Γλαγολιτικό αλφάβητο

Η πρώτη σελίδα από το Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο του Κώδικα Ζωγράφου

Το γλαγολιτικό αλφάβητο (ⰳⰾⰰⰳⱁⰾⰹⱌⰰ, γκλαγκόλιτσα· στα ρωσικά: глаголица) είναι το παλαιότερο γνωστό σλαβικό αλφάβητο. Γενικά συμφωνείται ότι δημιουργήθηκε τον 9ο αιώνα από τον Άγιο Κύριλλο, βυζαντινό μοναχό από τη Θεσσαλονίκη. Αυτός και ο αδελφός του, ο Άγιος Μεθόδιος, στάλθηκαν από τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ' το 863 στη Μεγάλη Μοραβία για να εξαπλώσουν τον Χριστιανισμό ανάμεσα στους Δυτικούς Σλάβους στην περιοχή. Οι αδελφοί αποφάσισαν να μεταφράσουν τα λειτουργικά βιβλία στην παλαιά σλαβονική γλώσσα που ήταν κατανοητή από τον γενικό πληθυσμό, αλλά καθώς τα λόγια αυτής της γλώσσας δεν μπορούσαν εύκολα να γραφούν χρησιμοποιώντας είτε το ελληνικό είτε τα λατινικό αλφάβητο, ο Κύριλλος αποφάσισε να εφεύρει ένα νέο αλφάβητο, το γλαγολιτικό, το οποίο βασίστηκε στην τοπική διάλεκτο των σλαβικών φυλών από το βυζαντινό θέμα της Θεσσαλονίκης.

Μετά το θάνατο του Κυρίλλου και του Μεθόδιου, το γλαγολιτικό αλφάβητο έπαψε να χρησιμοποιείται στη Μοραβία, αλλά οι μαθητές του συνέχισαν να το διαδίδουν στην Πρώτη Βουλγαρική Αυτοκρατορία, όπου όμως στη συνέχεια εκτοπίστηκε από το κυριλλικό αλφάβητο. Το Γλαγολιτικό αλφάβητο διατηρήθηκε μόνο από τους κληρικούς στην Κροατία που συνέχισαν να γράφουν στη εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα.

Ονομασία

Το όνομά του αυτό του αποδόθηκε αρκετούς αιώνες μετά τη δημιουργία του, και προέρχεται από το πρωτοσλαβικό glagolъ "λόγος" (επίσης είναι η ρίζα του Σλαβικού ονόματος για το γράμμα Г). Το ρήμα глаголить σημαίνει "μιλώ, συνομιλώ". Υπάρχουν τεκμήρια ότι το όνομα γκλαγκόλιτσα αναπτύχθηκε στα Βαλκάνια γύρω στον 14ο αιώνα και προήλθε από τη λέξη глаголить, που χρησιμοποιούσαν οι θιασώτες της λειτουργίας στα Σλαβονικά^[1].

Η ονομασία Γλαγολιτικό στα λευκορωσικά είναι глаголіца (hłaholica), στα βουλγαρικά, ρωσικά και σλαβομακεδονικά: глаголица‎‎ (glagolica), στα κροατικά "glagoljica", στα Σερβικά глагољица, στα Τσέχικα hlaholice, στα Πολωνικά głagolica, στα Σλοβένικα glagolica, στα Σλοβακικά hlaholika, και στην Ουκρανική глаголиця (hlaholyća).

Το γλαγολιτικό αλφάβητο

Γράμμα	Ονομασία (κυριλλικά)	Ονομασία (μεταγραφή)	Προφορά (Ελλ. / ΔΦΑ)	Ελληνικό αντίστοιχο	Κυριλλικό αντίστοιχο	Προέλευση
Ⰰ	Азъ	Αζ	/a/	Α	А
Ⰱ	Буки	Μπούκι	/b/		Б
Ⰲ	Веди	Βέντι	/v/	Β	В
Ⰳ	Глаголи	Γκλάγκολι	/g/	Γ	Г
Ⰴ	Добро	Ντόμπρο	/d/	Δ	Д
Ⰵ	Есть	Εστ	/ɛ/, /jɛ/	Ε	Е
Ⰶ	Живете	Ζίβετε	/ʓ/		Ж	Από το κοπτικό Ϫϫ (Τζάντζα)
Ⰷ	Зело	Ζέλο	/d͡ʑ/		Ѕ	Από το ελληνικό Ϛ ϛ (Στίγμα)
Ⰸ	Земля	Ζέμλια	/z/	Ζ	З
Ⰹ	Иже	Ίζε	/i/	Η	Й
Ⰻ	И, Ижеи	Ι, Ιζέϊ	/i/	Ι	І
Ⰼ	Гѥрв	Τζιέρβ	/ɟ/		Ћ, Ђ
Ⰽ	Како	Κάκο	/k/	Κ	К
Ⰾ	Люди	Λιούντι	/l/, /ʎ/	Λ	Л
Ⰿ	Мыслете	Μίσλετε	/m/	Μ	М
Ⱀ	Наш	Νας	/n/, /ɲ/	Ν	Н
Ⱁ	Он	Ον	/ɔ/	Ο	О
Ⱂ	Покой	Πόκοϊ	/p/	Π	П
Ⱃ	Рцы	Ρτσι	/r/, /rʲ/	Ρ	Р
Ⱄ	Слово	Σλόβο	/s/	Σ	С
Ⱅ	Твердо	Τβέρντο	/t/	Τ	Т
Ⱆ	Ук	Ουκ	/u/		У
Ⱇ	Ферт	Φερτ	/f/	Φ	Ф
Ⱈ	Хер	Χερ	/x/	Χ	Х
Ⱉ	От	Οτ	/o/	Ω	Ѡ, Ѿ
Ⱌ	Цы	Τσι	/t͡ɕ/		Ц
Ⱍ	Червь	Τσερβ	/t͡ʆ/		Ч
Ⱎ	Ша	Σα	/ʆ/		Ш	Από το κοπτικό Ϣ (Σέι)
Ⱋ	Шта	Στα	/ʆtʲ/		Щ
Ⱏ	Ер	Ερ	/ɘ̯/		Ъ
Ⱏ Ⰹ	Еры	Ερι	/ɨ/		Ы
Ⱐ	Ерь	Ερ'	/ɪ̯/		Ь
Ⱑ	Ять	Γιάτ	/jæ/, /æ/		Ѣ
Ⱖ	Ё	Γιό	/jɔ/
Ⱓ	Ю	Γιού	/ju/		Ю
Ⱔ	Юс малый	Γιούς μικρό	/ɛ̃/		Ѧ
Ⱗ	Юс малый йотированный	Γιούς μικρό γιωτοποιημένο	/jɛ̃/		Ѩ
Ⱘ	Юс большой	Γιούς μεγάλο	/ɔ̃/		Ѫ
Ⱙ	Юс большой йотированный	Γιούς μεγάλο γιωτοποιημένο	/jɔ̃/		Ѭ
Ⱚ	Фита	Φίτα	/f/, /θ/	Θ	Ѳ
Ⱛ	Ик	Ικ	/v/, /i/, /y/	Υ	Ѵ