης και λειτουργίας των άμεσων οργάνων του κράτους. Συνεπώς, ένας οργανικός νόμος δεν μπορεί να καταργηθεί αν δεν αντικατασταθεί από νέο νόμο, διότι τότε το εν λόγω όργανο του κράτους δεν μπορεί να συγκροτηθεί και να λειτουργήσει.