Όρος Νεμρούτ

Μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς της UNESCO

Όρος Νεμρούτ
Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ.
Χώρα μέλος	Τουρκία
Τύπος	Πολιτιστικό
Κριτήρια	i, iii, iv
Ταυτότητα	448
Περιοχή	Ευρώπη και Ασία
Ιστορικό εγγραφής
Εγγραφή	1987 (11η συνεδρίαση)

Το Νεμρούτ ή Νεμρώδ (τουρκικά: Nemrut Dağı, αρμενικά: Նեմրութ, κουρδικά: Çiyayê Nemrûdê) είναι βουνό της νοτιοανατολικής Τουρκίας. Στην κορυφή του βρίσκεται ταφικό-λατρευτικό σύμπλεγμα των ύστερων ελληνιστικών χρόνων δημιουργημένο από τον Αντίοχο Α’. Το σημερινό όνομα του όρους προέρχεται από τον μυθικό βασιλιά Νεμρώδ, ο οποίος αναφέρεται τόσο στη Βίβλο όσο και στο Κοράνι. Από το 1987 ο χώρος έχει χαρακτηριστεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO.

Τοποθεσία

Το Νεμρούτ βρίσκεται στη νοτιοδυτική Τουρκία, όχι μακριά από τον άνω ρου του Ευφράτη. Ανήκει στην οροσειρά του Ταύρου και βρίσκεται 86 χιλιόμετρα βόρεια του Αντιγιαμάν, στην ομώνυμη επαρχία. Με ύψος 2150 μέτρα, είναι ένα από τα ψηλότερα όρη της βόρειας Μεσοποταμίας. Η περιοχή έχει ανακηρυχθεί από το 1988 σε εθνικό πάρκο.

Ιστορία

Το ταφικό-λατρευτικό σύμπλεγμα δημιουργήθηκε από τον Αντίοχο Α΄ της Κομμαγηνής, ενός βασιλείου της ύστερης ελληνιστικής περιόδου που προήλθε από τη διάσπαση του βασιλείου των Σελευκιδών. Ο Αντίοχος, πιθανόν στην προσπάθεια του να εδραιώσει την ηγεμονία και να συνταιριάξει τις ποικίλες πολιτισμικές παραδόσεις του βασιλείου του, προχώρησε στην υλοποίηση ένα ιδιαίτερου θρησκευτικού πάνθεου που περιελάμβανε ελληνικές, αρμενικές και περσικές θεότητες καθώς και τον ίδιο και τη δυναστεία του. Σύντομα μετά την ενθρόνιση του έδωσε στον εαυτό του τον τίτλο Θεός, μια κίνηση μάλλον ασυνήθιστη ακόμα και στα πλαίσια της συχνής αυτό-θεοποίησης των ελληνιστικών ηγεμόνων. Επίσης, επινόησε μια μορφή ταφικού-λατρευτικού συμπλέγματος για την θεοποίηση της δυναστείας του που την ονόμασε Ιεροθέσιον. Έχουν βρεθεί ένα αφιερωμένο στον πατέρα του, Μιθριδάτη Α΄ τον Καλλίνικο, στην Αρσάμεια παρά τον Νυμφαίο, ένα για τον γιό του Μιθριδάτη Β΄ στην Κομμαγηνή (σημερινό Καρακούς) και το γνωστότερο όλων αυτό του Νεμρούτ για τον ίδιο. Το ιερό του Νεμρούτ προοριζόταν να γίνει το κέντρο μιας νέας θρησκείας που θα συνδύαζε την αρχαία ελληνική με την περσική μυθολογία.

Ο λατρευτικός χώρος ήρθε ξανά στο φως το 1881 από το Γερμανό μηχανικό Καρλ Ζέστερ. Από τότε έχουν πραγματοποιηθεί ανασκαφές στο χώρο από Τούρκους, Αμερικανούς και Γερμανούς αρχαιολόγους. Το 1987 η UNESCO το συμπεριέλαβε στον κατάλογο των μνημείων παγκόσμια κληρονομιάς.

Περιγραφή

Αγάλματα θεών με τις κεφαλές τους στο προσκήνιο και τον τύμβο στο παρασκήνιο

Το ταφικό-λατρευτικό σύμπλεγμα βρίσκεται επάνω σε τύμβο διαμέτρου 150 μέτρων σε ύψος 45 μέτρων πάνω από την φυσική κορυφή του βουνού. Ο τύμβος περιβάλλεται από τρία πλατώματα στα βόρεια, δυτικά και ανατολικά. Στο δυτικό και το ανατολικό πλάτωμα υπάρχουν μεγάλα λατρευτικά αγάλματα που αναπαριστούν τον Αντίοχο ανάμεσα σε αγάλματα που αποτελούν ένα συγκρητισμό ελληνικών, αρμενικών και περσικών θεότητων: Τον Δία-Ωρομάσδη, τον Απόλλωνα-Μίθρα-Ήλιο-Ερμή, τον Ηρακλή-Αρτάγνη-Άρη και την τοπική θεότητα Κομμαγένη, που αντιστοιχεί στην αρχαιοελληνική θεότητα Τύχη. Τα αγάλματα έχουν πρόσωπα ελληνικής τεχνοτροπίας και ρούχα περσικής/αρμενικής. Εκατέρωθεν της σειράς των πέντε αγαλμάτων βρίσκονται από δύο αγάλματα-προστάτες που αναπαριστούν έναν αετό και ένα λιοντάρι. Στο πίσω μέρος των αγαλμάτων υπάρχουν μακριές επιγραφές στα ελληνικά με ακριβείς οδηγίες για το πώς πρέπει να λατρεύεται ο βασιλιάς όσο βρίσκεται στη ζωή καθώς και μετά το θάνατο του. Οι επιγραφές είναι ίδιες στα αγάλματα και των δύο πλατωμάτων.

Σε κάθε πλάτωμα υπάρχει μια σειρά από 5 στήλες, στο ανατολικό αριστερά από τα αγάλματα και στο δυτικό δεξιά, εκατέρωθεν των οποίων επίσης υπάρχει από ένα ζεύγος αγαλμάτων αετού και λιονταριού. Η κάθε στήλη έχει από ένα ανάγλυφο που απεικονίζει δεξιώσεις (χειραψίες) του Αντίοχου με τις θεότητες. Η πρώτη με την Κομμαγένη, η δεύτερη με τον Απόλλωνα, η τρίτη με τον Δία και η τέταρτη με τον Ηρακλή. Εξαίρεση αποτελεί η πέμπτη, η οποία περιλαμβάνει το περίφημο ωροσκόπιο του λέοντος. Αναπαριστά ένα λιοντάρι, το στο σώμα του οποίου έχουν τοποθετηθεί άστρα με 8 κορυφές το κάθε ένα, ενώ στο στήθος του βρίσκεται μια ημισέληνος. Επάνω από την πλάτη του φαίνονται 3 ουράνια σώματα με 16 ακτίνες, τα ονόματα των οποίων αναφέρονται στο ανάγλυφο. Τα 19 αστέρια που βρίσκονται επάνω στο σώμα του λιονταριού αναπαριστούν αναμφίβολα τον αστερισμό του λέοντα ενώ η ημισέληνος πρέπει να απεικονίζει τον Βασιλίσκο (α Λέοντος). Οι τρεις πλανήτες επάνω από την πλάτη του λιονταριού έχουν τις ακόλουθες περιγραφές:

Φωτογραφία του «Λεόντιου ωροσκόπιου»

• «ΠΥΡΟΕΙΣ ΗΕΡΑΧΛΕΟΣ» που σημαίνει «το φλεγόμενο του Ηρακλή» μια ονομασία του πλανήτη Άρη και σύνδεσμος με το άγαλμα του Ηρακλή-Αρτάγνη-Άρη.
• «ΣΤΙΛΒΟΟΝ ΑΠΟΛΛΟΝΟΣ», που σημαίνει το ακτινοβόλο του Απόλλωνα και εννοεί τον πλανήτη Ερμή, ένας σύνδεσμος με το άγαλμα του Απόλλωνα-Μίθρα-Ήλιου-Ερμή
• «ΠΗΑΕΤΟΝ ΔΙΟΣ», δηλαδή Φαέθων Διός και αντιπροσωπεύει τον πλανήτη Δία και την θεότητα Δία-Ωρομάσδη.

Όλοι οι μελετητές συμφωνούν πως το ανάγλυφο παρουσιάζει μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή που τόσο το φεγγάρι όσο και ο Άρης, ο Ερμής και ο Δίας βρίσκονταν στον αστερισμό του Λέοντα με τον Βασιλίσκο μπροστά τους. Υπάρχουν όμως πολλές διαφορετικές απόψεις για το πότε ήταν η στιγμή αυτή και τι αντιπροσωπεύει. Η πιο διαδεδομένη άποψη είναι πως απεικονίζει το ωροσκόπιο της δημιουργίας του Ιεροθέσιου.

Και στα δύο πλατώματα υπάρχουν σειρές από στήλες που απεικονίζουν τους προγόνους του Αντίοχου. Εντόπιζε την καταγωγή του από τη μεριά του πατέρα του στους μεγάλους βασιλείς της δυναστείας των Αχαιμενιδών, Δαρείο Α΄ και Ξέρξη Α΄ και υπάρχουν 15 στήλες για αυτή τη μεριά της οικογένειας του. Από τη μεριά της μητέρας του υπάρχουν 17 στήλες με προγόνους από τους Σελευκίδες και τον Μέγα Αλέξανδρο. Στην ανατολική βεράντα βρέθηκαν και στήλες με απεικονίσεις -σύγχρονων του Αντίοχου- συγγενών του και υπάρχουν ενδείξεις πως ανάλογες υπήρχαν στη δυτική. Στην ανατολική επίσης βρίσκεται και υπερυψωμένος βωμός μπροστά από τα αγάλματα.

Με το πέρασμα του χρόνου σεισμοί, τα στοιχεία της φύσης καθώς και επισκέπτες έχουν συμβάλλει ώστε πολλά από τα ανάγλυφα να έχουν καταστραφεί, και τα αγάλματα με ύψος κάποτε 8-10 μέτρων να στέκουν ακέφαλα. Οι αρχαιολόγοι υποψιάζονται την ύπαρξη ενός τάφου εντός του τύμβου, πιθανόν του Αντίοχου, αλλά παρά τις προσπάθειες δεν έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα.

Το σύμπλεγμα θεωρείται ημιτελές και δεν υπάρχουν ενδείξεις πως πραγματοποιήθηκαν ποτέ τελετές σε αυτό.

Εικόνες

• 
  Κεφαλές αγαλμάτων
• 
  Κεφαλές αγαλμάτων
• 
  Ανατολικό πλάτωμα
• 
  Ανατολικό πλάτωμα
• 
  Ανατολικό πλάτωμα
• 
  Ανατολικό πλάτωμα: θρόνοι
• 
  East Terrace: Κεφαλές του Απόλλωνα/Μίθρα/Ήλιου/Ερμή και του Ηρακλή/Αρτάγνη/Άρη
• 
  Ανατολικό πλάτωμα: Κεφαλή του Αντίοχου
• 
  : Κεφαλή του Απόλλωνα/Μίθρα/Ήλιου/Ερμή
• 
  Δυτικό πλάτωμα: Δίας/Ωρομάσδης
• 
  Δυτικό πλάτωμα: Ηρακλής/Αρτάγνης/Άρης
• 
  Δυτικό πλάτωμα: Κεφαλή της θεάς Κομμαγενής
• 
  Δυτικό πλάτωμα: Κεφαλή αετού
• 
  Ανατολικό πλάτωμα: Κεφαλί λιονταριού
• 
  Δυτικό πλάτωμα: Αετός και λιοντάρι από ψαμμίτη
• 
  Δυτικό πλάτωμα: Στήλες από ψαμμίτη
• 

Πηγές

• Siliotti, Alberto (2006), Hidden Treasures of Antiquity, Vercelli: VMB, ISBN 88-540-0497-9 
• Sanders, Donald H. (1997), Hidden The Hierothesion of Antiochos I of Commagene, Eisenbrauns location=Winona Lake,Ind., ISBN 1-57506-015-9 
• F. K. Dörner, John H. Young (1997), «Sculpture and Inscription Catalogue», στο: Donald H. Sanders, επιμ., Hidden The Hierothesion of Antiochos I of Commagene, Eisenbrauns location=Winona Lake,Ind., ISBN 1-57506-015-9 
• Jörg Wagner (2012), «Die Könige von Kommagene und ihr Herrscherkult», στο: Jörg Wagner, επιμ., Gottkönige am Euphrat. Neue Ausgrabungen und Forschungen in Kommagene, Mainz: Zabern, σελ. 53, ISBN 978-3-8053-4218-6 
• Helmut Waldmann] (1973), Die kommagenischen Kultreformen unter König Mithradates I. Kallinikos und seinem Sohne Antiochos Ι., Leiden: Brill, ISBN 90-04-03657-1 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Διεθνές ίδρυμα για το Νεμρούτ (στα Αγγλικά)
• Τα γλυπτά του Νεμρούτ Ντάγκ (στα Γαλλικά)