Κώστας Κρυστάλλης

Κώστας Κρυστάλλης
Προσωπογραφία του Κώστα Κρυστάλλη, έργο του Πολυχρόνη Λεμπέση
Όνομα	Κώστας Κρυστάλλης
Γέννηση	1868 Συρράκο
Θάνατος	22 Απριλίου 1894 (26 ετών) Άρτα
Επάγγελμα/ ιδιότητες	συγγραφέας και ποιητής
Εθνικότητα	Έλληνας
Υπηκοότητα	Ελληνική
Πολυμέσα σχετικά με τoν συγγραφέα
δεδομένα ()

Ο Κώστας Κρυστάλλης ή Κρουστάλλης (1868-1894) ήταν Έλληνας ποιητής και πεζογράφος της Νέας Αθηναϊκής σχολής.

Βίος

Ο Κώστας Κρυστάλλης γεννήθηκε στο Συρράκο της Ηπείρου το 1868. Ο πατέρας του, Δημήτρης Κρουστάλλης, ήταν έμπορος κτηνοτροφικών προϊόντων του Συρράκου, με έδρα τα Ιωάννινα, σε όλη την Ήπειρο. Μητέρα του ήταν η Ιωάννα Ψαλλίδα και είχε άλλα τέσσερα αδέλφια, ενώ ο ίδιος ήταν πρωτότοκος. Τα στοιχειώδη γράμματα τα μαθαίνει στο μεικτό δημοτικό σχολείο του χωριού του. Το 1880 γράφτηκε στη Ζωσιμαία Σχολή των Ιωαννίνων. Την ίδια χρονιά η μητέρα του πεθαίνει. Φοιτά στις τέσσερις τάξεις του Ελληνικού Σχολείου της Ζωσιμαίας και στην Α΄ τάξη του Γυμνασίου, οπότε και έμεινε επανεξεταστέος, στα 1885. Διακόπτει και αυτό σχετίζεται μάλλον με την ασθενική του υγεία. Κατ΄ άλλους βιογράφους του, ο πατέρας του τον χρησιμοποίησε υπάλληλο στο μαγαζί του. Το 1887 δημοσίευσε το ποίημα «Αι σκιαί του Άδου», που αναφερόταν σε επεισόδια της Επανάστασης του 1821. Εξαιτίας αυτού διώχθηκε από τις τουρκικές αρχές και κατέφυγε στην Αθήνα (Ιανουάριος 1889), ενώ τα τουρκικά δικαστήρια τον καταδίκασαν ερήμην σε εικοσιπενταετή εξορία στη Βαγδάτη. Στην Αθήνα άλλαξε το οικογενειακό του όνομα σε Κρυστάλλης. Στην Αθήνα εργάστηκε αρχικά στο τυπογραφείο των εκδόσεων «Φέξη» και παράλληλα δημοσίευε ποιήματα. Το 1891 προσλήφθηκε ως συντάκτης στο περιοδικό Εβδομάς του Ιωάννη Δαμβέργη, αλλά η συνεργασία του έληξε τον ίδιο χρόνο εξαιτίας διαφωνιών με τη διεύθυνση του περιοδικού. Έπειτα διορίστηκε ως υπάλληλος στους σιδηροδρόμους της Πελοποννήσου. Οι δύσκολες συνθήκες ζωής του είχαν αποτέλεσμα να προσβληθεί από φυματίωση. Μετακόμισε στην Κέρκυρα, ελπίζοντας ότι εκεί θα βελτιωθεί η υγεία του, η οποία όμως επιδεινώθηκε και τελικά πέθανε στις 22 Απριλίου του 1894 στην Άρτα, όπου έμενε η αδερφή του.

Έργο

Θα πάρω έναν ανήφορο να βγω σε κορφοβούνι,
να βρω κλαράκι φουντωτό και ριζιμιό λιθάρι,
να βρω και μια κρυόβρυση, να ξαπλωθώ στον ίσκιο,
ν' αρχίσω να συλλογισθώ της ξενιτιάς τα πάθη

Τα πρώτα του ποιήματα, Αι σκιαί του Άδου (1887), με το οποίο εξυμνεί τους αγωνιστές του 21' και Ο Καλόγηρος της Κλεισούρας του Μεσολογγίου (αρχές του 1890), είχαν επικό χαρακτήρα, με επίδραση από τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Αντιθέτως, με τις δύο ποιητικές συλλογές του που δημοσιεύτηκαν τα επόμενα χρόνια, εντάχθηκε στο πνευματικό κλίμα της Νέας Αθηναϊκής Σχολής: επίδραση από το δημοτικό τραγούδι, λαογραφική θεματολογία. Η πρώτη του συλλογή, Αγροτικά (Μάιος του 1891), πήρε έπαινο στο Δεύτερο Φιλαδέλφειο Ποιητικό Διαγωνισμό αφού το βραβείο το κέρδισε το πεζογράφημα του Κωστή Παλαμά Τα μάτια της ψυχής μου. Η δεύτερη και τελευταία συλλογή του, Ο τραγουδιστής του χωριού και της στάνης (1893), διακρίθηκε παίρνοντας και αυτό έπαινο επίσης στον φιλαδέλφειο ποιητικό διαγωνισμό, ενώ το βραβείο το κέρδισε το ποίημα του Γεωργίου Στρατήγη Έρως και ψυχή. Το πεζογραφικό του έργο (συγκεντρωμένο στον τόμο Πεζογραφήματα), συμβαδίζει με το κλίμα της πεζογραφίας της γενιάς του 1880: δημοτική γλώσσα, ηθογραφία, καλλιέργεια του διηγήματος. Το Ηλιοβασίλεμα είναι και αυτό ένα από τα έργα του που αναφέρεται στην ομορφιά της ελληνικής υπαίθρου και για την αγνότητα των ανθρώπων του αγροτικού μόχθου.

Το λαογραφικό του έργο

Ασχολήθηκε επίσης με τη συλλογή ιστορικού και λαογραφικού υλικού: ήθη και έθιμα, δημοτικά τραγούδια, παραδόσεις. Το πρώτο του πεζογράφημα ήταν το "Vie De Montage" που το εξέδωσε στο Παρίσι το 1895 με το οποίο σατιρίζει τα ελληνικά πολιτικά έθιμα ενώ έδινε και σκηνές από την ληστοκρατία στην Ελλάδα. Η ενασχόλησή του αυτή αποτυπώνεται σε άρθρα του, όπως στους Γ΄ και Δ΄ τόμους του Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού των Μπαρτ και Χιρστ (1892 και 1893), όπου δημοσίευσε πενήντα οχτώ ηπειρωτικά άρθρα. Επίσης σε αφηγηματικά πεζογραφήματά του, διηγήματα, όπως Ο γάμος της στάνης όπου περιγράφει τα γαμήλια έθιμα στα τσελιγγάτα ηπειρωτικής περιοχής με παράθεση σχετικών τραγουδιών, ή το διήγημά του Το πανηγύρι της Καστρίτσας, το οποίο περιέχει εκτενείς ενδυματολογικές πληροφορίες ή πάλι, με πιο ειδικές εργασίες του, όπως, Οι Βλάχοι της Πίνδου, Γραμμενοχώρια, Τρεις Δρακολίμναι επί των κορυφών της Πίνδου. Ενώ και στις Σημειώσεις του νεανικού ποιήματός του Ἀι σκιαί του Άδου και στις επιστολές του προς φιλικά του πρόσωπα.

Οι επιδράσεις που έχει δεχθεί

Οι επιδράσεις που έχει δεχθεί είναι από το δημοτικό τραγούδι, έργα κλασικών ποιητών ὀπως του Ομήρου, τον Ερωτόκριτο, συγχρόνους του, όπως τον Βαλαωρίτη, τον Ζαλοκώστα, τον Βηλαρά, τους ρομαντικούς της Αθηναϊκής Σχολής, όπως του Αχιλλέα Παράσχου.

Κριτική

Επιγραφή στο σημείο όπου βρισκόταν το σπίτι του ποιητή στην Άρτα.

Την εποχή που όλοι εκθείαζαν τα τραγούδια του, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος είχε ήδη διαγνώσει και επισημάνει τη μεγάλη σημασία του πεζογραφικού έργου του «ποιητή του βουνού και της στάνης». Ο Κρυστάλλης δεν είναι μόνον ο πρώτος που έγραψε στη δημοτική, ενώ ακόμα όλοι οι άλλοι αλληθώριζαν προς την καθαρεύουσα, παραπαίοντας ανάμεσα στις δύο γλώσσες. Μέσα στα ελάχιστα χρόνια που έζησε, πρόλαβε να μας δώσει κάποια δείγματα γραφής που φανερώνουν τον γεννημένο πεζογράφο. Στα διηγήματα του ο Κρυστάλλης είναι πληθωρικός, βιάζεται να τα πει όλα, σαν να προαισθάνεται πως δεν υπάρχει γι' αυτόν πίστωση χρόνου - η τόσο απαραίτητη για τη δουλειά ενός πεζογράφου. Η ζωντάνια του στις περιγραφές της φύσης ξαφνιάζει. Οι διάλογοι του έχουν την απλότητα και τη σοφία του λαϊκού λόγου. Κι ήταν ακόμα μόνο 26 χρονών. Ένα παιδί!.

Η ποίηση του Κρυστάλλη επικρίθηκε από πολλούς (όπως ο Γιάννης Αποστολάκης), οι οποίοι την θεώρησαν νεκρή ή δουλική μίμηση του δημοτικού τραγουδιού, σχοινοτενείς και αδιάφορες περιγραφές. Ο Παλαμάς είχε διαφορετική γνώμη: «[Στα ποιήματα του Κρυστάλλη] πλέκουν στίχοι της δημώδους ποιήσεως και στίχοι δημώδεις του ποιητή· δύσκολα ξεχωρίζουνται αυτοί από εκείνους·κατά τρόπον τοιούτον ο ποιητής συχνά συναρμόζει τα άσματα του, όμοια προς ανθοδέσμες των οποίων τα άνθη και τα φύλλα, στίχοι του λαού και στίχοι κατά τον λαόν, στενώς αναμιγνύονται, ώστε να απαρτίζουν μακρόθεν ένα αδιαχώριστον σύνολον». Ο Παλαμάς είχε γράψει και ένα ομότιτλο ποίημα για τον Κρυστάλλη.

Η εποχή του

Σε ένα μεταβατικό καιρό κατά τον οποίο οι λαογραφικές καταγραφές του Νικολάου Πολίτη όπλιζαν την αξία μιας επαναφοράς της παραμερισμένης λαϊκής παράδοσης, των ηθών και των δοξασιών της, ο Κρυστάλλης και πολλοί από τους τότε μονοδιάστατους ηθογράφους αποτελούσαν τον ασθενή αλλά ελλείποντα κρίκο, που όμως είχε καλές προσβάσεις στην κοινή γνώμη. Πάντως, η απήχηση του έργου του και οι έπαινοι που το συνόδευαν αποδίδουν τη γενικότερη ανάγκη του τότε κοινού που με το δημοσιογραφικό του αισθητήριο εξέφραζε ο Βλάσης Γαβριηλίδης για την επανασύνδεσή του με καταστάσεις από τις οποίες μόλις είχε αποσυνδεθεί, ζώντας σε ένα νόθο αστικό περιβάλλον που του είχε επιβάλει και υποβάλει μια νοοτροπία ευθυγράμμισης με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

Κληρονομιά

Στις 5 Μαΐου 1940, στήθηκε προτομή του Κώστα Κρυστάλλη στην Πεντέλη Αττικής. Με πρωτοβουλία της Ομοσπονδίας Εκδρομικών Σωματείων Ελλάδος, η τελετή κινηματογραφήθηκε και η ταινία προβλήθηκε σε τοπικά σωματεία.

Από το 2002, το πατρικό σπίτι του Κρυστάλλη στο Συρράκο Ιωαννίνων λειτουργεί ως λαογραφικό μουσείο (ισόγειο) και βιβλιοθήκη (όροφος).

Πηγές

• Κωνσταντίνος Σκόκος (1900). Ημερολόγιον Σκόκου. Εν Αθήναις: Εκ του Τυπογραφείου των Καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδου. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Φεβρουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2010. 
• Α. Καραντώνης, Φυσιογνωμίες, τ. Α΄, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 1977
• Μαρία Τριχιά-Ζούρα, «Ο Κώστας Κρυστάλλης και το δημοτικό τραγούδι», Επιστημονική Επετηρίς της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, τομ.ΚΖ'(1979), σελ.315-374
• Κώστας Κρυστάλλης. Το έργο, στο τέλος της εκατονταετίας από το θάνατό του.(Ευάγγελος Αυδίκος επιμ.) Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου Πρέβεζα, 11-13 Ιουνίου 1993, εκδ. Δήμου Πρέβεζας, Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πρέβεζας, Πρέβεζα, 1994
• Μαρίνα Λυπουρλή,«Εισαγωγικά για τη ζωή του και το έργο του», στο:Κώστας Κρυστάλλης, Ο τραγουδιστής του χωριού και της στάνης, εκδ. Ζήτρος, Αθήνα, 2005, σελ.11-26
• Γιάννης Βαλέτας,«Εισαγωγή:Η ζωή και το έργο του Κρυστάλλη. Ένας πνευματικός αγωνιστής» Κρυστάλλης Άπαντα, τομ.Α, εκδ. Περικλής Σύψας-Χρήστος Σιαμαντάς, Αθήναι 1959, σελ.7-48
• Κωστής Παλαμάς, «Το έργον του Κρυστάλλη», Άπαντα, τομ. 2ος, εκδ.Μπίρης, χ.χ., σελ.463-483

Εκδόσεις των έργων του

• Κώστας Κρυστάλλης, Ο τραγουδιστής του χωριού και της στάνης, εισαγ. Μαρίνα Λυπουρλή, εκδ. Ζήτρος, Αθήνα, 2005
• Κώστας Κρυστάλλης, Η δασκάλα και άλλα διηγήματα, εκδ. ΡΟΕΣ , 2007 ISBN 978-960-283-259-2
• Κρυστάλλης Άπαντα, τομ.Α-Β', πρόλογος-εισαγωγή-επιμέλεια Γιάννης Βαλέτας, εκδ.Περικλής Σύψας-Χρήστος Σιαμαντάς, Αθήναι 1959
• Κώστα Κρυστάλλη , Άπαντα: ποίηση, πεζός λόγος, μελετήματα, γράμματα, Εισαγωγή-κατάταξη-σχόλια Κ.Πορφύρη, εκδ.Αυλός, χ.χ.

Βιβλιογραφία

• Μιχαήλ Περάνθης, Κρυστάλλης-μορφές και κείμενα τη λογοτεχνίας μας,εκδ.Χιωτέλλη, χ.χ.
• Λέανδρος Βρανούσης, Νεανικοί στίχοι του Κ.Κρυστάλλη, εκδ.Α.Ν.Μαυρίδης, Αθήνα, 1946

Αναφορές σε βιβλία

• Στο διήγημα "Το λαμπρό αμάξι" του Ζ. Παπαντωνίου,

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• βιογραφικές λεπτομέρειες στη σελίδα του ΕΚΕΒΙ