Μετάβαση στο περιεχόμενο

Μάχη της Σούσα (2020)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Μάχη της Σούσα
Πόλεμος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ 2020
Χάρτης της μάχης στις 8 Νοεμβρίου 2020:
  Υπό τον έλεγχο του Αρτσάχ
  Υπό τον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν
  Διαφιλονικούμενη περιοχή
Χρονολογία6 Νοεμβρίου 2020 (2020-11-06) – 8 Νοεμβρίου 2020 (2020-11-08) (2 ημέρες)
ΤόποςΣούσα, Αζερμπαϊτζάν
Συντεταγμένες: 39°45′32″N 46°44′57″E / 39.758870°N 46.749289°E / 39.758870; 46.749289
Έκβασηνίκη του Αζερμπαϊτζάν
Αντιμαχόμενοι
Αζερμπαϊτζάν
Ηγετικά πρόσωπα
Εμπλεκόμενες μονάδες

Ένοπλες Δυνάμεις Αζερμπαϊτζάν

Υπουργείο Εσωτερικών

  • Εσωτερικά Στρατεύματα[18]

Αμυντικός Στρατός Αρτσάχ
Ένοπλες Δυνάμεις Αρμενίας

  • Εθνικό Απόσπασμα[19]
Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας Αρμενίας[13]
Αστυνομία της Αρμενίας[20]
Δυνάμεις

Για το Αζερμπαϊτζάν:

  • 400 στρατιώτες των ειδικών δυνάμεων[21]

Για άλλες πηγές:

  • Αδιευκρίνιστο μέσα στην πόλη, 6,000 στην γύρω περιοχή[β]

Για την Αρμενία και το Αρτσάχ:

  • Αδιευκρίνιστο [24]

Για το Αζερμπαϊτζάν:

  • 2,000+ στρατιώτες [21]
Απώλειες

Για το Αζερμπαϊτζάν:

  • Σε όλη την επιχείρηση, 356 στρατιώτες σκοτώθηκαν[23]

Για την Αρμενία και το Αρτσάχ:

  • Αδιευκρίνιστο [γ]

Για την Αρμενία:

  • 300+ στρατιώτες σκοτώθηκαν[26]

Για το Αρτσάχ:

  • 150+ στρατιώτες σκοτώθηκαν [27]
  • 1 αξιωματικός της αστυνομίας τραυματίστηκε[28]
  • Εκατοντάδες στρατιώτες αγνοούνται[27]

Για το Αζερμπαϊτζάν:

  • 1,500+ στρατιώτες σκοτώθηκαν[29][30]
  • 2,000+ στρατιώτες σκοτώθηκαν συνολικά (per Russia)[31]
  • ~4,500 Αρμένιοι εκτοπίστηκαν (per Artsakh)[32]

Η μάχη της Σούσα (αζερικά: Şuşa döyüşü‎‎ ή Şuşa uğrunda döyüş ; αρμενικά: Շուշիի ճակատամարտ‎‎ romanized: Shushii chakatamart) [33][34] ήταν μια μάχη, που διεξήχθη μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν και της αυτοαποκαλούμενης Δημοκρατίας του Αρτσάχ, που υποστηρίζεται στρατιωτικά από την Αρμενία, για τον έλεγχο της πόλης Σούσα, κατά τη διάρκεια του πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020. Η μάχη θεωρείται μια από τις πιο αιματηρές μάχες του πολέμου.[35]

Η Σούσα, γνωστή στους Αρμένιους ως Σουσί, και το γύρω ορεινό έδαφος, είναι μία από τις πιο στρατηγικά σημαντικές τοποθεσίες στην αμφισβητούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ[36][37] και συνήθως αναφέρεται ως η «καρδιά» της περιοχής.[38][39] Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, η πόλη θεωρούνταν το πολιτιστικό και πολιτικό κέντρο του περιφερειακού πληθυσμού του Αζερμπαϊτζάν,[40][41][42] καθώς και μία από τις δύο κύριες πόλεις του Υπερκαύκασου για τους Αρμένιους και το κέντρο ενός αυτοδιοικούμενου αρμενικού πριγκιπάτου από τους μεσαιωνικούς χρόνους έως τη δεκαετία του 1750.[43]

Η πόλη είχε μικτό πληθυσμό Αρμενίων-Αζέρων μέχρι το πογκρόμ της Σούσα το 1920, όταν οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν κατέστρεψαν το αρμενικό μισό της πόλης και σκότωσαν ή απέλασαν τον Αρμενικό πληθυσμό της —έως 20.000 άτομα.[44] Δεδομένου ότι η σφαγή άφησε την πόλη κυρίως με πληθυσμό Αζέρων, στη συνέχεια ενσωματώθηκε στη ΣΣΔ του Αζερμπαϊτζάν, μαζί με την υπόλοιπη Αυτόνομη Περιφέρεια του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η πόλη καταλήφθηκε το 1992 από τις Αρμενικές Ένοπλες Δυνάμεις για την άρση της Πολιορκίας του Στεπανακέρτ κατά τη διάρκεια του Πρώτου Πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, και ο τότε πληθυσμός, που ήταν κυρίως Αζέροι, εκδιώχθηκε από αυτήν.[45] Η πόλη στη συνέχεια χρησίμευσε ως αμυντική ραχοκοκαλιά εντός του Αρτσάχ, συνδέοντας την de facto πρωτεύουσα, Στεπανακέρτ, με την πόλη Γκορίς στην Αρμενία μέσω του διαδρόμου Λατσίν.[46]

Προχωρώντας από την πόλη Τζαμπραγίλ[47] ο στρατός του Αζερμπαϊτζάν κατέλαβε την πόλη Χαντρούτ στα μέσα Οκτωβρίου.[48] Στη συνέχεια, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν προέλασαν βορειότερα, εισερχόμενοι στην περιοχή Σούσα μέσω των δασών και των ορεινών περασμάτων της.[49][50] Αν και η Σούσα βρισκόταν υπό βομβαρδισμό από την αρχή της σύγκρουσης, ο τοπικός πόλεμος ξέσπασε κοντά στην πόλη στις 29 Οκτωβρίου. Το Αζερμπαϊτζάν κατέλαβε τον έλεγχο του χωριού Τσανακτσί (Chanakchi),[51] και ακολούθησε μέρος του στρατηγικού δρόμου Σούσα– Λατσίν στις 4 Νοεμβρίου, με τις αρμενικές δυνάμεις στη συνέχεια να κλείνουν το δρόμο για τους αμάχους.[52] Η Le Monde ανέφερε ότι η μάχη είχε στραφεί υπέρ του Αζερμπαϊτζάν στις 6 Νοεμβρίου, παρά την άρνηση του Αρτσάχ.[53]

Υποστηριζόμενες από πυρά πυροβολικού, οι ειδικές δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν[54] εισήλθαν στη Σούσα στις 6 Νοεμβρίου.[55] Μετά από δύο ημέρες μάχης, οι αρμενικές δυνάμεις εκδιώχθηκαν από την πόλη και στις 8 Νοεμβρίου, ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, δήλωσε ότι οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν είχαν πάρει τον έλεγχο της Σούσα. Η Αρμενία το αρνήθηκε με ανακοίνωση.[56] Την επόμενη μέρα, το Υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν δημοσίευσε ένα βίντεο από την πόλη, επιβεβαιώνοντας τον πλήρη έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν.[57] Την ίδια ημέρα, το Προεδρικό Γραφείο της Αρτσάχ επιβεβαίωσε ότι είχε χάσει τον έλεγχο της Σούσα,[58][59] αν και αυτό αργότερα αντικρούστηκε από δηλώσεις του Αρμένιου πρωθυπουργού Νικόλ Πασινιάν,[60] και του αρμενικού Υπουργείου Άμυνας.[61] Μετά την υπογραφή μιας συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός, ο Πρόεδρος του Αρτσάχ, Αραγίκ Χαρουτγιουνιάν επανέλαβε ότι το Αρτσάχ είχε χάσει τον έλεγχο της πόλης στις 7 Νοεμβρίου [62] και ο Πασινιάν παραδέχτηκε την απώλεια της πόλης.[63] Λόγω του στρατηγικού πλεονεκτήματος, που παρείχε η πόλη,[64] η κατάληψη της Σούσα ήταν αποφασιστικής σημασίας στον πόλεμο,[57] [48] με την Αρμενία να παραδίδεται και το Αζερμπαϊτζάν να κηρύσσει τη νίκη λίγες μέρες αργότερα.[65][66][67]

Η νίκη του Αζερμπαϊτζάν στη Σούσα γιορτάστηκε ευρέως στην κοινωνία του Αζερμπαϊτζάν και στη διασπορά της.[68][69][70]Η 8 Νοεμβρίου, την ημέρα που ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε τη νίκη των δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν, ανακηρύχθηκε Ημέρα της Νίκης στο Αζερμπαϊτζάν,[71] και ένας μελλοντικός σταθμός του μετρό του Μπακού ονομάστηκε «8 Νοεμβρίου».[72] Δημιουργήθηκε στρατιωτικό βραβείο για όσους έλαβαν μέρος στη μάχη.[73] Το όνομα της λεωφόρου Νόμπελ στο Μπακού έχει αλλάξει σε Λεωφόρο «8 Νοεμβρίου».[74]

Ιστορικό υπόβαθρο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Σούσα, η οποία αναφέρεται από τους Αρμένιους ως Σουσί, ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ πριν από τον πόλεμο του 2020. Αποτελεί de jure τμήμα της περιφέρειας Σούσα του Αζερμπαϊτζάν, αν και ελεγχόταν από την μη αναγνωρισμένη Δημοκρατία του Αρτσάχ από το τέλος του Πρώτου Πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 1994, ως τμήμα της επαρχίας Σουσί. Η πόλη βρίσκεται σε υψόμετρο 1.300–1.600 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας,[75] περίπου 15 χιλιόμετρα από την περιφερειακή πρωτεύουσα Στεπανακέρτ, που αναφέρεται από τους Αζέρους ως Χανκέντι (Khankendi).[76] Οι δύο οικισμοί χωρίζονται από μια κοιλάδα,[77] και η Σούσα, η οποία χρησιμεύει ως ουδέτερη ζώνη για το Στεπανακέρτ,[38] και βρίσκεται σε ορεινό έδαφος με θέα στην περιοχή, έχει περιγραφεί ως «στρατηγικό ύψωμα από όπου θα μπορούσε κανείς να κρατήσει όλο το Ναγκόρνο Καραμπάχ υπό έλεγχο».[78][79][80] Η στρατηγική πόλη στην κορυφή του λόφου [81] αναφέρεται ευρέως ως «απόρθητο» ορεινό φρούριο τόσο από τους Αρμένιους όσο και από τους Αζέρους.[82] Ένας βασικός δρόμος, που συνδέει το Γκορίς στην επαρχία Σιουνίκ, στη νότια Αρμενία, με το Στεπανακέρτ διέρχεται από τον διάδρομο Λατσίν μέσω Σούσα.[83] Ο μόνος άλλος μεγάλος δρόμος, που συνδέει την Αρμενία με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ διέρχεται από τα βουνά Μουρόβνταγ στη βόρεια περιοχή Καλμπατζάρ.[84]

Ακριβώς πριν από τον πόλεμο Αρμενίων-Αζέρων του 1918-1920, οι Αρμένιοι αποτελούσαν μια μικρή πλειοψηφία στην πόλη. Ωστόσο, η πόλη έμεινε με την πλειοψηφία των Αζέρων μετά τον πόλεμο, καθώς ο αρμενικός πληθυσμός σφαγιάστηκε και το αρμενικό μισό της πόλης ισοπεδώθηκε κατά τη σφαγή της Σούσα. Στη συνέχεια, το 1923, υπό τη σοβιετική κυριαρχία, δημιουργήθηκε η Αυτόνομη Περιφέρεια του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (NKAO) και η Σούσα ήταν ο μόνος μεγάλος οικισμός με πλειοψηφία Αζέρων, που ενσωματώθηκε στην περιφέρεια.[85]

Τον Φεβρουάριο του 1988, η κυβέρνηση της Αρμενικής πλειοψηφίας NKAO ψήφισε υπέρ της απόσχισης από το Αζερμπαϊτζάν και της ενοποίησης με την Αρμενία [86] οδηγώντας σε μια ευρύτερη εθνοτική και εδαφική σύγκρουση μεταξύ των Αρμενίων και των Αζέρων, που ζουν στη Σοβιετική Ένωση. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, οι Αρμένιοι και οι Αζέροι αγωνίστηκαν, για να πάρουν τον έλεγχο του Ναγκόρνο Καραμπάχ και οι μάχες είχαν κλιμακωθεί σε πόλεμο πλήρους κλίμακας στις αρχές του 1992. Μέχρι τότε, ο θύλακας είχε κηρύξει την ανεξαρτησία του και είχε δημιουργήσει μια μη αναγνωρισμένη κυβέρνηση.[87] Αρχίζοντας στα τέλη του 1991, η Σούσα χρησιμοποιήθηκε από τις δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν ως βάση για καθημερινές αδιάκριτες επιθέσεις με ρουκέτες στην περιφερειακή πρωτεύουσα του Στεπανακέρτ κατά τη διάρκεια της Πολιορκίας του Στεπανακέρτ, προκαλώντας τουλάχιστον 169 θανάτους αμάχων. Στις 8 Μαΐου 1992, οι αρμενικές δυνάμεις εξαπέλυσαν επιτυχή επίθεση, για να καταλάβουν τη Σούσα με σκοπό να σπάσουν την πολιορκία, και ο Αζέρικος πληθυσμός της, περίπου 15.000 άτομα,[88] που αποτελούσαν το 85,5% του πληθυσμού της πόλης το 1979,[89][90][91] αναγκάστηκε να τραπεί σε φυγή.[45] Το μεγαλύτερο μέρος της πόλης έγινε ερείπια,[92] και η Σούσα μετατράπηκε σε πόλη-φάντασμα.[88] Οι Αρμένιοι, οι περισσότεροι από τους οποίους διέφυγαν από τα πογκρόμ κατά των Αρμενίων στο Μπακού [93][94] και σε άλλες πόλεις του Αζερμπαϊτζάν,[95] στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στην πόλη, με περίπου πέντε χιλιάδες άτομα να ζούν στη Σούσα πριν από την μάχη το 2020.[96] Το 2020, ο de facto Πρόεδρος του Αρτσάχ, Αραγίκ Χαρουτγιουνιάν ανακοίνωσε σχέδια για τη μεταφορά της Εθνοσυνέλευσης του Αρτσάχ στη Σούσα, γεγονός που κλιμάκωσε τις εντάσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν.[97]

Η πόλη έχει ιστορική, πολιτική και πολιτιστική σημασία τόσο για τους Αρμένιους όσο και για το Αζερμπαϊτζάν.[98][99][100] Για τους Αρμένιους, η Σούσα λειτούργησε ως πόλη και αρχαίο φρούριο για το αρμενικό πριγκιπάτο της Βαράντα κατά τον Μεσαίωνα και μέχρι τον 18ο αιώνα.[101][102][103][104] Ήταν μια από τις δύο κύριες αρμενικές πόλεις του Υπερκαυκάσου και το κέντρο ενός αυτοδιοικούμενου αρμενικού πριγκιπάτου, των Μελίκων του Καραμπάχ, από τους μεσαιωνικούς χρόνους έως τη δεκαετία του 1750.[43] Έχει επίσης θρησκευτική σημασία για τους Αρμένιους,[105] καθώς ο καθεδρικός ναός Γκαζαντσέτσοτς (Ghazanchetsots) βρίσκεται στην πόλη και ήταν η έδρα της Επισκοπής του Αρτσάχ της Αρμενικής Αποστολικής Εκκλησίας μέχρι το τέλος του πολέμου.[106]

Για τους Αζέρους, η πόλη έχει ιδιαίτερη πολιτιστική σημασία.[41][42][107] Θεωρούν την πόλη ως την πολιτιστική τους πρωτεύουσα στην περιοχή,[108] και τη θεωρούν πιο σημαντική από το Στεπανακέρτ.[109] Κατά τη διάρκεια της ιστορίας, η πόλη ήταν το σπίτι πολλών διανοούμενων από το Αζερμπαϊτζάν, ποιητών, συγγραφέων και ιδιαίτερα μουσικών (π.χ. οι ασίκ, τραγουδιστές μουγκάμ, παίκτες κομπούζ).[110][111] Έτσι, η Σούσα θεωρείται συχνά το λίκνο της μουσικής και της ποίησης του Αζερμπαϊτζάν και ένα από τα κορυφαία κέντρα της κουλτούρας του Αζερμπαϊτζάν.[112] [113]

Ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, είχε συχνά περιγράψει την ανακατάληψη της πόλης ως έναν από τους βασικούς στόχους του πολέμου. Σε μια συνέντευξη στις 16 Οκτωβρίου στην τουρκική τηλεόραση, ο Αλίγιεφ είπε ότι «χωρίς τη Σούσα, η υπόθεση μας θα είναι ημιτελής»,[114] ενώ ο αυτοαποκαλούμενος Αρμένιος Πρόεδρος του Αρτσάχ, Αραγίκ Χαρουτγιουνιάν, αποκάλεσε τη Σούσα «μια από τις μεγαλύτερες κληρονομιές, που έχουμε κληρονομήσει από τους προγόνους μας»,[115] και πρόσθεσε ότι «όποιος ελέγχει το Σουσί, ελέγχει το Αρτσάχ».[116] Παρά τη συμβολική σημασία της πόλης, ο αναλυτής του Αζερμπαϊτζάν της International Crisis Group Ζαούρ Σιρίγεφ δήλωσε ότι παρέμενε ασαφές εάν η κατάληψη της Σούσα ήταν στρατιωτικός ή πολιτικός στόχος,[114] ενώ σύμφωνα με τον πολιτικό αναλυτή του Αζερμπαϊτζάν Φαούντ Σαχμπαζόφ, η νίκη των δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν στη Σούσα θα εκλαμβανόταν ως μια ηθική νίκη για τους Αζέρους, είτε βρίσκονται στο μέτωπο είτε όχι», η οποία θα οδηγήσει επίσης σε «σοβαρή αποθάρρυνση» των Αρμενίων στρατιωτών[38] και σύμφωνα με την ανώτερη αναλυτή της International Crisis Group Ολέσια Βαρτανιάν, η πλευρά που έλεγχε τη Σούσα είχε "αποκτήσει αυτόματα τον έλεγχο του Στεπανακέρτ".[41]

Προανάκρουσμα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 27 Σεπτεμβρίου 2020, μια επίθεση του Αζερμπαϊτζάν σηματοδότησε την έναρξη των συγκρούσεων στην αμφισβητούμενη περιοχή Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η οποία ελέγχεται de facto από την αυτοαποκαλούμενη και μη αναγνωρισμένη Δημοκρατία του Αρτσάχ, αλλά de jure τμήμα του Αζερμπαϊτζάν.[117][118] Οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν προέλασαν αρχικά στις περιοχές Φιζούλι και Τζαμπραγίλ, καταλαμβάνοντας τα αντίστοιχα διοικητικά τους κέντρα.[47] Από εκεί προχώρησαν προς το Χαντρούτ.[119] Οι αρμενικές δυνάμεις σχεδίαζαν να αντέξουν αρκετά μέχρι ο χειμώνας να ακινητοποιήσει την επίθεση του Αζερμπαϊτζάν, και ειδικά τις εναέριες επιχειρήσεις του, κερδίζοντας χρόνο για διεθνή πίεση, για να ωθήσει την ηγεσία του Αζερμπαϊτζάν να εγκαταλείψει την επίθεσή της.[120] Αλλά μετά την πτώση του Χαντρούτ γύρω στις 15 Οκτωβρίου, τα στρατεύματα του Αζερμπαϊτζάν άρχισαν να προελαύνουν πιο εντατικά και οι Αρμένιοι άρχισαν να υποχωρούν, με τους Αζέρους να παίρνουν τον έλεγχο του Ζανγκιλάν.[48] Ξεκινώντας μια επίθεση για το Λατσίν [121] οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν έστρεψαν επίσης την πολεμική τους προσπάθεια προς τη Σούσα,[122] διεισδύοντας στην περιοχή Σούσα μέσω των δασών και των ορεινών περασμάτων της.[49][50]

Πλατεία της πόλης Σούσα το 2014.

Η Σούσα βρισκόταν κάτω από σποραδικά πυρά πυροβολικού από την αρχή του πολέμου. Η Novaya Gazeta ανέφερε ότι στις 4 Οκτωβρίου, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν είχαν εκτοξεύσει ρουκέτες στο Σπίτι του Πολιτισμού στη Σούσα, όπου, σύμφωνα με κατοίκους της περιοχής, ήταν παρόντες εκατοντάδες στρατιωτικοί και αστυνομικοί.[123] Αργότερα, τα τοπικά αρμενικά μέσα ανέφεραν ότι περισσότεροι από 22 αστυνομικοί σκοτώθηκαν[124] και περίπου 200 άλλοι τραυματίστηκαν κατά τη διάρκεια της επίθεσης.[125] Οι The New York Times ανέφεραν επίσης ότι το κτήριο υπέστη ζημιές.[126] Στις 8 Οκτωβρίου, ο καθεδρικός ναός Ghazanchetsots στην πόλη δέχτηκε βομβαρδισμό, σύμφωνα με πληροφορίες από το Αζερμπαϊτζάν, και υπέστη σοβαρές ζημιές.[127] Το Αζερμπαϊτζάν αρνήθηκε οποιαδήποτε ευθύνη.[128] Όλο τον Οκτώβριο, εμφανίστηκαν αναφορές ότι η Σούσα, καθώς και τα χωριά κοντά, βομβαρδίζονταν από τις δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν,[129][130] ενώ το Αζερμπαϊτζάν αρνήθηκε ότι βομβάρδισε την πόλη.[131] Στις 28 Οκτωβρίου, οι αρχές της Αρτσάχ δήλωσαν ότι η κατάσταση στο Τσανακτσί, που βρίσκεται αρκετά χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Σούσα, ήταν «τεταμένη».[51] Την επόμενη μέρα, το αρμενικό Υπουργείο Άμυνας δήλωσε ότι γίνονταν συγκρούσεις στο χωριό,[132] και ο αυτοαποκαλούμενος Πρόεδρος του Αρτσάχ, Αραγίκ Χαρουτγιουνιάν, δήλωσε ότι οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν ήταν ήδη 5 χιλιόμετρα από τη Σούσα.[133] Στις 30 Οκτωβρίου, αναφέρθηκε ότι ξέσπασαν συγκρούσεις κοντά στη Σούσα,[134] ιδιαίτερα στο Ντάσαλτι.[135] Την ίδια μέρα, ένας ανταποκριτής του Abkhazian Network News Agency ανέφερε ότι ισχυρές εκρήξεις ακούστηκαν κοντά στην πόλη.[136] Την επόμενη μέρα, οι αρχές της Αρτσάχ δήλωσαν ότι η Σούσα είχε ξανά βομβαρδιστεί.[137] Στις 2 Νοεμβρίου, οι αρμενικές αρχές δήλωσαν ότι γίνονταν σφοδρές συγκρούσεις κοντά στη Σούσα.[138]

Πριν από τη μάχη, στα τέλη Οκτωβρίου και αρχές Νοεμβρίου, τόσο η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν αλληλοκατηγορήθηκαν για χρήση λευκού φωσφόρου κοντά στη Σούσα.[139] Στις 30 Οκτωβρίου, οι αρχές της Αρτσάχ είχαν κατηγορήσει τον στρατό του Αζερμπαϊτζάν ότι χρησιμοποιούσε φώσφορο, για να κάψει δάση κοντά στη Σούσα.[140] Το Αζερμπαϊτζάν αρνήθηκε αυτό το γεγονός.[141] Στις 20 Νοεμβρίου, η Γενική Εισαγγελία του Αζερμπαϊτζάν υπέβαλε μήνυση, κατηγορώντας τις Αρμενικές Ένοπλες Δυνάμεις για χρήση χημικών πυρομαχικών, για να «προκαλέσουν μεγάλης κλίμακας και μακροπρόθεσμη βλάβη στο περιβάλλον» γύρω από τη Σούσα,[142] ενώ οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν είχαν επίσης δηλώσει ότι οι αρμενικές δυνάμεις μετέφεραν λευκό φώσφορο στην περιοχή.[143] Η χρήση του λευκού φωσφόρου ρυθμίζεται αυστηρά βάσει μιας διεθνούς συμφωνίας, που ούτε η Αρμενία ούτε το Αζερμπαϊτζάν είχαν υπογράψει.[144]

Μάχη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
χάρτης της περιοχής του Αζερμπαϊτζάν

Σύμφωνα με περιγραφή των γεγονότων από το Αζερμπαϊτζάν, οι ειδικές δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν, οι οποίες απείχαν δεκάδες χιλιόμετρα από τις κύριες δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν στο Χαντρούτ,[145] συνέχισαν με τα πόδια προς τη Σούσα για πέντε ημέρες, καθώς τόσο το έδαφος όσο και η διαδρομή δεν ήταν κατάλληλα για οχήματα.[146] Επιλέγοντας να κινηθούν μέσα στα δάση, είχαν αποφύγει τον διάδρομο του Λατσίν και το Κιρμίζι Μπαζάρ, το οποίο το υπερασπίζονταν σθεναρά οι αρμενικές δυνάμεις.[147] Αυτό επανέλαβε αργότερα ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, ο οποίος δήλωσε ότι οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν διέσχισαν τις χαράδρες, τα δάση και τα βουνά, για να φτάσουν στην πόλη.[148] Στις 4 Νοεμβρίου, οι αρμενικές αρχές ανέφεραν ότι οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν κοντά στη Σούσα.[149] Το Αζερμπαϊτζάν κατέλαβε τα βουνά νότια της Σούσα, καθώς και σημείωσε πρόοδο στον διάδρομο του Λατσίν.[150]

Στη συνέχεια, οι αρμενικές δυνάμεις έκλεισαν τον δρόμο Σούσα-Λατσίν στους πολίτες,[52] παγιδεύοντας 80 δημοσιογράφους μέσα στον θύλακα, σύμφωνα με τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα.[151] Οι αρμενικές αρχές δήλωσαν ότι η Σούσα βομβαρδίστηκε σφοδρά το πρωί της 5ης Νοεμβρίου [152] και ότι οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν την επόμενη μέρα.[153] Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν κατάφεραν να περικυκλώσουν την πόλη από τρεις πλευρές – τη νότια, τη δυτική και την ανατολική.[154] Στις 6 Νοεμβρίου, η Le Monde ανέφερε ότι η μάχη είχε στραφεί υπέρ του Αζερμπαϊτζάν, παρά την άρνηση του Αρτσάχ.[53] Νωρίς το πρωί, ο Αργκίστι Κιαραμιάν, ο οποίος είχε υπηρετήσει ως επικεφαλής της Αρμενικής Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας (NSS) μέχρι τον Οκτώβριο του 2020,[155] δηλώνοντας ότι τα καθήκοντά του στην περιοχή είχαν εκπληρωθεί πλήρως, έφυγε από τη Σούσα.[13] Εν τω μεταξύ, ο Αρμένιος στρατιωτικός διοικητής Σεϊράν Οχανιάν, ο οποίος οδηγούσε μια ομάδα 16 ανδρών στην πόλη,[11] έφυγε επίσης από τη Σούσα.[156] Την επόμενη μέρα, χιλιάδες Αρμένιοι εγκατέλειψαν τη Σούσα και το γειτονικό Στεπανακέρτ,[36][46] με μεγάλες ουρές οχημάτων να μπλοκάρουν το δρόμο.[37] Οι πυροβολαρχίες του αρμενικού πυροβολικού επανατοποθετήθηκαν έξω από την πόλη και οι ντόπιοι στρατιώτες δημιούργησαν σημεία ελέγχου την τελευταία στιγμή, για να εξασφαλίσουν ότι κανένας άνδρας κάτοικος κάτω των 58 ετών δεν θα έφευγε.[157] Στις 7 Νοεμβρίου, οι αρμενικές αρχές δήλωσαν ότι ξέσπασαν σκληρές μάχες κατά τη διάρκεια της νύχτας κοντά στη Σούσα και στο Ντασάλτι, και ισχυρίστηκαν επίσης ότι είχαν αποτραπεί αρκετές επιθέσεις του Αζερμπαϊτζάν. Το Αζερμπαϊτζάν το αρνήθηκε [158] και ο πρόεδρός του, Ιλχάμ Αλίγιεφ, ανακοίνωσε ότι οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν είχαν καταλάβει τον έλεγχο του Καραμπουλάκ και του Μπαχαρλί στην περιοχή Χοτζαλί, που βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της πόλης.[159]

Οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν εισήλθαν στην πόλη στις 6 Νοεμβρίου.[55][160] Εκτός από την υποστήριξη πυροβολικού,[54] μια ομάδα απέκλεισε τον διάδρομο του Λατσίν, για να αποτρέψει τις αρμενικές δυνάμεις από το να φέρουν πρόσθετη υποστήριξη στην πόλη, ενώ μια άλλη ομάδα, μετά την κατάληψη του Ντασάλτι, παρείχε υποστήριξη πυρός.[146] Επίσης, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν είχαν καταστρέψει μια στρατηγική γέφυρα πάνω από τον ποταμό Χακάρι, η οποία επέτρεψε στην Αρμενία να μεταφέρει προμήθειες και επιπλέον στρατιώτες στην πόλη, σπάζοντας περαιτέρω τις γραμμές ανεφοδιασμού, που ήταν ζωτικής σημασίας για τις αρμενικές δυνάμεις.[161] Ένας ανταποκριτής του Abkhazian Network News Agency ανέφερε ότι οι αρμενικές δυνάμεις στην πόλη υποστηρίζονταν με τεθωρακισμένα οχήματα και ότι η τεχνική υπεροχή των δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν "σταδιακά εξαφανιζόταν" καθώς οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν μαχητικά drones λόγω του ομιχλώδους καιρού.[162] Σύμφωνα με το Αζερμπαϊτζάν οι ειδικές δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν, αποτελούμενες από 400 άνδρες χωρισμένους σε τέσσερις ομάδες των 100, σκαρφαλώνοντας στους «απότομους βράχους της Σούσα με σχοινιά» και ελαφρά εξοπλισμένες, εισέβαλαν στην πόλη το πρωί από τέσσερις πλευρές και άρχισε αμέσως ο πόλεμος μέσα στην πόλη.[21][163] Οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν χρησιμοποίησαν χειροβομβίδες και αντιαρματικούς πυραύλους, καθώς και υποστήριξη πυροβολικού από έξω από την πόλη, για να πολεμήσουν εναντίον των τεθωρακισμένων οχημάτων των 2.000 και πλέον Αρμενίων υπερασπιστών.[150]

Την επόμενη μέρα, οι αρμενικές δυνάμεις εκδιώχθηκαν από το κέντρο της πόλης το απόγευμα και, σύμφωνα με τον διοικητή του κλάδου του Ναχιτσεβάν των ειδικών Αζερικών δυνάμεων,[6] Τεχράν Μανσίμοφ, που έλαβε μέρος στη μάχη,[164] οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν σχημάτισαν μια γραμμή άμυνας στο φρούριο Σούσα. Απέτρεψαν τρεις αντεπιθέσεις των Αρμενίων, ενώ ο ταγματάρχης Γκουντούζ Σαφαρλί και η ομάδα του κατέλαβαν το κτήριο της Εκτελεστικής Εξουσίας της Πόλης Σούσα [55][165] και συνέχισαν τη μάχη κτήριο προς κτήριο. Οι μάχες κατά μήκος της πρώτης γραμμής, που περιβάλλουν την πόλη συνεχίστηκαν όλη τη νύχτα.[150] Το πρωί της 8ης Νοεμβρίου, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν συνέχισαν την επίθεσή τους έξω από την πόλη.[21][146][163]

Ο Αλίγιεφ, κατά την επίσκεψή του στο Άγκνταμ στις 24 Νοεμβρίου, αφού η αρμενική πλευρά το παρέδωσε στο Αζερμπαϊτζάν ως μέρος της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός, δήλωσε ότι στη Σούσα, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν ήταν εξοπλισμένες με ελαφρά όπλα και πολεμούσαν σώμα με σώμα.[148] Το επανέλαβε [166] και πρόσθεσε ότι οι στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν είχαν σκαρφαλώσει στα βράχια της Σούσα, για να φτάσουν στην πόλη κατά τη διάρκεια μιας νικηφόρας παρέλασης στο Μπακού, που πραγματοποιήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου, χαρακτηρίζοντας τη μάχη ως «ιστορική στιγμή».[167] Οι μαρτυρίες του Αζερμπαϊτζάν υποδηλώνουν επίσης ότι ο αριθμός των αρμενικών δυνάμεων στην πόλη, υποστηριζόμενες από βαρύ πυροβολικό, ήταν τουλάχιστον 2.000.[21] Ενώ οι αρμενικές πηγές και οι αξιωματούχοι δεν έχουν σχολιάσει τον αριθμό των αρμενικών δυνάμεων στη Σούσα κατά τη διάρκεια της μάχης, ο αυτοαποκαλούμενος πρόεδρος της Αρτσάχ είχε δηλώσει ότι περίπου 6.000 στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν στάλθηκαν στην περιοχή πριν από τη μάχη.[22] Εν τω μεταξύ, τα αρμενικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι οι αρμενικές συμμαχικές δυνάμεις είχαν εκτοξεύσει έναν πύραυλο Iskander στην πόλη στις 7 Νοεμβρίου,[168] και ορισμένες αρμενικές πολιτικές προσωπικότητες επανέλαβαν αυτήν την αναφορά,[169] αν και τον Ιανουάριο του 2021, ο Αρμένιος Δήμαρχος της Σούσα, ο Άρτσβικ Σαρκισιάν, διέψευσε αυτήν την αναφορά, δηλώνοντας ότι "δεν θα υπήρχε κτήριο όρθιο στην πόλη" εάν η αναφορά ήταν αληθινή.[170] Τον Μάρτιο του 2021, η Εθνική Υπηρεσία Ναρκών του Αζερμπαϊτζάν (ANAMA) δήλωσε ότι η Αρμενία είχε χρησιμοποιήσει πυραύλους Iskander κατά τη διάρκεια της μάχης, προσθέτοντας ότι βρήκαν τα υπολείμματα δύο εκρηκτικών πυραύλων Iskander κατά την αποναρκοθέτηση της περιοχής στη Σούσα.[171]

Το απόγευμα της 8ης Νοεμβρίου, ο Αλίγιεφ ανακοίνωσε ότι οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν είχαν πάρει τον έλεγχο της πόλης,[56][172] επίσης συγχαίροντας τον διοικητή των ειδικών δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν, Χικμάτ Μιρζάγιεφ.[3] Αν και ένας ανταποκριτής της Izvestia επιβεβαίωσε τον ισχυρισμό του Αλίγιεφ,[173] οι αρμενικές αρχές το αρνήθηκαν στις 8 και 9 Νοεμβρίου, δηλώνοντας ότι οι μάχες συνεχίστηκαν εντός και εκτός της πόλης.[174][175] Στις 9 Νοεμβρίου, το Υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν κυκλοφόρησε ένα βίντεο από την πόλη, με μια αναφορά από τον Ταγματάρχη Ζαούρ Ραχίμοφ στο τέλος του,[176] που επιβεβαιώνει τον πλήρη έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν.[57] Ο Αλίγιεφ ανακοίνωσε επίσης ότι οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν είχαν καταλάβει πολλά χωριά στα νότια και ανατολικά της πόλης, συμπεριλαμβανομένων των Τσανακτσί, Σιγκνάκ, Σουσακέντ και Ντασάλτι.[177][178] Τα μέσα ενημέρωσης του Αζερμπαϊτζάν ανέφεραν περαιτέρω ότι ο Μανσίμοφ συνέχισε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και επιτέθηκε στις αρμενικές θέσεις στο Στεπανακέρτ,[179] παρακούοντας τις εντολές της ανώτερης διοίκησης,[180] αν και οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν και ο ίδιος ο Μανσίμοφ το αρνήθηκαν.[181][182] Στη συνέχεια, οι αρχές της Αρτσάχ αναγνώρισαν ότι είχαν χάσει τον έλεγχο της Σούσα,[58][59] προσθέτοντας ότι οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν πλησίαζαν στο Στεπανακέρτ.[183] Ωστόσο, ο Αρμένιος πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν φάνηκε να διαφωνεί με αυτό, δηλώνοντας ότι η μάχη συνεχιζόταν.[60] Αυτός ο ισχυρισμός επαναλήφθηκε αργότερα από το Αρμενικό Υπουργείο Άμυνας,[61] και τον Αρμένιο βουλευτή Νικολάι Μπαγκντασαριάν, ο οποίος κάλεσε το αρμενικό κοινό να μην πανικοβληθεί.[60] Ορισμένοι Αρμένιοι υπέθεσαν ότι οι λογαριασμοί κοινωνικών δικτύων των αξιωματούχων της Αρτσάχ είχαν παραβιαστεί και οι δηλώσεις τους δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα. Αρκετοί Αρμένιοι αξιωματούχοι και αναλυτές κατηγόρησαν επίσης την ηγεσία του Αζερμπαϊτζάν ότι «έλεγε ψέματα στον λαό τους».[33] Ωστόσο, στις 10 Νοεμβρίου, μετά την υπογραφή της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός, η οποία επιβεβαίωσε το γεγονός ότι οι Αζέροι έλεγχαν τη Σούσα,[184] ο αυτοαποκαλούμενος πρόεδρος της Αρτσάχ, Χαρουτιουνιάν, δήλωσε ότι οι δυνάμεις του είχαν χάσει τον έλεγχο της πόλης στις 7 Νοεμβρίου.[62] και ο Πασινιάν παραδέχτηκε την απώλεια της πόλης.[63]

Θύματα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα μέσα Νοεμβρίου, η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ICRC), επικουρούμενη από τις ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις, άρχισε να βρίσκει και να ανταλλάσσει τα πτώματα των πεσόντων στρατιωτών και από τις δύο πλευρές,[185] και στις 25 Νοεμβρίου, ανέφεραν οι ρωσικές πηγές ότι, στην πόλη, η ΔΕΕΣ είχε βρει περισσότερα από 2.000 πτώματα συνολικά.[31]

Αρμενικές απώλειες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Αρμενία δεν είχε σχολιάσει τις στρατιωτικές της απώλειες από τη μάχη πριν από την τριμερή συμφωνία. Στις 6 Νοεμβρίου, η Le Monde ανέφερε ότι τα νοσοκομεία στο Στεπανακέρτ δεν είχαν αρκετό χώρο, για να φιλοξενήσουν άλλους τραυματίες κατά τη διάρκεια της μάχης για τη Σούσα.[53] Επίσης, το Reuters ανέφερε ότι τα πτώματα των Αρμενίων στρατιωτών βρίσκονταν στα τμήματα ενός δρόμου στη Σούσα.[186] Στις 7 Νοεμβρίου, προέκυψαν ισχυρισμοί ότι ο Αρμένιος στρατιωτικός διοικητής, Σεϊράν Οχανιάν, ο οποίος ήταν στη Σούσα κατά τη διάρκεια της μάχης, και ο γιος του, Αρτούρ Οχανιάν, τραυματίστηκαν σοβαρά,[187][188] αλλά αυτό το αρνήθηκε η Αρμενία.[189] Τα μέσα ενημέρωσης του Αζερμπαϊτζάν, επικαλούμενα στρατιωτικές πηγές, ισχυρίστηκαν ότι περισσότερα από 800 πτώματα Αρμένιων στρατιωτών δεν είχαν παραδοθεί στις αρμενικές κτήσεις. Το αρμενικό υπουργείο Άμυνας είχε ζητήσει από τους Αζέρους να μεταφέρουν αυτά τα πτώματα στην αρμενική πλευρά.[29] Σε συνέντευξή του στις 29 Ιανουαρίου 2021, ο διοικητής του Αζερμπαϊτζάν Τεχράν Μανσίμοφ σημείωσε ότι τα πτώματα περίπου 730 νεκρών Αρμένιων στρατιωτικών από τη Σούσα, τα περίχωρά της και τα κοντινά δάση παραδόθηκαν στην αρμενική πλευρά μετά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός.[30] Ωστόσο, στις 16 Νοεμβρίου, ο αυτοαποκαλούμενος Πρόεδρος του Αρτσάχ, Αραγίκ Χαρουτγιουνιάν, δήλωσε ότι 150 πτώματα, που ανήκαν στις αρμενικές δυνάμεις ανασύρθηκαν από τα περίχωρα της Σούσα και εκατοντάδες εξακολουθούσαν να αγνοούνται,[27] ενώ ο Αρμένιος πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν δήλωσε ότι πάνω από 300 πτώματα, που ανήκαν στις αρμενικές δυνάμεις ανασύρθηκαν από τις 14 έως τις 16 Νοεμβρίου.[26] Στις 21 Νοεμβρίου, οι αρχές της Αρτσάχ δήλωσαν ότι βρήκαν έναν τραυματισμένο Αρμένιο αστυνομικό κοντά στην πόλη.[28]

Απώλειες του Αζερμπαϊτζάν

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Αζερμπαϊτζάν δεν αποκάλυψε τις στρατιωτικές του απώλειες κατά τη διάρκεια του πολέμου.[190] Στις 3 Δεκεμβρίου, το υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν αποκάλυψε τον συνολικό αριθμό των στρατιωτών του Αζερμπαϊτζάν, που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου και δήλωσε ότι θα παράσχει λεπτομέρειες αργότερα.[191] Στις 14 Νοεμβρίου, οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις παρέδωσαν στις αρχές του Αζερμπαϊτζάν τα πτώματα έξι στρατιωτών του Αζερμπαϊτζάν, που σκοτώθηκαν κοντά στη Σούσα.[192] Ωστόσο, οι αρμενικές αρχές ισχυρίστηκαν ότι τουλάχιστον 200 στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν σκοτώθηκαν στην περιοχή της Σούσα πριν από τη μάχη.[25] Οι τραυματίες στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν μεταφέρθηκαν στα κοντινά δάση γύρω από την πόλη [30] και εκκενώθηκαν στις 9 Νοεμβρίου. [146]

Συνέπειες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρμενία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Διαδηλώσεις μπροστά από την Όπερα του Ερεβάν στις 18 Νοεμβρίου.

Η μάχη ήταν ένα βασικό σημείο στον πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ του 2020 και θεωρήθηκε σημαντικό πλήγμα τόσο από τον στρατό της Αρμενίας όσο και από την ευρύτερη αρμενική κοινωνία.[193][194] Ο αρμενικός στρατός άρχισε να διαλύεται [195] και δύο ημέρες μετά τη μάχη, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν, ανακοίνωσε την υπογραφή συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός με το Αζερμπαϊτζάν.[196][197] Σύμφωνα με τον Αρμένιο πολιτικό επιστήμονα Σουρέν Σαρκισιάν, οι συνέπειες της απώλειας της Σούσα ήταν δύσκολο να τις αντιληφθούν οι Αρμένιοι. Ο Σαρκισιάν πρόσθεσε ότι θα οδηγήσει σε απαιτήσεις από την αρμενική αντιπολίτευση για αλλαγή κυβέρνησης.[198] Στον απόηχο του πολέμου, πολλοί Αρμένιοι στράφηκαν εναντίον του Πασινιάν, με βίαιες διαδηλώσεις να ξεσπούν σε ολόκληρη τη χώρα,[199] και ένας κοινός ισχυρισμός ότι «ξεπούλησε» την Σούσα έγινε δημοφιλής στους αντιπάλους του.[200] Ο πρώην πρόεδρος της Αρμενίας, Ρομπέρτ Κοτσαριάν, επέκρινε επίσης την αρμενική στρατιωτική ηγεσία ότι δεν εμπόδισε τις δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν να φτάσουν στην περιοχή της Σούσα, καθώς, σύμφωνα με τον Κοτσαριάν, οι αρμενικές δυνάμεις είχαν περίπου δύο εβδομάδες, για να σχηματίσουν μια νέα αμυντική γραμμή. Ο Κοτσαριάν ισχυρίστηκε επίσης ότι ο Βιτάλι Μπαλασανιάν, τότε γραμματέας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας της Δημοκρατίας του Αρτσάχ, προσφέρθηκε να διοικήσει τις αρμενικές δυνάμεις στη Σούσα, αλλά απορρίφθηκε.[201]

Μια σειρά από στρατιωτικές αρχές υποστήριξαν τον Πασινιάν, υποστηρίζοντας ότι η στρατιωτική θέση της Αρμενίας ήταν πολύ χειρότερη από ό,τι πίστευαν πολλοί.[200] Ο Πασινιάν, σε απάντηση, δήλωσε ότι αφού οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν πήραν τον έλεγχο της Σούσα, το Στεπανακέρτ έμεινε ανυπεράσπιστο και ότι είκοσι έως τριάντα χιλιάδες Αρμένιοι στρατιώτες στο Ασκεράν και το Μαρτουνί θα ήταν υπό πολιορκία [1][2] προσθέτοντας ότι οι ζωές των Αρμενίων στρατιωτών ήταν πιο σημαντικές γι' αυτόν.[202] Ο αυτοαποκαλούμενος πρόεδρος της Αρτσάχ, Αραγίκ Χαρουτγιουνιάν, αντέκρουσε επίσης τους ισχυρισμούς για προδοσία, δηλώνοντας ότι οι δυνάμεις της εθνικής Αρμενίας δεν είχαν το ανθρώπινο δυναμικό, για να υπερασπιστούν την πόλη.[22] Στη συνέχεια, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε ότι όταν οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν κατέλαβαν τη Σούσα, δημιουργήθηκε μια κρίσιμη κατάσταση για τους Αρμένιους και ότι οι Αζέροι θα μπορούσαν να είχαν προχωρήσει περαιτέρω, καταλαμβάνοντας το Στεπανακέρτ, προσθέτοντας ότι η άμεση διακοπή του πολέμου ήταν προς το συμφέρον των Αρμενίων.[203] Εν τω μεταξύ, ο Πούτιν δήλωσε επίσης ότι ο Πασινιάν είχε την ευκαιρία να υπογράψει συμφωνία κατάπαυσης του πυρός με το Αζερμπαϊτζάν τον Οκτώβριο, με τις αρμενικές δυνάμεις να ελέγχουν ακόμα τη Σούσα [204] αν και με τους πρόσφυγες του Αζερμπαϊτζάν του Πρώτου Πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ να επιστρέφουν στην πόλη.[205] Ο Πούτιν πρόσθεσε ότι ο Πασινιάν απέρριψε αυτή την προσφορά, πράγμα το οποίο ο Πασινιάν επιβεβαίωσε αργότερα.[206]

Ο Πασινιάν, απαντώντας στους ισχυρισμούς ότι η Σούσα είχε «ξεπουληθεί», δήλωσε ότι η Σούσα ήταν μια «δυστυχισμένη και βαρετή πόλη», ρωτώντας αν οι Αρμένιοι τη χρειάζονταν ή όχι.[207] Στη συνέχεια, τον Ιανουάριο του 2021, σε μια συνάντηση που πραγματοποιήθηκε από την κυβέρνηση της Αρμενίας στο κοινοβούλιο, ο Πασινιάν δήλωσε απαντώντας σε ερώτηση της Νάιρα Ζοχραμπιάν, μέλους της Ευημερούσας Αρμενίας, ότι "δεν υπήρχε καμία επιλογή σε όλη τη διαδικασία διαπραγμάτευσης να αποτρέψει τους πρόσφυγες από το Αζερμπαϊτζάν να επιστρέψουν στη Σούσα", προσθέτοντας ότι πριν οι αρμενικές δυνάμεις καταλάβουν τον έλεγχο της Σούσα το 1992, «το 90% ή περισσότεροι των κατοίκων της πόλης ήταν Αζέροι».[208] Αυτές οι δηλώσεις δημιούργησαν απήχηση στη χώρα, με πολιτικά πρόσωπα όπως ο Άρα Αμπραμιάν,[209] Αράμ Σακρισιάν,[210] Μικαγιέλ Μινασιάν,[211] Νάιρα Ζοχραμπιάν,[212] Ρομπέρτ Κοτσαριάν,[213] και Ζαρουχί Ποστανγιάν,[214] να ασκούν κριτική στον Πασινιάν.[215] Σε μια ενημέρωση, τοπικοί δημοσιογράφοι ρώτησαν τους βουλευτές που εκπροσωπούν τη Συμμαχία «Το Βήμα μου», της οποίας ηγείται ο Πασινιάν, εάν είχαν «οποιεσδήποτε αμφιβολίες» ότι η Σούσα είναι «αρμενική πόλη», αν και έφυγαν από την ενημέρωση χωρίς να απαντήσουν στην ερώτηση.[208] Στις 29 Ιανουαρίου, ένας δημοσιογράφος διαμαρτυρήθηκε για τη δήλωση του Πασινιάν μπροστά από το κτήριο της κυβέρνησης της Αρμενίας.[216] Ο αντιπρόεδρος της Αρμενικής Εθνοσυνέλευσης, Αλέν Σιμονιάν, δήλωσε ότι τα τοπικά μέσα ενημέρωσης «παρερμήνευσαν» τη δήλωση Πασινιάν, προσθέτοντας ότι «οι προβοκάτσιες, που υπάρχουν στα μέσα ενημέρωσης πρέπει να σχετίζονται με τη δημοσιογραφία».[217] Ο Πασινιάν απάντησε επίσης στις αντιδράσεις του κοινού μέσω Facebook ζωντανά, χαρακτηρίζοντάς το "χειραγώγηση των μέσων ενημέρωσης".[218]

Στις 3 Δεκεμβρίου 2020, ο αναπληρωτής αρχηγός της επαρχίας Σουσί, Σάμβελ Χαρουτγιουνιάν, δήλωσε ότι περίπου 4.500 Αρμένιοι εκτοπίστηκαν από τη Σούσα.[32] Αργότερα, τον Ιανουάριο του 2021, ο Αρμένιος δήμαρχος της Σούσα, Αρτσβίκ Σαρκισιάν, δήλωσε ότι οι Αρμένιοι πρόσφυγες από τη Σούσα, οι οποίοι «δεν ήξεραν τι συνέβαινε» και νόμιζαν ότι «έφευγαν για λίγες μέρες, σύντομα τα ζητήματα θα επιλύονταν και θα επέστρεφαν στα σπίτια τους», είχαν αντιμετωπίσει δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης και υψηλές τιμές ενοικίων, καθώς και έλλειψη τροφίμων και ρουχισμού στην Αρμενία παρά τις προσπάθειες των φιλανθρωπικών οργανώσεων.[219]

Τον Ιανουάριο του 2021, ο πρώην διευθυντής του Αρμενικού NSS, Αργκίστι Κιαραμιάν, ισχυρίστηκε ότι τα μέλη του αποσπάσματος Πατρίδα, με επικεφαλής έναν άλλο πρώην διευθυντή του NSS, τον Αρτούρ Βανετσιάν, είχαν εγκαταλείψει τις θέσεις τους κατά τη διάρκεια της μάχης, αν και ο Βανετσιάν και άλλα μέλη του αποσπάσματος αργότερα αρνήθηκε αυτόν τον ισχυρισμό.[220][221][222]

Αζερμπαϊτζάν

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εορτασμοί στο Μπακού, Αζερμπαϊτζάν στις 8 Νοεμβρίου.

Αντίθετα, η ανακοίνωση της κατάληψης της πόλης από τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ, οδήγησε σε πανηγυρισμούς στους Αζέρους, με κυματιστές σημαίες, τραγούδια και κόρνες αυτοκινήτων στο Μπακού, την πρωτεύουσα της χώρας.[68][69][223] Τελετή κατάθεσης στεφάνων πραγματοποιήθηκε στο Μπακού με τη συμμετοχή του Αλίγιεφ και της Αντιπροέδρου Μεχριμπάν Αλίεβα.[224] Τα πλοία που ήταν αγκυροβολημένα στον κόλπο του Μπακού κόρναραν,[225] και οι Αζέροι στη Μόσχα πανηγύρισαν με πυροτεχνημάτα,[70] ενώ αυτοκίνητα διακοσμημένα με τις σημαίες του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας συνέρρεαν στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης.[226] Στο Αζερμπαϊτζάν, ορισμένες πολιτικές προσωπικότητες ονόμασαν τη μάχη ως το Διαζύγιο στα βουνά (αζερικά: Dağlarda boşanma‎‎), σε σχέση με το αρμενικό όνομα Αποστολή Γάμος στα Βουνά ( αρμενικά : «Հարսանիք լեռներում» ռազմագործողություն) για την κατάληψη της πόλης το 1992.[227]

Στις 20 Νοεμβρίου, σε μια σύνοδο ολομέλειας της Εθνοσυνέλευσης του Αζερμπαϊτζάν, υποβλήθηκε προς συζήτηση σχέδιο νομοσχεδίου για τροποποιήσεις στο νομοσχέδιο "Σχετικά με την ίδρυση παρασήμων και μεταλλίων της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν".[228] Το Μετάλλιο Για την Απελευθέρωση της Σούσα δημιουργήθηκε την ίδια μέρα σε πρώτη ανάγνωση σύμφωνα με το νομοσχέδιο με την ευκαιρία του Αζερμπαϊτζάν να καταγράψει μια νίκη στη μάχη και να κερδίσει τον πόλεμο,[73] με τον Ιλχάμ Αλίγιεφ να προτείνει το όνομα του μεταλλίου.[229] Την 1η Δεκεμβρίου, η τραγουδίστρια από το Αζερμπαϊτζάν Σάμρα Ραχιμλί, γνωστή ως εκπροσώπος του Αζερμπαϊτζάν στον Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision 2016, κυκλοφόρησε ένα τραγούδι με τίτλο Σούσα, είμαστε πίσω (αζερικά: Şuşa, biz qayıtmışıq‎‎).[230] Η 27η Σεπτεμβρίου και η 10η Νοεμβρίου ανακηρύχθηκαν Ημέρα Μνήμης και Ημέρα Νίκης αντίστοιχα,[231][232] αν και η ημερομηνία της τελευταίας άλλαξε σε 8 Νοεμβρίου καθώς η προηγούμενη ημερομηνία αλληλεπικαλύπτονταν με την Ημέρα Μνήμης του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ στην Τουρκία.[71]

Στις 4 Δεκεμβρίου, στις 12:00 ( GMT+4 ) τοπική ώρα, τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή στο Αζερμπαϊτζάν για τη μνήμη των πεσόντων στρατιωτών του πολέμου.[233][234] Από την άποψη αυτή, οι σημαίες ήταν μεσίστιες σε όλη τη χώρα και η κυκλοφορία σταμάτησε, ενώ τα πλοία έδεσαν στον κόλπο του Μπακού, καθώς και αυτοκίνητα κορνάρισαν.[235] Οι στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν στάθηκαν επίσης μπροστά από το φρούριο Σούσα και τίμησαν τη μνήμη των νεκρών στον πόλεμο.[236] Στις 8 Δεκεμβρίου, οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσαν ότι ο νέος σταθμός στο μετρό του Μπακού θα ονομαστεί στις 8 Νοεμβρίου μετά από πρόταση του Προέδρου Αλίγιεφ.[72] Στις 10 Δεκεμβρίου, κατά τη διάρκεια της Παρέλασης της Νίκης του Μπακού, η πρώτη σημαία, που υψώθηκε στη Σούσα, όταν οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν κατέλαβαν τον έλεγχο της πόλης, ανακηρύχθηκε ως το λάβαρο της νίκης του Αζερμπαϊτζάν στον πόλεμο, με το οποίο το προσωπικό των Ενόπλων Δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν, με επικεφαλής τον Ζαούρ Μαμμάντοφ, ο οποίος πήρε επίσης μέρος στη μάχη και διορίστηκε διοικητής της πόλης,[237] παρέλασε στην πλατεία Αζαντλίκ (Πλατεία Ελευθερίας).[238] Στην παρέλαση παρέλασαν επίσης στρατιωτικοί των Ειδικών Δυνάμεων του Υπουργείου Άμυνας, με επικεφαλής τον Διοικητή των Ειδικών Δυνάμεων, Αντιστράτηγο Χικμάτ Μιρζάγιεφ, ο οποίος συμμετείχε στη μάχη.[239]

Τον Νοέμβριο, η Κρατική Υπηρεσία Αυτοκινητόδρομων του Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε την κατασκευή ενός αυτοκινητόδρομου τεσσάρων λωρίδων προς τη Σούσα, με την ένδειξη "Δρόμος της Νίκης",[240] που ξεκινά από το Αλξάνλι και ακολουθεί μια διαδρομή μέσω του Φουζούλι και του Δάσους Τοπχάνα.[241] Η τελετή θεμελίωσης για τον αυτοκινητόδρομο, ο οποίος έχει προγραμματιστεί να εκτείνεται σε 101 χιλιόμετρα και να έχει 37 μέτρα πλάτος, πραγματοποιήθηκε στις 24 Νοεμβρίου παρουσία του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ και της πρώτου αντιπροέδρου Μεχριμπάν Αλίεβα. Ο δρόμος θα συνδέεται επίσης με τη διαδρομή Μπακού – Σιρβάν – Σάατλι – Χοραντίζ.[242][243] Σχεδιάζεται να ολοκληρωθεί έως τον Σεπτέμβριο του 2021.[240] Στις 12 Νοεμβρίου, το Υπουργείο Εσωτερικών του Αζερμπαϊτζάν δήλωσε ότι είχε μεταφέρει το αστυνομικό τμήμα Σούσα, το οποίο βρισκόταν προηγουμένως στην περιοχή Ταρτάρ, στη Σούσα,[244] ενώ οι διοργανωτές του διαγωνισμού τραγουδιού Turkvision δήλωσαν ότι διερευνούσαν την πιθανότητα πραγματοποίησης του διαγωνισμού για το 2021 στη Σούσα,[245] και τον Ιανουάριο του 2021, το Υπουργείο Πολιτισμού του Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε προπαρασκευαστικές δραστηριότητες για το Φεστιβάλ Χαρί Μπουλμπούλ και τις Ημέρες της Ποίησης του Βαγίφ.[246] Τον Δεκέμβριο, ο πρόεδρος του Οργανισμού Δημόσιου Συνδέσμου για την Προστασία των Ιστορικών και Πολιτιστικών Μνημείων στα Κατεχόμενα Εδάφη του Αζερμπαϊτζάν, Φαΐγ Ισμαΐλοφ, δήλωσε ότι οι πρόσφυγες του Αζερμπαϊτζάν του Πρώτου Πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ από τη Σούσα θα αρχίσουν να επιστρέφουν στην πόλη τουλάχιστον μέχρι το καλοκαίρι του 2021,[247] ενώ ο πρόεδρος της κοινότητας του Αζερμπαϊτζάν του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και ο βουλευτής του Αζερμπαϊτζάν, Τουράλ Γκαντζαλίεφ, δήλωσαν ότι σχεδίαζαν να μετεγκαταστήσουν την κοινότητα στην πόλη στο εγγύς μέλλον.[248]

Στις 5 Ιανουαρίου 2021, η Σούσα ανακηρύχθηκε πολιτιστική πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν,[249] ενώ ο Γενικός Διευθυντής του Εκπαιδευτικού, Επιστημονικού και Πολιτιστικού Οργανισμού του Ισλαμικού Κόσμου (ICESCO), Σαλίμ Αλ-Μαλίκ, πρότεινε να ανακηρυχθεί η πόλη ως η πολιτιστική πρωτεύουσα του μουσουλμανικού κόσμου[250] και στις 19 Ιανουαρίου, ο Γενικός Γραμματέας του Τουρκικού Συμβουλίου, Βαγκντάντ Αμρέεφ, κατά τη διάρκεια τηλεδιάσκεψης με τον Πρόεδρο Αλίγιεφ, δήλωσε ότι η Σούσα θα ανακηρυχθεί πολιτιστική πρωτεύουσα του τουρκικού κόσμου το 2022.[251] Στις 15 Ιανουαρίου, ο Πρόεδρος Αλίγιεφ και η πρώτη Αντιπρόεδρος Αλίεβα επισκέφθηκαν τη Σούσα.[252] Την επόμενη μέρα, οι προτομές των Ναταβάν Χουρσιντμπανού, Ουζεγίρ Χατζιμπέγιοφ και Μπουλμπούλ, οι οποίες φυλάσσονταν στην αυλή του Εθνικού Μουσείου Τέχνης στο Μπακού από τότε που οι αρμενικές δυνάμεις κατέλαβαν τη Σούσα το 1992, επιστράφηκαν στην πόλη, ενώ ο Αλίγιεφ ύψωσε τη σημαία του Αζερμπαϊτζάν στο κέντρο της πόλης.[253][254] Στις 27 Ιανουαρίου, ο Αλίγιεφ διόρισε τον Αϊντίν Καρίμοφ ως ειδικό αντιπρόσωπό του στην πόλη.[255]

Ο ρόλος της Ρωσίας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Δοκιμή ρωσικού πυραύλου Iskander που εκτοξεύεται στο Καπούστιν Γιάρ, 2018.

Στις 9 Νοεμβρίου, την ημέρα που υπογράφηκε η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν στην Αυτόνομη Δημοκρατία του Ναχιτσεβάν [256]κατέρριψαν κατά λάθος ένα ρωσικό επιθετικό ελικόπτερο Mil Mi-24 κοντά στο Γεράσχ, στην Αρμενία.[257][258] Σύμφωνα με τον Άντον Τροϊανόφσκι και την Καρλότα Γκαλ των New York Times, αυτό έδωσε πιθανώς λόγο στη Ρωσία να παρέμβει στον πόλεμο και ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν υπέβαλε τελεσίγραφο στον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίγιεφ. Σύμφωνα με τους Τροϊανόφσκι και Γκαλ, σε αυτό το τελεσίγραφο, η Ρωσία δήλωσε ότι εάν το Αζερμπαϊτζάν δεν σταματήσει τις επιχειρήσεις του μετά την κατάληψη του ελέγχου της Σούσα, θα παρέμβει. Το ίδιο βράδυ, ένας άγνωστος πύραυλος έπληξε ανοιχτή περιοχή στο Χιρνταλάν, κοντά στο Μπακού, χωρίς να προκαλέσει τραυματισμούς, σύμφωνα με πηγές του Αζερμπαϊτζάν.[259][260] Επίσης, για άλλη μια φορά την ίδια μέρα, ένα βίντεο εμφανίστηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που δείχνει προφανώς τις αρμενικές δυνάμεις να εκτοξεύουν έναν πύραυλο Iskander ρωσικής κατασκευής στο Αζερμπαϊτζάν.[261] Ο πρώην Αρχηγός της Υπηρεσίας Στρατιωτικού Ελέγχου του Υπουργείου Άμυνας της Αρμενίας Μοβσές Χακομπιάν, αμέσως μετά την παραίτησή του από τη θέση του στις 19 Νοεμβρίου 2020, επιβεβαίωσε τη χρήση ενός πυραύλου Iskander στο Αζερμπαϊτζάν από την Αρμενία, αν και δεν είπε πού χτύπησε ο πύραυλος.[262] Σύμφωνα με τον Τσαν Κασαπόγλου, Διευθυντή Προγράμματος Σπουδών Ασφάλειας και Άμυνας στο Κέντρο Οικονομικών και Μελετών Εξωτερικής Πολιτικής, μια ανεξάρτητη δεξαμενή σκέψης με έδρα την Κωνσταντινούπολη, η Αρμενία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει πυραύλους Iskander μόνο με τη ρωσική συναίνεση.[263]

Ομάδα Wagner

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 28 Σεπτεμβρίου 2020, τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι ρωσικές ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες ήταν έτοιμες να πολεμήσουν εναντίον του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.[264] Την 1η Οκτωβρίου, το Radio Free Europe/Radio Liberty, επικαλούμενο πηγή της Ομάδας Wagner, ισχυρίστηκε ότι βρίσκονταν ήδη στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και συμμετείχαν σε εχθροπραξίες.[265] Ο Ρώσος στρατιωτικός αναλυτής Πάβελ Φελγκενχάουερ δήλωσε επίσης ότι οι μέλη της ομάδας Wagner στάλθηκαν, για να υποστηρίξουν τις αρμενικές δυνάμεις ως χειριστές ATGM .[266] Μετά τον πόλεμο, τον Δεκέμβριο του 2020, μια φωτογραφία ενός μισθοφόρου Wagner, που προφανώς τραβήχτηκε μπροστά από μια εκκλησία στη Σούσα κατά τη διάρκεια του πολέμου, εμφανίστηκε στο διαδίκτυο. Επίσης, τα ρωσικά μέσα διέρρευσαν ένα μήνυμα, που προφανώς περιγράφει πώς η αρμενική κυβέρνηση αρνήθηκε να πληρώσει τους Ρώσους μισθοφόρους για το έργο τους και πώς, εξαιτίας αυτού, ορισμένοι από τους μισθοφόρους Wagner σκόπευαν να επιστρέψουν στη Ρωσία ή να αυτομολήσουν στην πλευρά του Αζερμπαϊτζάν. Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι, τον Νοέμβριο, υπήρχαν περίπου 500 Ρώσοι μισθοφόροι, που πολεμούσαν στην αρμενική πλευρά [267] και περίπου 300 Ρώσοι μισθοφόροι είχαν λάβει μέρος στη μάχη της Σούσα, με τον Βίκτορ Ζλόμποφ, έναν απόστρατο λοχαγό των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων, να δηλώνει ότι η υπεράσπιση της Σούσα έγινε «κυρίως χάρη στους Ρώσους εθελοντές».[268][269]

Ο Ρώσος επιχειρηματίας Γιεβγκένι Πριγκόζιν, ο οποίος έχει συνδεθεί με την ομάδα Wagner, αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμειξη των ρωσικών PMC στον πόλεμο.[265] Σύμφωνα με την Αρμένια δημοσιογράφο Καρίνε Γκαζαριάν, γράφοντας για το Bellingcat, δεν υπήρχε «καμία αδιάσειστη απόδειξη, που να δείχνει την άφιξή τους ή τη συμμετοχή τους στον πόλεμο». Δήλωσε ότι το Reverse Side of the Medal (RSOTM), ένα κανάλι μέσων ενημέρωσης, που συνδέεται με την ομάδα Wagner, το οποίο, σύμφωνα με την Γκαζαριάν, ήταν η κύρια πηγή των αναφορών, δεν ήταν η «πηγή έκτακτης ενημέρωσης».[270]

Ειρηνευτικές διαδικασίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μια αυτοκινητοπομπή Ρώσων ειρηνευτικών δυνάμεων περνούσε από ένα σημείο ελέγχου του Αζερμπαϊτζάν κοντά στη Σούσα.

Στις 13 Νοεμβρίου, μετά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις από την 15η ξεχωριστή ταξιαρχία μηχανοκίνητων τυφεκίων, που αναπτύχθηκαν στην περιοχή δημιούργησαν ένα παρατηρητήριο στα περίχωρα της πόλης. Οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις ανέλαβαν επίσης τον έλεγχο του διαδρόμου Λατσίν, ο οποίος, σύμφωνα με τη δήλωση, δεν επηρέασε τη Σούσα.[271] Ένας νέος δρόμος μέσω του διαδρόμου Λατσίν σχεδιάζεται να κατασκευαστεί, ο οποίος θα παρακάμπτει τη Σούσα, σε αντίθεση με τον σημερινό δρόμο, που εκτείνεται κατά μήκος των προαστίων της πόλης.[272] Ένα σημείο ελέγχου, που βρισκόταν σε έναν δρόμο, που διέρχεται από την Πύλη Γκάντζα, τη βόρεια είσοδο της πόλης, φρουρούνταν από τους στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν.[273]

Η πρώτη μεγάλη παραβίαση της εκεχειρίας, που επιβεβαιώθηκε από τις ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις στην περιοχή σημειώθηκε στις 11 Δεκεμβρίου, σε μια περιοχή κοντά στη Σούσα, η οποία έγινε καταφύγιο της Αρτσάχ μετά τον πόλεμο.[274] Οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν κατέλαβαν τον έλεγχο του Κιοχνέ Ταγλάρ (Köhnə Tağlar) στις 12 Δεκεμβρίου, με ορισμένες συγκρούσεις να συνεχίζονται στην περιοχή.[275] Και οι δύο πλευρές κατηγόρησαν η μία την άλλη ότι αναζωπύρωσε τη σύγκρουση.[276][277] Οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις ζήτησαν από τις δύο πλευρές να σεβαστούν την κατάπαυση του πυρός.[278] Στις 13 Δεκεμβρίου, η ρωσική ειρηνευτική ομάδα ανέλαβε τον έλεγχο του Κιοχνέ Ταγλάρ.[279] Ωστόσο, την επόμενη μέρα, το ρωσικό Υπουργείο Άμυνας κυκλοφόρησε έναν χάρτη, που δείχνει μέρος της περιοχής εκτός των ορίων της ειρηνευτικής αποστολής [280] και τέθηκε υπό τον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν.[281]

Η Ρωσία κατήγγειλε ότι στρατεύματα του Αζερμπαϊτζάν παραβίασαν την τριμερή συμφωνία των ηγετών της Ρωσίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, εισερχόμενες μεταξύ της 24ης και 25ης Μαρτίου 2022 στη ζώνη, που τελεί υπό την ευθύνη της ρωσικής μονάδας διατήρησης της ειρήνης στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Οι Αζέροι έκαναν «τέσσερις επιδρομές με drone τύπου Bayraktar» στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, κοντά στην περιοχή Φαρούκ. Το υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας εξέφρασε την ανησυχία του για τα πρόσφατα ένοπλα επεισόδια και κάλεσε να γίνει διακοπή των εχθροπραξιών, απόσυρση των στρατιωτικών δυνάμεων στις αρχικές τους θέσεις και να σεβαστούν όλοι την συμφωνία κατάπαυσης του πυρός της 9ης Νοεμβρίου του 2020.[282][283]

Καταγγελίες για εγκλήματα πολέμου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα μέσα Νοεμβρίου, ένα βίντεο ενός τραυματισμένου στρατιώτη του Αζερμπαϊτζάν Αμίν Μουσάγιεφ, που έλαβε τις πρώτες βοήθειες από τον Ουκρανό δημοσιογράφο Αλεξάντερ Χαρτσένκο και τους Αρμένιους στρατιώτες στα περίχωρα της Σούσα[284] μετά την έναρξη ισχύος της εκεχειρίας, διαδόθηκε στις πλατφόρμες κοινωνικών μέσων. Μετά από αυτό, κυκλοφόρησε ένα βίντεο που δείχνει τον Μουσάγιεφ να κακοποιείται μέσα σε ένα όχημα. Αναφέρεται ότι ήταν ξαπλωμένος στο έδαφος στο αυτοκίνητο και ρώτησε: "πού πάμε;" Σε απάντηση, ο φερόμενος Αρμένιος στρατιώτης είπε: «Αν συμπεριφέρεσαι καλά, πήγαινε σπίτι σου» και έβρισε, μετά από το οποίο έγινε σαφές ότι ο Αζέρος στρατιώτης είχε κλωτσηθεί. Στις 18 Νοεμβρίου, ένας εκπρόσωπος της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού (ΔΕΕΣ) στο Ερεβάν είπε ότι οι πληροφορίες σχετικά με αυτό το άτομο «διερευνώνται». Η εκπρόσωπος της ΔΕΕΣ στο Ερεβάν, Ζάρα Αματούνι, αρνήθηκε να πει εάν είχε πληροφορίες για τον Μουσάγιεφ. Ο διαμεσολαβητής της Αρτσάχ είπε ότι δεν είχε πληροφορίες για τον στρατιώτη του Αζερμπαϊτζάν, αλλά ότι εάν είχε τραυματιστεί, «πιθανότατα βρισκόταν σε νοσοκομείο στην Αρμενία». Το υπουργείο Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν σε ανακοίνωσή του ανέφερε ότι το θέμα διερευνάται και θα αναφερθεί στους αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς. Σύμφωνα με το υπουργείο, «οι πληροφορίες για βασανιστήρια κρατουμένων ελέγχονται πρώτα ως προς την ακρίβεια και τίθενται υπόψη των αρμόδιων διεθνών οργανισμών».[285][286] Στις 25 Νοεμβρίου, οι εκπρόσωποι της ΔΕΕΣ επισκέφτηκαν τους Μουσάγιεφ και Καρίμοφ στο Ερεβάν.[287] Στις 5 Δεκεμβρίου, η οικογένεια του Μουσάγιεφ ενημερώθηκε για την κατάστασή του μέσω της ΔΕΕΣ. Σύμφωνα με ένα αναφερόμενο αντίγραφο της επιστολής, που έστειλε ο Μουσάγιεφ, δήλωσε ότι η κατάστασή του ήταν καλή.[285] Ο Μουσάγιεφ επέστρεψε στο Αζερμπαϊτζάν στις 15 Δεκεμβρίου ως μέρος της συμφωνίας ανταλλαγής αιχμαλώτων.[288] Το Αζερμπαϊτζάν είχε κατηγορήσει επίσημα την αρμενική πλευρά για κακομεταχείριση των αιχμαλώτων του Αζερμπαϊτζάν.[289] Ο Αμίν Μουσάγιεφ,[290] και αρκετοί άλλοι αιχμάλωτοι του Αζερμπαϊτζάν είχαν δηλώσει ότι βασανίστηκαν από τους Αρμένιους απαγωγείς τους μέχρι να μεταφερθούν πίσω στο Αζερμπαϊτζάν.[291][292][293] Ο Ντιλγκάμ Ασγκάροφ, ένας Ρώσος πολίτης Αζέρικης καταγωγής, ο οποίος συνελήφθη από τις αρμενικές συμμαχικές δυνάμεις μαζί με τον Σαμπάζ Γκουλίγιεφ, έναν υπήκοο Αζερμπαϊτζάν, το 2014, κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου στο Καλμπατζάρ,[294] σε μια συνέντευξη που έδωσε μετά την απελευθέρωση, δήλωσε επίσης ότι οι Αρμένιοι απαγωγείς είχαν βασανίσει τους αιχμαλώτους του Αζερμπαϊτζάν.[295]

Καθεδρικός Ναός του Γαζαντσετσότς το 2013.

Στις 15 Νοεμβρίου, η Αρμενική Αποστολική Εκκλησία ισχυρίστηκε ότι ο Καθεδρικός Ναός του Γαζαντσετσότς, ο οποίος είχε βομβαρδιστεί νωρίτερα, και το Κανάτς Ζαμ (Kanach Zham)[296] υπέστησαν ζημιές, αφότου οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν πήραν τον έλεγχο της Σούσα, προκαλώντας δήλωση του αρμενικού Υπουργείου Εξωτερικών, που καταγγέλλει την υποτιθέμενη πράξη. Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Αλίγιεφ εξέδωσε ανακοίνωση λέγοντας ότι οι χριστιανικές εκκλησίες θα προστατεύονται.[297] Επίσης, την 1η Δεκεμβρίου, ο πρώτος αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού του Αζερμπαϊτζάν, αναπληρωτής υπουργός Ανάρ Καρίμοφ, είπε στο France 24 ότι η χριστιανική πολιτιστική κληρονομιά του Καραμπάχ θα προστατεύεται από την κυβέρνηση. Σημειώνοντας την Αρμενική Εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή στο Μπακού, ο Καρίμοφ δήλωσε ότι τα χριστιανικά θρησκευτικά μνημεία στο Καραμπάχ «κληρονομήθηκαν από τους προγόνους μας».[298][299] Στις 14 Ιανουαρίου 2021, σε συνέντευξή του στο Azeri Press Agency, ο Καρίμοφ είπε ότι τα χριστιανικά μνημεία, συμπεριλαμβανομένου του καθεδρικού ναού Γκαζαντσέτσοτς, θα αποκατασταθούν από την κυβέρνηση.[300] Τον Μάιο του 2021, ο τρούλος και ο σταυρός του καθεδρικού ναού Γκαζαντσέτσοτς (Ghazanchetsots) αφαιρέθηκαν καθώς οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν εξέδωσαν δήλωση λέγοντας ότι ο καθεδρικός ναός βρισκόταν υπό ανακατασκευή, για να αποκατασταθεί στην αρχική του μορφή.[301] Το αρμενικό υπουργείο Εξωτερικών χαρακτήρισε αυτές τις ενέργειες του Αζερμπαϊτζάν πράξη «βανδαλισμού με στόχο να στερήσει τον καθεδρικό ναό του Σουσί από την αρμενική του ταυτότητα», επισημαίνοντας ότι έγινε χωρίς διαβούλευση με την Αρμενική Αποστολική Εκκλησία, παραβιάζοντας έτσι τα δικαιώματα της εκκλησίας της, αρνούμενος επίσης πρόσβαση στην αποστολή ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων της UNESCO.[302][303] Η USCIRF εξέφρασε επίσης ανησυχία για αυτές τις ενέργειες που ανέλαβε το Αζερμπαϊτζάν.[304]

Τον Ιανουάριο του 2021, οι αξιωματούχοι του Αζερμπαϊτζάν ισχυρίστηκαν ότι το Τζαμί Μαμαγί και ένα κοντινό σιντριβάνι βανδαλίστηκαν από τις αρμενικές δυνάμεις.[305]

Διεθνείς αντιδράσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 8 Νοεμβρίου, μετά την ανακοίνωση του Αλίγιεφ, ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, συνεχάρη το Αζερμπαϊτζάν μιλώντας στο πλήθος στο Κοτζάελι, δηλώνοντας ότι πιστεύει ότι είναι «σημάδι ότι και τα υπόλοιπα κατεχόμενα εδάφη θα απελευθερωθούν σύντομα».[306] Ο Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ, ένας Τούρκος μηχανικός, που έχει πιστωθεί σε μεγάλο βαθμό για τη δημιουργία του μαχητικού drone Bayraktar TB2,[307] το οποίο χρησιμοποιήθηκε ευρέως από το Αζερμπαϊτζάν κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης,[308] έστειλε επίσης ένα μήνυμα συγχαρητηρίων.[309] Επίσης, στην Τουρκία, ο Αντιπρόεδρος Φουάτ Οκτάι, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, ο Υπουργός Εξωτερικών, ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ο Υπουργός Δικαιοσύνης, ο Αμπντούλχαμίτ Γκιούλ, ο πρόεδρος του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, Δήμαρχος Άγκυρας, Μανσούρ Γιαβάς,[310] Δήμαρχος Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου,[311] πρόεδρος του İYİ Party, Μεράλ Ακσενέρ,[312] εκπρόσωπος του κυβερνώντος κόμματος AK, Ομέρ Τσελίκ, επικεφαλής ΜΜΕ και Επικοινωνίας στην Τουρκική Προεδρία, Φαχρετίν Αλτούν, εκπρόσωπος της τουρκικής προεδρίας Ιμπραχίμ Καλίν,[313] ο Πρόεδρος της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης, Μουσταφά Σεντόπ,[314]ο πρώην πρωθυπουργός και Πρόεδρος της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης, Μπιναλί Γιλντιρίμ, πρώην βουλευτής και υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού, Μαχίρ Ουνάλ, Γενικός Διευθυντής BAYKAR Defense, Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της TUBITAK, Χαλούκ Μπαϊρακτάρ, και ο πρόεδρος της Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων, Αλή Ερμπάς, πρώην αναπληρωτής αρχηγός του Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος (MHP), Ουμίτ Οζντάγκ, όπως επίσης ο Τούρκος ηθοποιός Κενάν Ιμιρζαλίογλου και η BB Erzurumspor, μια τουρκική επαγγελματική ποδοσφαιρική ομάδα, συνεχάρησαν τον λαό του Αζερμπαϊτζάν για την περίσταση.[315][316] Στις 9 Νοεμβρίου, ο ιρανός βουλευτής Αχμάντ Αλιρεζαμπεϊγκί δήλωσε ότι «η απελευθέρωση της πόλης Σούσα από την κατοχή απέδειξε ότι η δικαιοσύνη έχει αποκατασταθεί», προσθέτοντας ότι ήταν «περήφανος και χαρούμενος» για την περίσταση,[317] ενώ ο πακιστανός πρεσβευτής στο Αζερμπαϊτζάν επίσης έστειλε συγχαρητήρια στους Αζερμπαϊτζάνους.[318] Ο πρώην πρόεδρος της Λετονίας Βάιρα Βίκε-Φραϊμπέργκα [319] και ο πρώην πρωθυπουργός της Κιργιζίας Τζουμάρτ Οτορμπάεφ συνεχάρησαν τον Αλίγιεφ για τις θέσεις τους ως μέλη του Διεθνούς Κέντρου Nizami Ganjavi, που εδρεύει στο Μπακού.[320]

Τον Ιανουάριο του 2021, ο πρόεδρος του MHP, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, αφού συνεχάρη τους Αζερμπαϊτζάνους για τη νίκη τους στη Σούσα,[321] δήλωσε ότι ήθελε να χτίσει ένα δημοτικό σχολείο των Γκρίζων Λύκων με το όνομα Ουζεγίρ Χατζιμπέγιοφ στην πόλη με προσωπικές του οδηγίες, εάν ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Αλίγιεφ και ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν «το επέτρεπαν και το έβρισκαν σκόπιμο».[322] Ο Τούρκος πρέσβης στο Αζερμπαϊτζάν δήλωσε ότι εάν ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν εγκρίνει, η βούληση του Μπαχτσελί θα πραγματοποιηθεί και πρόσθεσε ότι πολυάριθμοι οργανισμοί και κυβερνητικοί φορείς στην Τουρκία είναι έτοιμοι να «παρέχουν κάθε είδους υποστήριξη».[323] Στις 26 Ιανουαρίου, ο Μπαχτσελί έκανε μια ομιλία στη συνεδρίαση της ομάδας του MHP στη Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση. Δήλωσε ότι το έργο του σχολείου εγκρίθηκε από τον Ερντογάν και τον Αλίγιεφ. Σύμφωνα με τον Μπαχτσελί, η ιδιοκτησία του σχολείου θα παραδοθεί στην κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν αμέσως μετά την ολοκλήρωσή του.[324] Τον Φεβρουάριο του 2021, ο αντιπρόεδρος του MHP, Μεβλούτ Καρακαγιά, συναντήθηκε με τον Πρόεδρο Αλίγιεφ, τον Υπουργό Παιδείας του Αζερμπαϊτζάν, Εμίν Αμρουλλάγιεφ και άλλους αξιωματούχους, για να συζητήσουν περαιτέρω την πρωτοβουλία για την κατασκευή ενός σχολείου πολιτισμού και τέχνης στην περιοχή.[325]

Στις 9 Νοεμβρίου, η Γαλλία εξέφρασε την «πολύ έντονη ανησυχία της για τη στρατιωτική προέλαση προς την πόλη Σουσί».[326]

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Αν και οι στρατιωτικές αρχές Αρμενίας και Αρτσαχ πίστωσαν ως ηγέτη των Αρμενικών δυνάμεων στη Σούσα τον Σεϊράν Οχανιάν,[8][9][10] ο ίδιος ο Οχανιάν δήλωσε πως ηγήθηκε μόνο ενός αποσπάσπατος 16 αντρών κατά τη διάρκεια της μάχης.[11]
  2. ↑ Ούτε η Αρμενία, ούτε η Αρτσάχ είχαν διευκρινίσει πόσοι στρατιώτες το Αζερμπαϊτζάν βρίσκονταν στην πόλη κατά τη διάρκεια της μάχης. Ωστόσο, ο πρόεδρος του Αρτσάχ, Αραγίκ Χαρουτγιουνιάν, μετά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, είχε δηλώσει ότι περίπου 6.000 στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν στάλθηκαν στην περιοχή..[22] 5,784 παράσημα απονεμήθηκαν σε στρατιωτικούς του Αζερμπαϊτζάν από τον Πρόεδρο Αλίγιεφ για τις ενέργειές τους μέσα και γύρω από τη Σούσα.[23]
  3. ↑ Ούτε η Αρμενία, ούτε η Αρτσάχ είχαν διευκρινίσει πόσοι στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν σκοτώθηκαν στην πόλη κατά τη διάρκεια της μάχης. Ωστόσο, οι αρχές του Αρτσάχ, στις 30 Οκτωβρίου, ισχυρίστηκαν ότι περίπου 200 στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν σκοτώθηκαν κοντά στη Σούσα.[25]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 «Նիկոլ Փաշինյանը՝ եռակողմ հայտարարության ստորագրության չեղարկման, Շուշիի անկման, արտահերթ ընտրությունների մասին» [Nikol Pashinyan on cancellation of signing trilateral statement, fall of Shushi, snap elections]. CivilNet (στα Αρμενικά). 13 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 
  2. ↑ 2,0 2,1 «Նիկոլ Փաշինյանը բացատրեց՝ ինչու ընկավ Շուշին» [Nikol Pashinyan explained why he fell in Shushi]. CivilNet (στα Αρμενικά). 11 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Aliyev, Ilham (8 Νοεμβρίου 2020). «Release of the Press Service of the President». Presidential Administration of Azerbaijan. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2020. 
  4. ↑ Safarov, Emin (9 Δεκεμβρίου 2020). «"Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı" adı verilən generallar kimlərdir?» [Who are the generals named "Hero of the Patriotic War"?]. Qafqazinfo.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2021. 
  5. ↑ «Məmmədov Zaur Sabir oğlu Ağcabədi rayonunun Hindarx qəsəbəsində doğulub» [Mammadov Zaur Sabir oglu was born in Hindarkh settlement of Agjabadi region]. Heydar Aliyev Center in Aghjabadi (στα Αζερμπαϊτζανικά). 8 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2020. 
  6. ↑ 6,0 6,1 «Tehran Mənsimov ordudan uzaqlaşdırılıb? - Populyar komandirlə bağlı ilginc xəbər» [Is Tehran Mansimov expelled from the army? - Interesting news about a popular commander]. Aqreqator.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 11 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2021. 
  7. ↑ «Azan oxuyanda məni ağlamaq tutdu, amma özümü zorla ələ aldım..." - Şuşaya bayraq sancıb azan oxuyan hərbçimiz» [I started to cry while reciting the call to prayer, but I forced myself ... "]. Aqreqator.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 20 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2021. 
  8. ↑ «Legendary liberator of Shushi Seyran Ohanyan during these days has become legendary defender of Shushi: MOD representative». Aysor.am. 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2020. 
  9. ↑ «Artsakh President gives special thanks to Seyran Ohanyan for defense of Shushi». News.am. 5 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  10. ↑ «Аргишти Кярамян ответил на деликатные вопросы: что он делал в Шуши до последнего» [Argishti Kyaramyan answered delicate questions: what did he do in Shushi to the last]. Lragir.am (στα Ρωσικά). 14 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2021. 
  11. ↑ 11,0 11,1 «Сейран Оганян заявил, что не руководил операцией по обороне Шуши» [Seyran Ohanyan stated that he did not lead the operation to defend Shushi]. ArmenianReport (στα Ρωσικά). 11 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2021. 
  12. ↑ «Արցախում զոհվել է ՊԲ փոխհրամանատար, գնդապետ Հովհաննես Սարգսյանը» [Deputy Commander of the Defence Army, Colonel Hovhannes Sargsyan was killed in Artsakh]. Lurer.com (στα Αρμενικά). 18 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2021. 
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 «Mediaport: За несколько часов до проникновения диверсионной группы Азербайджана в Шуши Аргишти Кярамян покинул город» [Mediaport: A few hours before the penetration of the Azerbaijani sabotage group into Shushi, Argishti Kyaramyan left the city]. Armenian Report (στα Ρωσικά). 5 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2020. 
  14. ↑ «Аргишти Кярамян рассказал о поведении Ванецяна и его соратников перед штурмом Шуши» [Argishti Kyaramyan spoke about the behavior of Vanetsyan and his associates before the assault on Shushi]. ArmenianReport (στα Ρωσικά). 14 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2021. 
  15. ↑ «Qarabağın qəlbi necə azad olundu: 300 spartalının əfsanəsi gerçək oldu Şuşada» [How the heart of Karabakh was liberated: the legend of 300 Spartans came true in Shusha]. Bizim Yol (στα Αζερμπαϊτζανικά). 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  16. ↑ «Şuşanın azad edilməsində iştirak edən xüsusi təyinatlılar Naxçıvana qayıdır - VİDEO» [Special forces involved in the liberation of Shusha return to Nakhchivan - VIDEO]. Milli.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 18 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2020. 
  17. ↑ «Naxçıvan Xüsusi Təyinatlıları Qələbə paradına hazırlaşır» [Nakhchivan Special Forces are preparing for the Victory Parade]. Ordu.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 9 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2020. 
  18. ↑ «Daxili Qoşunların Şuşada şəhid olan baş çavuşu - FOTO» [Sergeant of the Internal Troops killed in Shusha - PHOTO]. Milli.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 19 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2021. 
  19. ↑ Hovhannisyan, Samvel (16 Ιανουαρίου 2021). «Дуэль Ванецяна и Кярамяна - стреляют друг в друга, попадают в Армению» [Duel of Vanetsyan and Kyaramyan - shoot each other, end up in Armenia]. ArmenianReport (στα Ρωσικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  20. ↑ «В карабахской войне погибли 65 сотрудников полиции, порядка 200 получили ранения» [65 police officers were killed in the Karabakh war, about 200 were injured]. ArmenianReport (στα Ρωσικά). 26 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2020. 
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 «Şanlı ordumuzun Şuşa əməliyyatı...» [Shusha operation of our glorious army...]. Qafqazinfo (στα Αζερμπαϊτζανικά). 25 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 «"I warned about lack of manpower on October 3", Karabakh President». CivilNet. 11 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  23. ↑ 23,0 23,1 «Azad Şuşa (ikinci hissə): Müharibənin son akkordları» (στα Αζερμπαϊτζανικά). 11 Οκτωβρίου 2021. 
  24. ↑ Hakobyan, Tatul (18 Νοεμβρίου 2020). «"Դժբախտ, դժգույն" Շուշիի անկումը. Ինչո՞ւ այսպես եղավ» ["Unfortunate, colorless" The fall of Shushi. Why did this happen?]. CivilNet (στα Αρμενικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  25. ↑ 25,0 25,1 «Դավիթ Բաբայանը հայտնում է՝ Շուշիի ուղղությամբ վտանգն այս պահի դրությամբ չեզոքացվել է». Azatutyun (στα Αρμενικά). Radio Free Europe/Radio Liberty. 30 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  26. ↑ 26,0 26,1 «Пашинян заявил, что наличие погибших опровергает версию сдачи Шуши» [Pashinyan said that the presence of the dead refutes the version of the surrender of Shushi]. Krasnaya Vesna (στα Ρωσικά). 16 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 «Тела 150 армянских солдат вывезены из окрестностей Шуши» [Bodies of 150 Armenian soldiers removed from the vicinity of Shushi]. Caucasian Knot (στα Ρωσικά). 16 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  28. ↑ 28,0 28,1 «Շուշիի մոտ փրկվել է վիրավոր ոստիկան, որը վեց օրից ավելի թաքնվել էր անտառում․ Արտակ Բեգլարյան» [A wounded policeman was rescued near Shushi, who had been hiding in the forest for more than six days. Artak Beglaryan]. CivilNet (στα Αρμενικά). 21 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 
  29. ↑ 29,0 29,1 «Операция в Шуше завершена: "Чтобы гореть в аду" — 800 трупов армянских солдат» [Operation in Shusha completed: "To burn in hell" - 800 corpses of Armenian soldiers]. Haqqin.az (στα Ρωσικά). 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 «"Cəmi 4 qumbaraatanımız qalmışdı" - Tehran Mənsimov» ["We had only 4 grenades left," said Tehran Mansimov]. Konkret.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 29 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2021. 
  31. ↑ 31,0 31,1 «Карабах завален тысячами трупов: жуткая правда о бойне в НКР от армии России (ФОТО)» [Karabakh littered with thousands of corpses: the terrible truth about the massacre in NKR from the Russian army (PHOTOS)]. Russkaya Vesna (στα Ρωσικά). 25 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 26 Νοεμβρίου 2020. 
  32. ↑ 32,0 32,1 «Около 4500 человек вынуждены были покинуть город Шуши, 650 человек – Карин Так». Aysor.am (στα Ρωσικά). 3 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2020. 
  33. ↑ 33,0 33,1 «Dağlıq Qarabağ separatçıları və Paşinyan arasında fikir ixtilafı: nə baş verir?» [Disagreement between Nagorno-Karabakh separatists and Pashinyan: what is happening?]. BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  34. ↑ «Շուշիի ճակատամարտի ելքը պարզ կդառնա վաղը. Արծրուն Հովհաննիսյան» [The outcome of the battle of Shushi will be clear tomorrow. Artsrun Hovhannisyan]. CivilNet (στα Αρμενικά). 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2020. 
  35. ↑ Connelly, Andrew (7 Δεκεμβρίου 2020). «Nagorno-Karabakh refugees are beginning to return home, but many are still displaced». The World. Public Radio International. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2020. 
  36. ↑ 36,0 36,1 «Azerbaijan says it seized Nagorno-Karabakh's 2nd-largest city». Al Jazeera. 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2020. 
  37. ↑ 37,0 37,1 «Nagorno-Karabakh confirms Azerbaijani forces have taken control of key city and nearing region's capital». The Independent. 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2020. 
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 «Şuşanın azad edilməsi müharibənin və danışıqların taleyinə necə təsir edəcək?» [How will the liberation of Shusha affect the fate of the war and negotiations?]. BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2020. 
  39. ↑ Farrell 2020, σελ. 2.
  40. ↑ «Why is Shusha/Shushi so important for Azerbaijanis and Armenians?». JAM News. 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 Antidze, Margarita (6 Νοεμβρίου 2020). «Nagorno-Karabakh says its two largest cities under fierce attack». Reuters. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  42. ↑ 42,0 42,1 «The fighting in Nagorno-Karabakh reflects decades of conflict». The Economist. 29 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  43. ↑ 43,0 43,1 Gary K. Bertsch· Scott A. Jones· Cassady B. Craft (2000). Crossroads and Conflict: Security and Foreign Policy in the Caucasus and Central Asia. Routledge. σελ. 297. ISBN 0-415-92274-7. 
  44. ↑ Richard G. Hovannisian. The Republic of Armenia, Vol. III: From London to Sèvres, February–August 1920 p. 152
  45. ↑ 45,0 45,1 Goble 2020, σελ. 2.
  46. ↑ 46,0 46,1 Kucera, Joshua (8 Νοεμβρίου 2020). «Fears of civilian exodus rise as Azerbaijan advances in Karabakh». Eurasianet. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  47. ↑ 47,0 47,1 Kucera, Joshua (29 Σεπτεμβρίου 2020). «As fighting rages, what is Azerbaijan's goal?». EurasiaNet. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2020. The Azerbaijani offensive against Armenian forces is its most ambitious since the war between the two sides formally ended in 1994. 
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 Aksenov, Pavel (11 Νοεμβρίου 2020). «Почему Азербайджан выиграл войну в Карабахе? Отвечают военные эксперты» [Why did Azerbaijan win the war in Karabakh? Military experts answer]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2020. 
  49. ↑ 49,0 49,1 Hakobyan, Tatul (17 Νοεμβρίου 2020). «Շուշին. պատերազմի իմ չգրված նոթատետրից» [Shushi. from my unwritten notebook of war]. CivilNet. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 
  50. ↑ 50,0 50,1 «Azerbaijan says key Karabakh town captured, Armenia says it didn't happen». France24. 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2020. 
  51. ↑ 51,0 51,1 «В Шуше один погибший под обстрелом» [One dead under fire in Shusha]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). 28 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2020. 
  52. ↑ 52,0 52,1 «Live updates: Day 39 of war in Nagorno-Karabakh». OC Media. 4 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2020. 
  53. ↑ 53,0 53,1 53,2 Ourdan, Rémy (7 Νοεμβρίου 2020). «Haut-Karabakh : la bataille de Chouchi, clé du conflit dans la région, fait rage» [Nagorno-Karabakh: the battle of Shushi, key to the conflict in the region, rages]. Le Monde (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2020. 
  54. ↑ 54,0 54,1 Chan, Eric (9 Δεκεμβρίου 2020). «What Taiwan's Military Can Learn From the Armenia-Azerbaijan War». The Diplomat. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 «"Cəmi 4 qumbaraatanımız qalmışdı" - Tehran Mənsimov» ["We had only 4 grenades left," said Tehran Mansimov]. Qafqazinfo (στα Αζερμπαϊτζανικά). 29 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2021. 
  56. ↑ 56,0 56,1 «Azerbaijan says it has taken Karabakh's second-largest city, Armenia denies it». Reuters. 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  57. ↑ 57,0 57,1 57,2 Farrell 2020, σελ. 1.
  58. ↑ 58,0 58,1 «Key Town In Nagorno-Karabakh Falls As Azerbaijan Presses Forward in Breakaway Region». Radio Free Europe/Radio Liberty (RFE/RL). 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  59. ↑ 59,0 59,1 «Ethnic Armenian forces confirm loss of Karabakh's second city, say enemy nearing capital». Reuters. 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  60. ↑ 60,0 60,1 60,2 «Live updates: Day 44 of war in Nagorno-Karabakh». OC Media. 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 
  61. ↑ 61,0 61,1 Hovhannisyan, Nvard· Bagirova, Nailia (9 Νοεμβρίου 2020). «Fighting rages around strategic city in Nagorno-Karabakh, Armenia says». Reuters. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2020. 
  62. ↑ 62,0 62,1 «Президент Карабаха заявил, что контроль над Шуши был утрачен 7 ноября» [Karabakh President said control over Shushi was lost on November 7]. Interfax (στα Ρωσικά). 10 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2020. 
  63. ↑ 63,0 63,1 Ghazanchyan, Siranush (11 Νοεμβρίου 2020). «Statement on ending the war in Karabakh not a political document on conflict settlement – Armenian PM». Public Radio of Armenia. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 
  64. ↑ «Şuşa: Azerbaycan lideri Aliyev, Dağlık Karabağ'ın ikinci büyük kentini ele geçirdiklerini açıkladı» [Shusha: Azerbaijani leader Aliyev announced that they have seized the second largest city of Nagorno-Karabakh]. BBC Turkish Service (στα Τουρκικά). 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2020. 
  65. ↑ «Armenia, Azerbaijan and Russia sign Nagorno-Karabakh peace deal». BBC. 10 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  66. ↑ Natiqqizi, Ulkar· Lomsadze, Giorgi (10 Νοεμβρίου 2020). «Joy in Azerbaijan follows victory in Karabakh war». Eurasianet. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  67. ↑ J. Frantzman, Seth (11 Νοεμβρίου 2020). «Azerbaijan's victory in war brings out Israeli flags. Will relations grow?». The Jerusalem Post. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  68. ↑ 68,0 68,1 McKernan, Bethan (8 Νοεμβρίου 2020). «Azerbaijan claims to have captured key city in Nagorno-Karabakh». The Guardian. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  69. ↑ 69,0 69,1 «Azerbaijani leader: Forces seize key Nagorno-Karabakh city». Associated Press. 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 
  70. ↑ 70,0 70,1 «Celebration without the borders: Azerbaijanis celebrated the capture of Shusha in Moscow». Novye Izvestia. 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  71. ↑ 71,0 71,1 «Azərbaycanda Zəfər Gününün vaxtı dəyişdirilib». BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 3 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2020. 
  72. ↑ 72,0 72,1 «İlham Əliyevin təklifi ilə yeni metrostansiya "8 noyabr" adlanacaq, Baş infeksionist Təyyar Eyvazov: "Epidemioloji vəziyyət pisləşməkdə davam edir"». BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 8 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 2020. 
  73. ↑ 73,0 73,1 «Парламент Азербайджана утвердил в первом чтении законопроект об учреждении новых орденов и медалей Отечественной войны» [The Parliament of Azerbaijan approved in the first reading the bill on the establishment of new orders and medals of the Patriotic War]. Armiya.az (στα Ρωσικά). 20 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2020. 
  74. ↑ «Nobel Avenue in Baku renamed». Report Information Agency. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2021-05-10. https://web.archive.org/web/20210510183354/https://report.az/en/karabakh/baku-renames-nobel-avenue/. Ανακτήθηκε στις 2021-05-10. 
  75. ↑ Berker, Merve (8 Νοεμβρίου 2020). «Shusha, more than just a city for Azerbaijanis». Turkish Press. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2020. 
  76. ↑ «Azerbaijan says has taken key Karabakh town of Shusha». France24. 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2020. 
  77. ↑ Hartrick, Adrian (6 Νοεμβρίου 2020). «Stepanakert prepares for the last stand». Eurasianet. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2020. 
  78. ↑ Gjevori, Elis (30 Οκτωβρίου 2020). «Shusha and Lacin: The two towns shaping the Armenia-Azerbaijani conflict». TRT World. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2020. 
  79. ↑ «The battle for Shusha Fighting in Nagorno-Karabakh has reached a turning point. Here are the most recent developments in the conflict zone». Meduza.io. 7 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2020. 
  80. ↑ E. Kramer, Andrew (8 Νοεμβρίου 2020). «Azerbaijan Claims Capture of Key Town in Nagorno-Karabakh». The New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 
  81. ↑ Yapparova, Liliya (7 Δεκεμβρίου 2020). «'We were desperate, get it?' After weeks on the run from Azerbaijani encirclement, two Armenian volunteers return home to a country disillusioned with Russia». Meduza.io. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  82. ↑ «Azerbaijani Forces Close In On Nagorno-Karabakh's 'Unassailable' Mountain Fortress City». Radio Free Europe/Radio Liberty. 5 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2020. 
  83. ↑ «Azerbaijani forces advance in Karabakh». Agence France-Presse. 7 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2020. 
  84. ↑ «Karabakh: Azerbaijani army nears 'fortress city' Shushi/Shusha». JAMNews. 6 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2020. 
  85. ↑ Hakopyan & Valikyan 1991, σελ. 649–650.
  86. ↑ Gilbert 2001, σελ. 594.
  87. ↑ Durch 1996, σελ. 444.
  88. ↑ 88,0 88,1 «Шуша - цитадель Карабаха: почему она важна для азербайджанцев и армян» [Shusha is the citadel of Karabakh: why is it important for Azerbaijanis and Armenians]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). 7 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2020. 
  89. ↑ «ШУШИНСКИЙ РАЙОН (1979 г.)» [SHUSHINSKY DISTRICT (1979)] (στα Ρωσικά). Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 
  90. ↑ de Waal 2013, σελ. 47.
  91. ↑ Amirbayov 2013, σελ. 47.
  92. ↑ de Waal, Thomas (2002-05-10). «Shusha Armenians Recall Their Bittersweet Victory». Institute for War and Peace Reporting. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-10-05. https://web.archive.org/web/20151005214539/https://iwpr.net/global-voices/shusha-armenians-recall-their-bittersweet. Ανακτήθηκε στις 2021-01-01. 
  93. ↑ Fatullayev, Eynulla (19 Ιανουαρίου 2012). «"Карабахский дневник" азербайджанского журналиста» ["Karabakh diary" of an Azerbaijani journalist]. Novoye Vremya (στα Ρωσικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Δεκεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2021. 
  94. ↑ Beglarian, Ashot (15 Ιουνίου 2007). «Karabakh: A Tale of Two Cities». Institute for War and Peace Reporting. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Δεκεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2021. 
  95. ↑ «Armenian Karabakh Official Says Mosques Being Repaired». Radio Free Europe/Radio Liberty. 18 Νοεμβρίου 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Οκτωβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2021. 
  96. ↑ Freeman, Colin (8 Νοεμβρίου 2020). «War tips in favour of Azerbaijan as army captures key town in Nagorno-Karabakh». The Daily Telegraph. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2021. 
  97. ↑ Gall, Carlotta (27 Οκτωβρίου 2020). «Roots of War: When Armenia Talked Tough, Azerbaijan Took Action». The New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  98. ↑ «Dağlık Karabağ lideri Harutyunyan: Azerbaycan güçleri tarihi Şuşa kentinden sadece 5 kilometre uzakta» [Nagorno-Karabakh leader Harutyunyan: Azerbaijani forces only 5 kilometers from the historical city of Shusha]. BBC Turkish Service (στα Τουρκικά). 30 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2020. 
  99. ↑ «"Шуша важна для армян всего Закавказья" - политолог Александр Маркаров» ["Shusha is important for the Armenians of the whole Transcaucasia" - political scientist Alexander Markarov]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 
  100. ↑ «"Уникальное место в культуре": азербайджанский политолог о Шуше» ["Unique place in culture": Azerbaijani political scientist about Shusha]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  101. ↑ Bournoutian, George A. (2001). «Kekhva Chelebi's Report to the Collegium of [Russian] Foreign Affairs (17 December 1725)». Armenians and Russia, 1626-1796 : a documentary record. Costa Mesa, Calif.: Mazda Publishers. σελ. 133. ISBN 1-56859-132-2. 
  102. ↑ Цагарели, А. А. (1891). Грамоты и другие исторические документы XVIII столетия относящиеся к Грузии : Том I (PDF). Saint Petersburg. σελίδες 434–435. когдажъ персицкаго шаха нестало, то сь их же стороны одинъ человекъ, закону магометанскаго и отъ народа жаванширскаго, принялъ силу; среди того правления, Хамсы, состоитъ старинная крепость, которая имъ обманомъ взята... 
  103. ↑ Армяно-русские отношения в XVIII веке. Т. IV. С. 212, as cited in Магалян, Артак (2010). «Арцахские меликства и возникновение Карабахского ханства». Στο: Айрапетов, О. Р. Русский Сборник Исследования По Истории России (PDF). VIII. Модест Колеров. σελίδες 13–14. ISBN 978-5-91150-034-4. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 19 Νοεμβρίου 2012. In [Archbishop Hovsep] Argutyan's letter to General Pavel Potemkin dated January 28, 1783, we read: 'The council of Melik Adam, Melik Hovsep and Melik Esai was united, but among them was the schismatic Melik Shahnazar, who was a cunning man, faithless and unfit for good deeds, treacherous and traitorous towards his brothers. A certain tribe called Javanshir comes to Karabakh, like homeless wanderers on the land, doing robbery and wandering in tents, the leader of which was named Panah Khan. Melik Shahnazar, cunning in his evil deeds, called him to help him, obeyed him of his own free will and handed over his fortress.' 
  104. ↑ Krunk Hayots Ashkharhin. 8 (1863): p. 622, cited in Магалян, Артак (2010). «Арцахские меликства и возникновение Карабахского ханства». Στο: Айрапетов, О. Р. Русский Сборник Исследования По Истории России (PDF). VIII. Модест Колеров. σελίδες 13–14. ISBN 978-5-91150-034-4. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 19 Νοεμβρίου 2012. And here is a review of these events in the Armenian press of the mid-19th century: 'Shahnazar, Melik of Varanda, fearing the alliance between the Melik of Charaberd Adam and the Melik of Gyulistan Hovsep, became friends with Panah Khan and gave him his settlement, the fortress of Shusha, as well as his daughter (to Panah's son — А. М.) as wife. 
  105. ↑ «Devastation inside Karabakh church hit by rocket». Agence France-Presse. 8 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Δεκεμβρίου 2020. 
  106. ↑ «Under The Missiles In Stepanakert». Radio Free Europe/Radio Liberty. 14 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2020. 
  107. ↑ Askerov 2020, σελ. 57, 61.
  108. ↑ Hauer, Neil (6 Νοεμβρίου 2020). «Nagorno-Karabakh conflict will soon face a decisive moment». Arab News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2020. 
  109. ↑ Ward, Alex (9 Νοεμβρίου 2020). «Armenia and Azerbaijan's war is entering a "more dangerous and potentially tragic" stage». Vox. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  110. ↑ . 
  111. ↑ Suny, Ronald (1996). Armenia, Azerbaijan, and Georgia. DIANE Publishing. σελ. 108. ISBN 0788128132. 
  112. ↑ de Waal 2013, σελ. 189.
  113. ↑ Mattew O'Brien. Uzeir Hajibeyov and His Role in the Development of Musical Life in Azerbaijan. – Routledge, 2004. – С. 211. – (ISBN 0-415-30219-6), 9780415302197
  114. ↑ 114,0 114,1 Kucera, Joshua (30 Οκτωβρίου 2020). «Armenia-Azerbaijan fighting nears critical town». Eurasianet. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2020. 
  115. ↑ Elliot, Raffi (5 Νοεμβρίου 2020). «Armenia Fighting Azerbaijan at Gates of Shushi». Armenian Weekly. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2020. 
  116. ↑ Khojoyan, Sara· Agayev, Zulfugar (30 Οκτωβρίου 2020). «Armenia Calls for Peacekeepers as Azeri Forces Near Key City». Bloomberg News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  117. ↑ Kofman, Michael (2 Οκτωβρίου 2020). «Armenia–Azerbaijan War: Military Dimensions of the Conflict». russiamatters.org. Belfer Center for Science and International Affairs. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Οκτωβρίου 2020. On 27 September 2020, Azerbaijan launched a military offensive, resulting in fighting that spans much of the line of contact in the breakaway region of Nagorno-Karabakh... 
  118. ↑ «Armenia and Azerbaijan fight over disputed Nagorno-Karabakh». BBC. 27 Σεπτεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Σεπτεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2020. 
  119. ↑ Avaliani, Dimitri (12 Οκτωβρίου 2020). «Karabakh: the battle for Hadrut and why it's important». Jam News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 
  120. ↑ Roblin, Sebastien (11 Νοεμβρίου 2020). «Endgame In Nagorno-Karabakh: Two Weeks That May Reshape The Caucasus». Forbes. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  121. ↑ Roblin, Sebastien (26 Οκτωβρίου 2020). «Despite Ceasefire, Fate Of The Nagorno-Karabakh May Turn On The Lachin Corridor». Forbes. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2020. 
  122. ↑ Giragosian, Richard (30 Οκτωβρίου 2020). «Azerbaijan's 'five day' war turns uphill battle». Asia Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  123. ↑ Azar, Ilya (7 Οκτωβρίου 2020). «Война у южных ворот» [War at the Southern Gate]. Novaya Gazeta (στα Ρωσικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 2020. 
  124. ↑ «Нарек Малян: "При обстреле дома культуры в Шуши погибли 22 полицейских, их имена власти не публикуют"» [Narek Malyan: "22 policemen were killed during the shelling of the cultural center in Shushi, the authorities do not publish their names"]. ArmenianReport (στα Ρωσικά). 25 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2020. 
  125. ↑ «Экс-глава полиции Армении потребует ответа за все, что случилось в Шуши» [Ex-head of Armenian police will demand an answer for everything that happened in Shushi]. ArmenianReport (στα Ρωσικά). 27 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 2020. 
  126. ↑ Troianovski, Anton (18 Οκτωβρίου 2020). «At Front Lines of a Brutal War: Death and Despair in Nagorno-Karabakh». The New York Times. Stepanakert. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  127. ↑ «Nagorno-Karabakh: Armenia accuses Azerbaijan of shelling Shusha cathedral». BBC News. 2020-10-08. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-10-08. https://archive.today/20201008144651/https://www.bbc.com/news/world-europe-54465172. 
  128. ↑ «Nagorno-Karabakh: Armenia claims cathedral hit by Azerbaijan shelling». Deutsche Welle. 2020-10-08. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-11-28. https://archive.today/20201128171441/https://www.dw.com/en/nagorno-karabakh-armenia-claims-cathedral-hit-by-azerbaijan-shelling/a-55209042. Ανακτήθηκε στις 2020-11-28. 
  129. ↑ «At night Azerbaijan shells Stepanakert with cluster bombs, 3 injured (VIDEO)». NEWS.am. 17 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2020. 
  130. ↑ «НКР сообщает об обстреле трех сел» [NKR reports shelling of three villages] (στα Ρωσικά). BBC Russian Service. 25 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2020. 
  131. ↑ «Азербайджанская армия отрицает, что стреляла по Шуше и Степанакерту» [Azerbaijani army denies firing at Shusha and Stepanakert] (στα Ρωσικά). BBC Russian Service. 28 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2020. 
  132. ↑ «Минобороны Армении сообщает о боях в нескольких километрах от Шуши» [Armenian Defense Ministry reports on battles a few kilometers from Shushi] (στα Ρωσικά). BBC Russian Service. 29 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2020. 
  133. ↑ Demourian, Avet (29 Οκτωβρίου 2020). «Azerbaijani forces close in on key town in Nagorno-Karabakh». Associated Press. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2020. 
  134. ↑ «Бой идет под Шушой» [The battle is underway near Shusha]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). 30 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 6 Νοεμβρίου 2020. 
  135. ↑ «Минобороны Армении: Азербайджанские подразделения отброшены от Шуши» [Armenian Defense Ministry: Azerbaijani units were driven back from Shushi]. Eurasia Daily (στα Ρωσικά). 30 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  136. ↑ «Взрывы в районе Степанакерта и Шуши» [Explosions in the area of Stepanakert and Shushi]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). 30 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  137. ↑ «Спасательная служба непризнанной Нагорно-Карабахской республики сообщает о новом обстреле Шуши» [The rescue service of the unrecognized Nagorno-Karabakh Republic informs about a new shelling of Shushi.]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). 31 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  138. ↑ «Армянская сторона сообщает о новых погибших и боях под Шушой и Мартуни» [Armenian side informs about new dead and battles near Shusha and Martuni]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). 2 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 2020. 
  139. ↑ «Live updates: Day 35 of Nagorno-Karabakh fighting». OC Media. 31 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 
  140. ↑ «Azerbaijan Uses White Phosphorus Munitions in Karabakh». Massis Post. 1 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 
  141. ↑ «Baku denies reports on use of white phosphorus munitions in Nagorno-Karabakh». TASS. 31 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 
  142. ↑ «Lawsuit on the fact of the use of white phosphorus by Armenians in Karabakh». Turan Information Agency. 20 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 
  143. ↑ «Armenia, Azerbaijan trade accusations again after new attacks». Al Jazeera. 31 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 
  144. ↑ «Nagorno-Karabakh: Armenia accuses Azerbaijan of using phosphorus bombs». France24. 19 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 
  145. ↑ Fatullayev, Eynulla (4 Ιανουαρίου 2020). «Rusiya irimiqyaslı "Qərb-2021" təlimlərini Azərbaycan ordusunun təcrübəsi üzərində qurur» [Russia is building large-scale "West-2021" exercises based on the experience of the Azerbaijani army] (στα Αζερμπαϊτζανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2021. 
  146. ↑ 146,0 146,1 146,2 146,3 Ahmad, Murad (3 Δεκεμβρίου 2020). «"Şuşaya ermənilərin içindən keçib getdik, xəbərləri olmadı" - XTD üzvü +Video» ["We went to Shusha through Armenians, they didn't know" - SOF member + Video]. Qafqazinfo (στα Αζερμπαϊτζανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2020. 
  147. ↑ Fatullayev, Eynulla (27 Δεκεμβρίου 2020). «Azərbaycan və Türkiyə bayraqları altından keçən ermənilər» [The Armenians who are passing under the flags of Azerbaijan and Turkey]. Virtual Azerbaijan (στα Αζερμπαϊτζανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2021. 
  148. ↑ 148,0 148,1 «We have destroyed enemy in hand-to-hand battle, crossing ravines, forests, mountains, and liberated Shusha - President Aliyev». Trend News Agency. 24 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  149. ↑ «Главное к вечеру среды» [The main thing by Wednesday evening]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). 4 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  150. ↑ 150,0 150,1 150,2 Spencer, John· Ghoorhoo, Harshana (14 Ιουλίου 2021). «The Battle of Shusha City and the Missed Lessons of the 2020 Nagorno-Karabakh War». Modern War Institute. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2021. 
  151. ↑ «Turkish weapons, 80 stranded journalists – situation in Karabakh, November 5». JAMNews. 5 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  152. ↑ «Обстрелы Лачина и Шуши» [Shelling of Lachin and Shushi]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). 5 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  153. ↑ «Главное к утру четверга, 40-го дня войны» [The main thing by Thursday morning, 40th day of war]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). 5 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  154. ↑ «Azerbaijan surrounded the city of Shushi from three directions overnight - the assault has already begun». Avia.pro. 5 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  155. ↑ «Mikael Hambardzumyan has been appointed acting director of the RA NSS». Iravaban.net. 7 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2020. 
  156. ↑ «Շուշին հնարավոր էր պահել, հակառակորդին պետք էր Հադրութում կանգնեցնել. Սեյրան Օհանյան» [It was possible to keep Shushi, the enemy had to be stopped in Hadrut. Seyran Ohanyan]. CIVILNET (στα Αρμενικά). 17 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2021. 
  157. ↑ Rossi, Filippo (5 Δεκεμβρίου 2020). «In Nagorno-Karabakh, an ancient rivalry is driving a modern war and the losses are mounting». Australian Broadcasting Corporation (ABC). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  158. ↑ «Nagorno-Karabakh Briefing». The Moscow Times. 7 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  159. ↑ «President for the first time announced liberation of two villages in Khojaly district». Azeri Daily. 7 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  160. ↑ «Армяне проигрывают решающее сражение в Карабахе: азербайджанские войска вошли в Шушу, самый центр непризнанной республики. Армянское население покидает Карабах» [The Armenians are losing the decisive battle in Karabakh: Azerbaijani troops entered Shusha, the very center of the unrecognized republic. Armenian population leaves Karabakh]. Meduza.io (στα Ρωσικά). 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2020. 
  161. ↑ Konarzewska 2020, σελ. 1.
  162. ↑ «Armenian forces deploy armored vehicles for important battle in Shusha: video». Al-Masdar News. 7 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  163. ↑ 163,0 163,1 «Как спецназ ВС Азербайджана освобождал Шушу от оккупации. Новости "Москва-Баку" с Анной Немолякиной 9 ноября (видео)» [How the special forces of the Armed Forces of Azerbaijan liberated Shusha from occupation. News "Moscow-Baku" with Anna Nemolyakina on November 9 (video)]. Moscow-Baku (στα Ρωσικά). 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  164. ↑ Hajiyev, Shahin (15 Νοεμβρίου 2020). «Glory to our heroes!». Turan Information Agency. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  165. ↑ «Azan oxuyanda məni ağlamaq tutdu, amma özümü zorla ələ aldım..." - Şuşaya bayraq sancıb azan oxuyan hərbçimiz» [I started to cry while reciting the call to prayer, but I forced myself ... "]. Aqreqator.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 20 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2021. 
  166. ↑ «Azerbaijan holds victory parade in Baku». OC Media. 10 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  167. ↑ «Prezident: "Ordumuz qayalarla Şuşaya qalxaraq əlbəyaxa döyüşdə düşməni məhv etdi, Azərbaycan bayrağını Şuşada qaldırdı"» [President: "Our army climbed the rocks in Shusha, destroyed the enemy in hand-to-hand combat, raised the Azerbaijani flag in Shusha"]. Azeri Press Agency (στα Αζερμπαϊτζανικά). 10 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2020. 
  168. ↑ «Артур Даниелян: 7 ноября, на Шуши падает выпущенная армянской стороной ракета ОТРК "Искандер"». Panaroma.am (στα Ρωσικά). 23 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2021. 
  169. ↑ «Почему "Искандер" был применен в Шуши, почему Армения не обратилась в ОДКБ, по чьему приказу и когда конкретно был сдан Шуши? Микаел Минасян адресовал вопросы Николу Пашиняну и Анне Акопян» [Why was "Iskander" used in Shushi, why did not Armenia apply to the CSTO, on whose order and when exactly was Shushi surrendered? Mikael Minasyan addressed questions to Nikol Pashinyan and Anna Hakobyan]. Aysor.am (στα Ρωσικά). 12 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2021. 
  170. ↑ «"Если бы ударили "Искандер"-ом, в городе не осталось бы зданий": мэр Шуши – насчет слухов о применении "Искандеров" в войну» ["If Iskander was struck, there would have been no buildings left in the city": Mayor of Shushi - about rumors about the use of Iskander in the war]. Newsarium (στα Ρωσικά). 25 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  171. ↑ «Bu günün xəbərləri: ANAMA: "Ermənistan Şuşaya "İsgəndər" atıb". Armen Sarkisyan: "Azərbaycan bütün hərbi əsirləri qaytarsaydı..."». BBC Azerbaijani Service. 31 Μαρτίου 2021. Ανακτήθηκε στις 31 Μαρτίου 2021. 
  172. ↑ «Azerbaijan liberates Karabakh's second-largest city occupied by Armenia». Middle East Monitor. 8 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 
  173. ↑ «В Карабахе сообщили о восьми ракетных ударах Азербайджана по Степанакерту» [Eight missile strikes by Azerbaijan on Stepanakert reported in Karabakh]. Izvestia (στα Ρωσικά). 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  174. ↑ «Nagorno-Karabakh: Azerbaijan 'takes key town' in Armenia conflict». BBC News. 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2020. 
  175. ↑ Hovhannisyan, Nvard· Bagirova, Nailia (9 Νοεμβρίου 2020). «Armenia reports battles around strategic city in Nagorno-Karabakh». Reuters. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 
  176. ↑ «Şuşanın azad olunmasını Prezidentə məruzə edən zabit» [The officer who reported the liberation of Shusha to the President]. Axar.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 18 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2020. 
  177. ↑ «Azerbaijani Army liberates 23 more villages from occupation». News.az. 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  178. ↑ «Victorious Azerbaijani Army liberated 48 more villages, 1 settlement and 8 strategic hills from occupation». Azeri Press Agency. 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  179. ↑ «Tehran Mənsimov hansı əmrə tabe olmayıb?» [What order did Tehran Mansimov not obey?]. Time TV Live (στα Αζερμπαϊτζανικά). 11 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2021. 
  180. ↑ «Tehran Mənsimov ordudan uzaqlaşdırılıb? - Populyar komandirlə bağlı ilginc xəbər» [Is Tehran Mansimov expelled from the army? - Interesting news about a popular commander]. Yeni Çağ (στα Αζερμπαϊτζανικά). 11 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2021. 
  181. ↑ «Tehran Mənsimovdan xəbər var - FOTO» [There is news from Tehran Mansimov - PHOTO]. Aqreqator.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2021. 
  182. ↑ «Tehran Mənsimovdan AÇIQLAMA» [STATEMENT from Tehran Mansimov]. Milli.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 16 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2021.  Alt URL[νεκρός σύνδεσμος]
  183. ↑ «Ethnic Armenians confirm loss of Shusha to Azeri forces». Al Jazeera. 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2020. 
  184. ↑ Osborn, Andrew· Hovhannisyan, Nvard· Bagirova, Nailia (10 Νοεμβρίου 2020). «Russian peacekeepers deploy to Nagorno-Karabakh after ceasefire deal». Reuters. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  185. ↑ «Armenia, Azerbaijan exchange troops' bodies after ceasefire». Al Jazeera. 17 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  186. ↑ «Corpses and burnt-out cars line Karabakh road as Russian troops deploy». Reuters. 13 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2021. 
  187. ↑ «Colonel-General Seyran Ohanyan wounded in Shusha». Azeri Daily. 7 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  188. ↑ «Son of ex-Armenian defense minister wounded in Karabakh battles». Defence.az. 7 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2021. 
  189. ↑ «Armenia MOD: Ex-minister Seyran Ohanyan is not wounded in Artsakh». News.am. 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  190. ↑ «Armenia, Azerbaijan Trade Fresh Accusations of Karabakh Shelling». Voice of America. 31 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2021. 
  191. ↑ «Azerbaijan says 2,783 soldiers killed in Nagorno-Karabakh clashes». Al Jazeera. 3 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2020. 
  192. ↑ «Şuşada şəhid olan 6 hərbçimizin nəşi təhvil alındı» [The bodies of 6 Azerbaijani servicemen killed in Shusha have been handed over]. AzToday. 14 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2021. 
  193. ↑ «Журналист Марк Григорян: потеря Шуши - это, видимо, потеря Карабаха» [Journalist Mark Grigoryan: the loss of Shushi is, apparently, the loss of Karabakh]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  194. ↑ «Losing the battle? Fears Armenian forces overrun in key town». France24. 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  195. ↑ Gressel, Gustav (24 Νοεμβρίου 2020). «Military lessons from Nagorno-Karabakh: Reason for Europe to worry». European Council on Foreign Relations. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  196. ↑ «Armenia, Azerbaijan, Russia sign deal to end Nagorno-Karabakh war». Al Jazeera. 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  197. ↑ Khojoyan, Sara (8 Δεκεμβρίου 2020). «Protesters Block Roads to Demand Armenian Premier's Resignation». Bloomberg News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  198. ↑ «Потерю Шуши армянам будет "очень сложно воспринять" – политолог Сурен Саргсян» [Loss of Shushi will be "very difficult for Armenians to perceive" – political scientist Suren Sargsyan]. BBC Russian Service (στα Ρωσικά). 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  199. ↑ Demourian, Avet (12 Νοεμβρίου 2020). «Armenians protest Nagorno-Karabakh truce terms for a 3rd day». Associated Press. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  200. ↑ 200,0 200,1 Mejlumyan, Ani (18 Νοεμβρίου 2020). «Putin says Armenia could have stopped the war and kept Shusha». Eurasianet. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  201. ↑ «Второй президент Армении: "Меня больше удивляет не то, как был сдан Шуши, а как азербайджанцы оказались в его окрестностях"» [The second president of Armenia: "I am more surprised not by how Shushi was surrendered, but how the Azerbaijanis ended up in its vicinity"]. Armenian Report (στα Ρωσικά). 5 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2020. 
  202. ↑ «Ամեն ինչ պետք է անենք, որ այս դժվար փորձությունը դառնա ապագայի կարևոր անկյունաքար. Փաշինյան» [We must do everything we can to make this difficult test a cornerstone of the future. Pashinyan]. CivilNet (στα Αρμενικά). 12 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 
  203. ↑ «Путин высоко оценил действия Пашиняна в критической для Армении ситуации» [Putin praised Pashinyan's actions in a critical situation for Armenia]. Interfax (στα Ρωσικά). 18 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  204. ↑ «Ter-Petrosian Aide Slams Pashinian Over Karabakh Debacle». Azatutyun. Radio Free Europe/Radio Liberty. 20 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2021. 
  205. ↑ Hauer, Neil (14 Δεκεμβρίου 2020). «Putin, Pashinyan AND THE Stillborn Karabakh Deal». Byline Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  206. ↑ «Pashinian Confirms Rejecting Earlier Karabakh Truce Agreement». Azatutyun. Radio Free Europe/Radio Liberty. 30 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2021. 
  207. ↑ Khachatourian, Ani (16 Δεκεμβρίου 2020). «The Life and Colors of Shushi, Artsakh». Armenian Weekly. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 22 Ιανουαρίου 2021. 
  208. ↑ 208,0 208,1 «Azərbaycan və Türkmənistan arasında buzları neft əridir, Paşinyan Şuşanı "erməni şəhəri saymadığı" üçün tənqid edilir» [The ice between Azerbaijan and Turkmenistan is melting thanks to oil, Pashinyan was criticised for not considering Shusha an "Armenian city"]. BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 21 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2021. 
  209. ↑ «Արա Աբրահամյան. Պարո՛ն Փաշինյան, ո՞րն է ձեր առջև դրված հաջորդ հակահայկական նպատակը» [Ara Abrahamyan: Pashinyan, what is the next anti-Armenian goal set for you now?]. News.am (στα Αρμενικά). 25 Ιανουαρίου 2021. 
  210. ↑ «Арам Саркисян: "Синдром проигравшего не позволяет руководству Армении вести мало-мальски выгодные для Еревана переговоры"» [Aram Sargsyan: "The syndrome of the loser does not allow the Armenian leadership to conduct negotiations that are more or less beneficial for Yerevan"]. ArmenianReport (στα Ρωσικά). 23 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2021. 
  211. ↑ «Շուշիի՝ ադրբեջանական քաղաք լինելու մասին Փաշինյանի հայտարարությունը տգիտության հետևանք է. Միքայել Մինասյան» [Mikael Minasyan: Pashinyan's statement that Shushi is an Azerbaijani city is a consequence of ignorance]. News.am (στα Αρμενικά). 21 Ιανουαρίου 2021. 
  212. ↑ «Зограбян: А два года назад Пашинян считал Шуши цитаделью армянского достоинства» [Zohrabyan: Two years ago, Pashinyan considered Shushi a citadel of Armenian dignity]. Panorama.am (στα Ρωσικά). 23 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2021. 
  213. ↑ «Кочарян прокомментировал скандальное заявление Пашиняна об "азербайджанском" Шуши и провел параллели с Ереваном» [Kocharyan commented on Pashinyan's scandalous statement about "Azerbaijani" Shushi and drew parallels with Yerevan]. News Armenia (στα Ρωσικά). 28 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2021. 
  214. ↑ «Заруи Постанджян: В НС с него должны были снять штаны и надавать несколько ударов розгами по одному месту» [Zaruhi Postanjyan: In the National Assembly they had to take off his pants and hit several blows with rods in one place]. Panorama.am (στα Ρωσικά). 23 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2021. 
  215. ↑ «Бывший мэр Шуши шокирован заявлением Пашиняна о 90% азербайджанского населения города» [Former mayor of Shushi shocked by Pashinyan's statement about 90% of the Azerbaijani population of the city]. ArmenianReport (στα Ρωσικά). 21 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 22 Ιανουαρίου 2021. 
  216. ↑ «Шуши – азербайджанский город? Журналисты собрались у правительства, требуя от Пашиняна ответить на вопрос (Видео)» [Is Shushi an Azerbaijani city? Journalists gathered at the government, demanding that Pashinyan answer a question (Video)]. Aysor.am (στα Ρωσικά). 29 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2021. 
  217. ↑ «Ален Симонян: "Мы выбрали путь борьбы за Шуши, умереть и пытаться сохранить этот город армянским"» [Alen Simonyan: "We chose the path of struggle for Shushi, die and try to keep this city Armenian"]. ArmenianReport (στα Ρωσικά). 28 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2021. 
  218. ↑ «Пашинян назвал скандал вокруг его слов о Шуши примером информационной манипуляции» [Pashinyan called the scandal around his words about Shushi an example of information manipulation]. Azatutyun (στα Ρωσικά). Radio Free Europe/Radio Liberty. 30 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2021. 
  219. ↑ «Շուշիի նախկին քաղաքապետ. ՀՀ իշխանության տրամադրած օգնությունը ԼՂ-ից փախստականներին բավարար չէ խնդիրները լուծելու համար» [Mayor of Shushi: Assistance Provided by Armenian Authorities to Refugees from Karabakh Is Not Enough to Solve Problems]. News.am (στα Αρμενικά). 25 Ιανουαρίου 2020. 
  220. ↑ «Артур Ванецян опроверг заявления Аргишти Кярамяна» [Artur Vanetsyan denied Argishti Kyaramyan's statements]. ArmenianReport (στα Ρωσικά). 15 Ιανουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  221. ↑ «Представители отряда "Родина" уверяют, что покинули Шуши в самом конце» [Representatives of the Rodina detachment assure that they left Shushi at the very end]. ArmenianReport (στα Ρωσικά). 15 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  222. ↑ «Представитель отряда "Родина": "Аргишти Кярамян координировал процесс сдачи Азербайджану Шуши"» [Representative of the Rodina detachment: "Argishti Karamian coordinated the process of surrendering Shushi to Azerbaijan"]. ArmenianReport (στα Ρωσικά). 15 Ιανουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  223. ↑ «Nagorno-Karabakh: Azerbaijan announces capture of major city». Deutsche Welle. 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  224. ↑ «Ilham Aliyev and First Lady Mehriban Aliyeva have today visited the Honorary Alley and the Alley of Martyrs». President.az. Presidential Administration of Azerbaijan. 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  225. ↑ «Azerbaijan celebrating 'liberation of city of Shusha in Karabakh', Turkish ministers in Baku». JAMNews. 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  226. ↑ «A car rally for Shusha in New York - Photo». Axar.az. 2020-11-09. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-11-29. https://archive.today/20201129164411/https://en.axar.az/news/photo/514257.html. Ανακτήθηκε στις 2020-11-29. 
  227. ↑ «Вугар Сеидов: "Освободить то, что спрятано в центре - Шушу - это просто фантастика!"» [Vugar Seyidov: "To liberate what is hidden in the center - Shusha - is just fantastic!"]. 1news.az (στα Ρωσικά). 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  228. ↑ «Vətən Müharibəsində qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar "Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU» [LAW OF THE REPUBLIC OF AZERBAIJAN on amendments to the Law of the Republic of Azerbaijan "On the establishment of orders and medals of the Republic of Azerbaijan" in connection with the establishment of orders and medals of the Republic of Azerbaijan on the occasion of victory in the Great Patriotic War] (στα Αζερμπαϊτζανικά). National Assembly of Azerbaijan. 20 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2020. 
  229. ↑ «Ilham Aliyev and First Lady Mehriban Aliyeva met with servicemen undergoing treatment at Clinical Medical Center 1». President.az. Presidential Administration of Azerbaijan. 11 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2020. 
  230. ↑ «"Şuşa, biz qayıtmışıq" - Video». Qafqazinfo (στα Αζερμπαϊτζανικά). 1 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2020. 
  231. ↑ «Hər il sentyabrın 27-si Azərbaycanda Anım Günü kimi qeyd olunacaq». BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 2 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2020. 
  232. ↑ «10 noyabr - Azərbaycanda Zəfər Günü kimi təsis olunub». BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 2 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2020. 
  233. ↑ «Azerbaijan commemorates bright memory of martyrs with minute of silence (VIDEO)». Trend News Agency. 4 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2020. 
  234. ↑ «Azerbaijan observes minute of silence to honor Martyrs of Patriotic War». Azeri Press Agency. 4 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2020. 
  235. ↑ «İkinci Qarabağ Müharibəsində həlak olanların xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla anılıb». BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 4 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2020. 
  236. ↑ «Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi bildirib ki, müharibədə həlak olanların xatirəsi anılıb». BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 4 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2020. 
  237. ↑ «Details of the Victory Parade». Defence.az. 10 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2020. 
  238. ↑ Kazımoğlu, Mirmahmud (10 Δεκεμβρίου 2020). «Şuşaya sancılan bayraq Vətən müharibəsinin Zəfər Bayrağı elan olunub». Report Information Agency (στα Αζερμπαϊτζανικά). Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2020. 
  239. ↑ Kazimoglu, Mirmahmud (10 Δεκεμβρίου 2020). «Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrin heyəti Zəfər paradında keçid edib» [The Special Forces marched in the Victory Parade]. Report Information Agency (στα Αζερμπαϊτζανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2020. 
  240. ↑ 240,0 240,1 «Azerbaijan plans to commission Victory Road to liberated Shusha till September (PHOTO)». International News.az. 19 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2021. 
  241. ↑ «Two lanes-wide service road till Azerbaijan's Shusha city put into operation». Azeri Press Agency. 18 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  242. ↑ «Azerbaijan starts construction of 100km highway linking to liberated Shusha in Nagorno-Karabakh». Bne IntelliNews. 24 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2021. 
  243. ↑ Mehdiyev, Mushvig (19 Νοεμβρίου 2020). «Azerbaijani President Visits Liberated Districts, Vows to Rebuild Damaged Villages and Cities». Caspian News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2021. 
  244. ↑ Natiqqizi, Ulkar (19 Νοεμβρίου 2020). «Azerbaijan starts rebuilding in newly won territories». Eurasianet. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2021. 
  245. ↑ Nazimgizi, Shafiga (18 Νοεμβρίου 2020). «Shusha may host Turkvision Song Contest». Report Information Agency. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2021. 
  246. ↑ «Azerbaijan launches preparation for Khari Bulbul festival, Days of Vagif's Poetry in Shusha (PHOTO)». International News.az. 21 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  247. ↑ «Azerbaijani residents to return to Shusha in Karabakh by next summer?». JAM News. 21 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2021. 
  248. ↑ «Azerbaijani Community of Nagorno Karabakh to be relocated to Shusha in near future». Azeri Press Agency. 19 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  249. ↑ Aliyev, Jeyhun (5 Ιανουαρίου 2021). «Azerbaijan declares city of Shusha 'cultural capital'». Anadolu Agency. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2021. 
  250. ↑ «ICESCO: Shusha could be declared cultural capital of Islamic world». VestnikKavkaza. 14 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2021. 
  251. ↑ «Shusha will become the cultural capital of the Turkic world». Turan Information Agency. 19 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  252. ↑ «Azerbaijani president, first lady visit building of executive power, house-museum of Bulbul in Shusha». Trend News Agency. 15 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2021. 
  253. ↑ Mehdiyev, Mushvig (17 Ιανουαρίου 2021). «President Aliyev Visits Shusha, Breaks Ground for New Airport in Karabakh Region». Trend News Agency. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2021. 
  254. ↑ «Rusiya Təhlükəsizlik Şurasında Qarabağ üzrə danışıqlar müzakirə edilib, Prezident İlham Əliyev və Mehriban Əliyeva Şuşada tarixi yerləri gəziblər» [The talks on Karabakh were discussed at the Russian Security Council, and President Ilham Aliyev and Mehriban Aliyeva visited historical sites in Shusha]. BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 15 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 2021. 
  255. ↑ «Айдын Керимов назначен спецпредставителем Президента Азербайджана в Шушинском районе - Распоряжение» [Aydin Karimov appointed as Special Representative of the President of Azerbaijan in Shusha region - Decree]. Trend News Agency (στα Ρωσικά). 27 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2021. 
  256. ↑ «Азербайджанские военные сбили российский вертолет над Арменией» (στα ru). BBC Russian Service. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2021-01-02. https://archive.today/20210102225445/https://www.bbc.com/russian/news-54879360. Ανακτήθηκε στις 2021-01-02. 
  257. ↑ «Two killed as Russian military helicopter downed in Armenia». BBC News. 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  258. ↑ «Two soldiers die after Russian helicopter shot down in Armenia». Euronews. 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  259. ↑ «In Nagorno-Karabakh Peace Deal, Putin Applied a Deft New Touch». The New York Times. 1 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  260. ↑ «Abşeronda partlayışın səbəbi: Naməlum raket... - FOTO» [The cause of the explosion in Absheron: Unknown missile... - PHOTO]. Konkret.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 10 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 2021. 
  261. ↑ Trevithick, Joseph (9 Νοεμβρίου 2020). «Video Indicates Armenia Has Fired Its Russian-Made Iskander Ballistic Missiles At Azerbaijan». The War Zone. The Drive. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  262. ↑ Khojoyan, Sara (19 Νοεμβρίου 2020). «Armenia Fired Iskander Missiles in Azeri War, Ex-Army Chief Says». Bloomberg News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  263. ↑ «Military Alert: The Armenian Military Could Escalate The Conflict by Using Iskander Ballistic Missiles». Centre for Economics and Foreign Policy Studies. 29 Σεπτεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2021. 
  264. ↑ Anfalov, Maxim (28 Σεπτεμβρίου 2020). «Российские наемники готовы отправиться в Карабах» [Russian mercenaries ready to go to Karabakh]. ura.news (στα Ρωσικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  265. ↑ 265,0 265,1 «'Россия ослабела из-за авантюр Путина'. Поможет ли Москва Еревану?» ["Russia has weakened because of Putin's adventures." Will Moscow help Yerevan?]. Radio Svoboda (στα Ρωσικά). Radio Free Europe/Radio Liberty. 1 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  266. ↑ «Павел Фелгенгауер: В Армения са били прехвърлени части от руската ЧВК "Вагнер"» [Pavel Felgenhauer: Parts of Russian PMC Wagner were transferred to Armenia]. Bulgarian National Radio (στα Ρωσικά). 3 Οκτωβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  267. ↑ Golubev, Kirill (2 Δεκεμβρίου 2020). «ЧВК "Вагнера" замечена в подконтрольном Азербайджану Шуши» [PMC "Wagner" spotted in Azerbaijan-controlled Shushi]. Russkaya Planeta (στα Ρωσικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  268. ↑ «ЧВК "Вагнер" сыграла немалую роль – эксперт о ситуации в Нагорном Карабахе» [PMC "Wagner" played a significant role - expert on the situation in Nagorno-Karabakh]. REGNUM News Agency (στα Ρωσικά). 13 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  269. ↑ Ryzhov, Vitaly (13 Νοεμβρίου 2020). «Эксперт: ЧВК "Вагнер" в корне изменила ситуацию в Нагорном Карабахе» [Expert: PMC "Wagner" radically changed the situation in Nagorno-Karabakh]. Общественная служба новостей (στα Ρωσικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  270. ↑ Ghazaryan, Karine (7 Οκτωβρίου 2020). «Wagner-Affiliated Telegram Channel Trolls Nagorno-Karabakh Conflict Analysts». Bellingcat. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  271. ↑ «Azerbaijani troops enter Lachin district in Nagorno-Karabakh». TASS. 30 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 
  272. ↑ «Another map redrawn in blood Six consequences of the six-week war for Nagorno-Karabakh». Meduza.io. 13 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  273. ↑ «Российские миротворцы в Нагорном Карабахе. Фоторепортаж» [Russian peacekeepers in Nagorno-Karabakh. Photo report]. RBK TV (στα Ρωσικά). 13 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  274. ↑ «A Piece of Hadrut Remains Armenian». CIVILNET. 3 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  275. ↑ «Azerbaijan Says Four Soldiers Killed Amid Cease-Fire Violations In Nagorno-Karabakh». Radio Free Europe/Radio Liberty. 13 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  276. ↑ «Nagorno-Karabakh: Russian army reports ceasefire breach». Deutsche Welle. 12 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  277. ↑ «Nagorno-Karabakh ceasefire breached with fighting under way». Al Jazeera. 13 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  278. ↑ «Nagorno-Karabakh ceasefire that ended conflict in Azerbaijan and Armenia in November breached, says Russian army». South China Morning Post. 12 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2020. 
  279. ↑ «Russian peacekeepers extend control following skirmish near Hadrut». OC Media. 14 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  280. ↑ «Инфографика». Ministry of Defence of Russia (στα Ρωσικά). 14 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  281. ↑ «Hadrutun iki kəndi yenidən Azərbaycanın nəzarətindədir» (στα Αζερμπαϊτζανικά). BBC Azerbaijani service. 13 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2021. 
  282. ↑ «Νέες εντάσεις στο Ναγκόρνο Καραμπάχ». euronews. 27 Μαρτίου 2022. Ανακτήθηκε στις 30 Μαρτίου 2022. 
  283. ↑ «Νέο «μέτωπο» για τη Μόσχα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 30 Μαρτίου 2022. 
  284. ↑ «Əsirlikdə olan Aminin anasına yazdığı məktub - FOTO» [Amin's letter to his mother in captivity - PHOTO]. AzVision (στα Αζερμπαϊτζανικά). 6 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2021. 
  285. ↑ 285,0 285,1 «Amin Musayev və Bayram Kərimovdan ailələrinə xəbər çatdırılıb» [Amin Musayev and Bayram Karimov informed their families]. BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 18 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2021. 
  286. ↑ «Red Cross to undertake needed steps towards captured Azerbaijani soldiers». Mena Report. 23 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2021. 
  287. ↑ «Стало известно о судьбе двух захваченных в плен азербайджанских военнослужащих» [The fate of two captured Azerbaijani servicemen was known]. Vestik Kavkaza (στα Ρωσικά). 25 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2021. 
  288. ↑ Garib, Said (10 Δεκεμβρίου 2020). «Амина Мусаева и других пленных вернули в Баку» [Amin Musayev and other prisoners returned to Baku]. Report Information Agency (στα Ρωσικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2021. 
  289. ↑ «Amnesty International başkəsmə videolarını araşdırmağa çağırır» [Amnesty International is calling for an investigation into the videos]. Amerikanın Səsi (στα Αζερμπαϊτζανικά). Voice of America. 10 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2021. 
  290. ↑ Kazimoglu, Mirmahmud (7 Ιανουαρίου 2021). «Амин Мусаев: Я ответил на их нецензурную ругань» [Amin Musaev: I answered their obscene swearing]. Report Information Agency (στα Ρωσικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2021. 
  291. ↑ «Döyüş başlayanda Şuşada yaralandım. 2 gün yaralı qaldım, əsir düşdüm» [I was wounded in Shusha when the war started. I was wounded for 2 days and taken prisoner.]. 1News.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 5 Ιανουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2021. 
  292. ↑ «Bayram Kərimov: Yaralı olsam da, dəhşətli işgəncə verirdilər» (στα az). Iki Sahil. 2020-01-05. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2021-01-06. https://archive.today/20210106071504/https://ikisahil.az/post/bayram-kerimov-yarali-olsam-da-dehshetli-ishgence-verirdiler. Ανακτήθηκε στις 2021-01-06. 
  293. ↑ «Əsirlikdə olan hərbçi: Erməni həkimlərin bizə verdiyi işgəncələri heç vaxt unutmayacağam VİDEO» [Captive serviceman: I will never forget the torture of Armenian doctors VIDEO]. Azerbaijan State News Agency (στα Αζερμπαϊτζανικά). 5 Ιανουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2021. 
  294. ↑ «Şahbaz Quliyev və Dilqəm Əsgərov Bakıdadırlar» [Shahbaz Guliyev and Dilgam Asgarov are in Baku]. BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 14 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2021. 
  295. ↑ «Yerevan erməniləri tərəfindən mənə işgəncə verildi. Qarabağdan olanlar toxunmadı» [I was tortured by Armenians in Yerevan. Those from Karabakh were not touched]. Virtual.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2021. 
  296. ↑ Maranci, Christina (15 Δεκεμβρίου 2020). «Armenians displaced from Nagorno-Karabakh fear their medieval churches will be destroyed». The Conversation. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  297. ↑ Heintz, Jim (15 Νοεμβρίου 2020). «Azerbaijan delays takeover, denounces fleeing Armenians». Associated Press. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2021. 
  298. ↑ Perelman, Marc (1 Δεκεμβρίου 2020). «Nagorno-Karabakh: Christian sites 'not in danger of destruction,' says Azerbaijan minister». France 24. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2021. 
  299. ↑ «Anar Kərimov: "Qarabağdakı xristian mədəni və dini abidələr bizə əcdadlarımızdan qalıb və onları qoruyuruq"» [Anar Karimov: "Christian cultural and religious monuments in Karabakh are inherited from our ancestors and we protect them"]. BBC Azerbaijani Service (στα Αζερμπαϊτζανικά). 2 Δεκεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2021. 
  300. ↑ «Culture Minister: "Gazanchi church in Shusha will also be restored"». Azeri Press Agency (στα Αζερμπαϊτζανικά). 14 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  301. ↑ «Azerbaijan begins controversial renovation of Armenian church». eurasianet.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2021. 
  302. ↑ «Armenian Foreign Ministry Decries Azerbaijani Mutilation of Shushi Ghazanchetsots Cathedral». hetq.am. 4 Μαΐου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2021. The actions being carried out by Azerbaijan at the Ghazanchetsots Cathedral of the Holy Savior in Shushi are deplorable, as there are already many precedents for the destruction of Armenian places of worship, monuments, as well as for justification of such actions. Armenia’s Ministry of Foreign Affairs 
  303. ↑ https://plus.google.com/+UNESCO (21 Δεκεμβρίου 2020). «UNESCO is awaiting Azerbaijan's Response regarding Nagorno-Karabakh mission». UNESCO (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2021. 
  304. ↑ «USCIRF Concerned by Azerbaijan Religion Law Amendments, Condition of Ghazanchetsots Cathedral». www.uscirf.gov (στα Αγγλικά). 29 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2021. 
  305. ↑ «Mosque and fountain in Mamay district of Shusha were vandalized by Armenians - PHOTO». Milli.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 25 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  306. ↑ «Azerbaijan announces capture of Karabakh's second-largest city, Armenia denies it». Reuters. 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2020. 
  307. ↑ Sabbagh, Dan· McKernan, Bethan (27 Νοεμβρίου 2019). «Revealed: how UK technology fuelled Turkey's rise to global drone power». The Guardian. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Απριλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2021. 
  308. ↑ Bensaid, Adam (29 Σεπτεμβρίου 2020). «A military breakdown of the Azerbaijan–Armenia conflict». TRT World. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2021. 
  309. ↑ «Şuşa zaferinin kutlandığı Azerbaycan'da gündem Selçuk Bayraktar! 'Milli Kahraman adı verilsin'». Takvim (στα Τουρκικά). 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 
  310. ↑ «Mansur Yavaş: "Şuşa Azərbaycandır!"» [Mansur Yavaş: "Shusha is Azerbaijan!"]. Aqreqator.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  311. ↑ «Əkrəm İmamoğlundan Şuşa təbriki - FOTO» [Congratulations from Ekrem İmamoğlu on Shusha - PHOTO]. Oxu.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  312. ↑ «İYİ Parti lideri Meral Akşener'den Şuşa mesajı» [Shusha message from IYI Party leader Meral Akşener]. Yeniçağ (στα Τουρκικά). 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  313. ↑ Frodsham, Isobel (9 Νοεμβρίου 2020). «Key battle opens up in Armenia-Azerbaijan war». The Independent. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2020. 
  314. ↑ «"Şuşa Azərbaycandır, mübarək olsun" - Mustafa Şentop» ["Shusha is Azerbaijan, congratulations" - Mustafa Shentop]. Aqreqator.az (στα Αζερμπαϊτζανικά). 8 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  315. ↑ Durukan, Namık (9 Νοεμβρίου 2020). «Şuşa işgalden kurtarıldı» [Shusha was liberated from occupation]. Milliyet (στα Τουρκικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2020. 
  316. ↑ Huri Kaptan, Ayyıldız (8 Νοεμβρίου 2020). «Şuşa Zaferi: Sosyal medyada gündem oldu» [Shusha Victory: It became the agenda in social media]. Crimean News Agency (στα Τουρκικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  317. ↑ «Liberation of Shusha prove that justice has been restored - Iranian MP». Mena Report. 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 
  318. ↑ «Pakistan's ambassador to Azerbaijani expresses congratulations on liberation of Shusha». Trend News Agency. 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 
  319. ↑ «Former President of Latvia congratulates President Aliyev on regaining Shusha». Mena Report. 10 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2020. 
  320. ↑ Otorbayev, Djoomart (9 Νοεμβρίου 2020). «From Djoomart Otorbayev, Former Prime Minister of Kyrgyzstan, Member of Nizami Ganjavi International Center». President.az. Presidential Administration of Azerbaijan. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2020. 
  321. ↑ «Bahceli shared about the liberation of Shusha». Axar.az. 16 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  322. ↑ «Bahçeli Şuşa'ya ilkokul yaptıracak» [Bahçeli will build a primary school in Shusha]. Hürriyet (στα Τουρκικά). 15 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2021. 
  323. ↑ «Ambassador: "Many organizations and bodies in Turkey are ready to provide any kind of support to Azerbaijan"». Azeri Press Agency. 20 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 22 Ιανουαρίου 2021. 
  324. ↑ «Son dakika: MHP Genel Başkanı Bahçeli, projeyi ilk kez açıkladı! Şuşa'ya okul yapılıyor» [Last minute: MHP Chairman Bahçeli announced the project for the first time! School is being built in Shusha]. Hürriyet (στα Τουρκικά). 26 Ιανουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2021. 
  325. ↑ «President Ilham Aliyev received Deputy Chair of Turkey's Nationalist Movement Party». Azeri Press Agency. 2 Φεβρουαρίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2021. 
  326. ↑ «Situation in Nagorno-Karabakh (7 November 2020)». Ministry of Europe and Foreign Affairs. 9 Νοεμβρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020. 

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μάχη_της_Σούσα_(2020)&oldid=10813155"