Μπέρναρντ φαν Ορλέι

Μπέρναρντ φαν Ορλέι
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Bernard van Orley (Ολλανδικά)
Γέννηση	1488 (περίπου) Βρυξέλλες
Θάνατος	6  Ιανουαρίου 1541 και 6  Ιανουαρίου 1542 Βρυξέλλες
Χώρα πολιτογράφησης	Νότιες Κάτω Χώρες
Ιδιότητα	ζωγράφος και εικαστικός καλλιτέχνης
Είδος τέχνης	προσωπογραφία
Σημαντικά έργα	The Virgin and Child, The Last Judgement and the burial of the dead, Portrait of an unknown man and his wife και The Martyrdom of Saint John the Baptist
Σχετικά πολυμέσα

Ο Μπέρναρντ φαν Ορλέι (φλαμανδικά: Bernard van Orley (μεταξύ 1487 και 1491 - 6 Ιανουαρίου 1541, γνωστός επίσης και ως Barend ή Barent van Orley, Bernaert van Orley ή Barend van Brussel) ήταν εξέχων Φλαμανδός ζωγράφος της φλαμανδικής Αναγέννησης, αν και δραστηριοποιήθηκε εξίσου ενεργά ως εξέχων σχεδιαστής ταπισερί στις Βρυξέλλες και, προς το τέλος της ζωής του, στη δημιουργία υαλογραφιών (βιτρώ). Μολονότι ποτέ δεν επισκέφθηκε την Ιταλία, ανήκει στην ομάδα «ιταλοτραφών» Φλαμανδών ζωγράφων, που αποκαλούνται ρομανιστές και επηρεάστηκαν από την ιταλική αναγεννησιακή ζωγραφική, στην περίπτωση του Μπέρναρντ φαν Ορλέι από τον Ραφαήλ.

Γεννήθηκε και απεβίωσε στις Βρυξέλλες και ήταν καλλιτέχνης της Αυλής των ηγεμόνων του οίκου των Αψβούργων και «υπηρέτησε ως ένα είδος αρμοστή για τις τέχνες για το δημοτικό συμβούλιο της πόλης των Βρυξελλών». Ήταν ιδιαίτερα παραγωγικός, επικεντρωνόταν στη σχεδίαση των έργων του και άφηνε την εκτέλεσή τους κατά μέγα μέρος σε άλλους, όσον αφορά στη ζωγραφική, και ολοσχερώς όσον αφορά τις ταπισερί και τις υαλογραφίες. Και αυτό είναι πιθανό να το έμαθε από τον Ραφαήλ, του οποίου το εργαστήριο στη Ρώμη ήταν άνευ προηγουμένου σε προσωπικό.

Λόγω αυτής του της πρακτικής, τα πολλά έργα του που έχουν διασωθεί (αν και μειώθηκαν σε αριθμό κατά τη διάρκεια της φλαμανδικής εικονοκλασίας (Beeldenstorm) παρουσιάζουν έντονες διαφορές ποιότητας. Διασώζονται πολλά σχέδιά του, κυρίως σπουδές σχεδίων για ταπισερί και υαλογραφίες. Ο ίδιος - ή το εργαστήριό του - πρέπει να έφτιαξαν cartoons (όπως αποκαλούνταν τα σχέδια για ταπισερί που κατασκευάζονταν σε χαρτόνι) σε φυσικό μέγεθος, αλλά αυτά συνήθως χάνονταν κατά τη διαδικασία της ύφανσης, όταν κόβονταν σε λωρίδες. Τα θέματα των πινάκων του είναι κυρίως θρησκευτικές συνθέσεις ή πορτρέτα, κυρίως των Αψβούργων, που επαναλαμβάνονταν σε πολλές παραλλαγές από το εργαστήριό του, με λίγα θέματα από τη μυθολογία. Ωστόσο, οι ταπισερί του εμφανίζουν μεγαλύτερη ποικιλία, που ανακλά το κανονικό εύρος αυτού του μέσου, από κύκλους ιστοριών από τη Βίβλο, μέχρι αλληγορίες, απεικονίσεις μαχών και σκηνές κυνηγίου.

Ο πατέρας του ήταν σχεδιαστής ταπισερί στις Βρυξέλλες και ορισμένοι απόγονοι του Μπέρναρντ έγιναν επίσης καλλιτέχνες, μερικοί από τους οποίους δραστηριοποιήθηκαν κατά τον 18ο αιώνα.

Οικογένεια

Ο νεαρός Κάρολος Ε΄ Κουίντος

Η οικογένειά του προερχόταν αρχικά από το Λουξεμβούργο, απόγονοι της αρχοντικής οικογένειας ντ' Ουρλ ή ντ' Ορλέι (d'Ourle ή d'Orley). Ο κλάδος της οικογένειας του ζωγράφου μετακόμισε στο Δουκάτο της Βραβάντης, όπου ο πατέρας του, Βαλεντίν φαν Ορλέι (περ. 1466 - 1532) γεννήθηκε ως νόθος και έχασε την ευγενική του οικογενειακή γραμμή. Ο Μπέρναρντ και ο αδελφός του Έβεραρντ (ο οποίος επίσης έγινε καλλιτέχνης) γεννήθηκαν στις Βρυξέλλες.

Οι πλαϊνές πτέρυγες του ρετάμπλ που επονομάζεται Saluzzo αποδίδονται στον Βαλεντίν φαν Ορλέι και περιγράφουν «τη ζωή του Αγίου Ιωσήφ» (περίπου 1505, σήμερα στο Δημοτικό Μουσείο των Βρυξελλών). Το ίδιο το ρετάμπλ είναι της γοτθικής σχολής, αλλά ήδη αυτές οι πλάγιες πτέρυγες αρχίζουν να εμφανίζουν ορισμένα χαρακτηριστικά του αναγεννησιακού ύφους. Οι πίνακες με θέμα τη ζωή του Αγίου Ροκ (St. Roch) που βρίσκονται στον ναό του Αγίου Ιακώβου στην Αμβέρσα αποδίδονται στον Έβεραρντ φαν Ορλέι.

Το 1512 ο Μπέρναρντ νυμφεύτηκε την Άγκνες Σέγκερς (Agnes Seghers), ενώ το 1539, λίγο μετά τον θάνατό της, νυμφεύτηκε την Κατερίνα Χέλλινκς (Catherina Hellinckx). Συνολικά απέκτησε εννέα παιδιά: Οι τέσσερις γιοι του ακολούθησαν τα ίχνη του πατέρα τους και έγιναν επίσης ζωγράφοι.

Μαθητεία

Σχέδια για την ταπισερί «Το κυνήγι του Μαξιμιλιανού»

Έχει μερικές φορές γίνει η υπόθεση ότι ο Μπέρναρντ ολοκλήρωσε τη μαθητεία του στη Ρώμη στη σχολή του Ραφαήλ. Εν τούτοις δεν υπάρχει καμία αξιόπιστη πηγή που να τεκμηριώνει αυτή την υπόθεση. Εκείνη την εποχή υπήρχαν μόνο λίγοι αναγνωρισμένοι ζωγράφοι στις Βρυξέλλες, όπως οι φαν Λάτχεμ και ζωγράφοι της οικογένειας Κόνινξλοο (Coninxloo). Είναι, συνεπώς, πολύ πιθανότερο ο Μπέρναρντ να εκπαιδεύτηκε αρχικά στο εργαστήριο του πατέρα του, ενός μάλλον αφανούς ζωγράφου που αναφέρεται ως «Δάσκαλος» στα Liggeren της Συντεχνίας του Αγίου Λουκά της Αμβέρσας και ο οποίος είχε αρκετούς μαθητές. Ο φαν Ορλέι έλαβε γνώση του Αναγεννησιακού ύφους από τα χαρακτικά και τα «cartoons» του Ραφαήλ για ταπισερί από τις σκηνές των «Πράξεων των Αποστόλων» που ο ζωγράφος είχε στείλει στις Βρυξέλλες μεταξύ 1516 και 1520 και σήμερα βρίσκονται στο Λονδίνο. Τα σχέδια αυτά έγιναν με στόχο την ύφανση ταπισερί για λογαριασμό του Πάπα Λέοντος του Ι΄ από τον Πήτερ φαν Άαλστ (Pieter van Aalst).

Έργα ζωγραφικής

Πορτρέτο του Γερμανού αυτοκράτορα Καρόλου Ε΄, 1519

Ένα από τα πρώτα υπογεγραμμένα του έργα χρονολογείται από το 1512. Είναι το τρίπτυχο «για το Σωματείο των Ξυλουργών και Κτιστών των Βρυξελλών», επονομαζόμενο και «τρίπτυχο των Αποστόλων». Το κεντρικό πάνελ του βρίσκεται στο Kunsthistorisches Museum της Βιέννης και οι πτέρυγές του στα Βασιλικά Μουσεία Καλών Τεχνών του Βελγίου στις Βρυξέλλες. Αφηγείται τους βίους των Αποστόλων Θωμά και Ματθαίου. Αρχικά είχε παραγγελθεί για το παρεκκλήσιο του ναού «Η ευλογημένη Κυρία μας της εκκλησίας της Ζαβέλ» στις Βρυξέλλες.

Στα πρώιμα έργα του συνέχισε την παράδοση των Γιαν βαν Άικ, Ρόχιερ φαν ντερ Βάιντεν και των μαθητών τους, αλλά βαθμιαία άρχισε να ενσωματώνει τα ιταλικά μοτίβα της εποχής της Αναγέννησης, αναπαριστώντας τις χωρικές σχέσεις και τις μορφές που συναντώνται σε έργα του Ραφαήλ.

Το 1515 του ζητήθηκε να αναλάβει την εκτέλεση ενός τριπτύχου για την Αδελφότητα του Αγίου Σταυρού σε παρεκκλήσιο της Αγίας Βαλπουργίας (Sint-Walburga) στο Φυρν. Το ολοκλήρωσε και το παρέδωσε το 1522. Η αριστερή του πτέρυγα σήμερα εκτίθεται στα Βασιλικά Μουσεία των Βρυξελλών. Το πρόσθιο τμήμα αναπαριστά την Αγία Ελένη να συναντά τον πάπα με αρχιτεκτονικές αναπαραστάσεις αναγεννησιακών κτισμάτων και ιταλικών μοτίβων. Το οπίσθιο τμήμα του είναι ένα «γκριζάιγ» με τον Χριστό να κείται κάτω από τον Σταυρό. Η δεξιά πτέρυγα σήμερα εκτίθεται στην Πινακοθήκη Σαμπάουντα στο Τορίνο και απεικονίζει τον Καρλομάγνο να λαμβάνει τα λείψανα του Αγίου Πάθους.

Από το 1515 και εντεύθεν αυτός και το εργαστήριό του έλαβαν πολλές παραγγελίες για πορτρέτα, περιλαμβανομένων και παραγγελιών από τη βασιλική οικογένεια και από άτομα συνδεδεμένα με την Αυλή. Το 1516 ζωγράφισε επτά πορτρέτα του Καρόλου Ε΄, ο οποίος είχε μόλις ανακηρυχτεί βασιλέας της Ισπανίας, πορτρέτα του αδελφού του Φερδινάνδου, κατοπινού βασιλέα της Ουγγαρίας και των τεσσάρων αδελφών τους (προοριζόμενα για τον βασιλέα της Δανίας).

Το αντίγραφο του πίνακα «Η Σινδόνη του Τορίνο», το οποίο συνήθως αποδίδεται στον Άλμπρεχτ Ντύρερ, από ορισμένους ιστορικούς τέχνης αποδίδεται και στον Μπέρναρντ φαν Ορλέι. Το 1517 αναγνωρίζεται ως «Δάσκαλος» από τη Συντεχνία του Αγίου Λουκά της Αμβέρσας.

Στις 23 Μαιου 1518 διορίζεται επίσημος Αυλικός ζωγράφος της διαδόχου των Κάτω Χωρών Μαργαρίτας της Αυστρίας, Αρχιδούκισσας της Σαβοΐας, αντικαθιστώντας τον Τζάκοπο ντε' Μπαρμπάρι. Λόγω της θέσης του έγινε ο επικεφαλής ενός σημαντικού εργαστηρίου, γεγονός που τον κατέστησε έναν από τους πρώτους ζωγράφους - επιχειρηματίες στη Βόρεια Ευρώπη. Από το εργαστήριό του δημιουργούσε πίνακες και, ιδιαίτερα μετά το 1525, έγινε ο κορυφαίος σχεδιαστής ταπισερί και υαλογραφιών. Διατήρησε αυτή τη θέση ως το 1527 όταν αυτός, η οικογένειά του και ορισμένοι άλλοι καλλιτέχνες έπεσαν σε δυσμένεια λόγω της συμπάθειάς τους προς τους Προτεστάντες. Η οικογένεια έφυγε από τις Βρυξέλλες και εγκαταστάθηκε στην Αμβέρσα. Πέντε χρόνια αργότερα επέστρεψε στις Βρυξέλλες, όταν αποκαταστάθηκε από τη νέα διάδοχο των Κάτω Χωρών, Μαρία την Αυστριακή (1505-1558). Μετά τον θάνατό του, το 1541, τη θέση του κατέλαβε ο μαθητής του Μίχεελ Κόξι.

Το τρίπτυχο Haneton

Ανάμεσα στα πλέον σημαντικά του έργα ζωγραφικής είναι το «Τρίπτυχο της αρετής της Υπομονής» (σήμερα στα Βασιλικά Μουσεία των Βρυξελλών), που αποκαλείται επίσης και «τρίπτυχο του Ιώβ», το οποίο του παράγγειλε το 1521 η Μαργαρίτα της Αυστρίας για να εικονογραφήσει ένα ποίημα που είχε γράψει σχετικά με την αρετή της υπομονής. Η μία όψη απεικονίζει τις δοκιμασίες του Ιώβ, ενώ τα οπίσθια όψη απεικονίζει την παραβολή του πλουσίου και του Λαζάρου, αντί για τα συνηθισμένα «γκριζάιγ» με Αγίους. Το τρίπτυχο αυτό έχει δημιουργηθεί εξ ολοκλήρου από τον ίδιο τον ζωγράφο. Θα πρέπει να ήταν ιδιαίτερα υπερήφανος για το έργο του, καθώς το υπέγραψε δύο φορές και προσέθεσε και το οικόσημό του και τα αρχικά του BVO, αλλά και το ρητό του "ELX SYNE TYT" (καθένας στην ώρα του). Αυτό τον συνδέει με την άποψή του ότι κάθε καλλιτέχνης οφείλει να είναι απόλυτα εναρμονισμένος με την εποχή του. Στο ίδιο Μουσείο εκτίθεται ένα ακόμη τρίπτυχό του, το «Τρίπτυχο Haneton», Αυτό του το παράγγειλε ο Φιλίπ Ανετόν (Philippe Haneton), πρώτος γραμματέας του Μυστικού Συμβούλου του Καρόλου Ε΄. Στο μεσαίο πάνελ απεικονίζεται μια «Πιετά» σε αρχαϊκό χρυσό φόντο, ζωγραφισμένη με πολύ προσωπικό ύφος, επηρεασμένο από την πρώιμη φλαμανδική ζωγραφική και τον Άλμπρεχτ Ντύρερ. Ο φαν Ορλέι ήταν, μαζί με τον Γιαν Γκόσσαερτ μεταξύ των πρώτων που εισήγαγε μορφές με δυνατούς μυς στη φλαμανδική ζωγραφική. Το αριστερό πάνελ απεικονίζει τον Φιλίπ Ανετόν και τους γιους του, ενώ το δεξιό τη σύζυγό του και τις κόρες τους.

Πορτρέτο της Μαργαρίτας της Αυστρίας

Το τρίπτυχο «Η Υπέρτατη Κρίση» (σήμερα στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Αμβέρσας) του παραγγέλθηκε από τους ελεήμονες του Καθεδρικού ναού της Παναγίας στην Αμβέρσα το 1525 και είναι ένα από τα καλύτερα έργα του τόσο στην πρωτοτυπία όσο και στην εκτέλεσή του. Οι εικόνες σε «γκριζάιγ» στο πίσω μέρος του έχουν γίνει από τον Πέτερ ντε Κέμπενεερ, ο οποίος εκείνη την εποχή ήταν μαθητής στο εργαστήριο του ζωγράφου.

Η εικόνα για την Αγία Τράπεζα του ναού της Παναγίας (Onze-Lieve-Vrouwekerk) της Μπρυζ χρονολογείται από το 1534. Του την παράγγειλε η Μαργαρίτα της Αυστρίας για το ταφικό μνημείο της εκκλησίας του Μπρου (Brou) στην πόλη Μπουργκ-αν-Μπρες (Bourg-en-Bresse) στη Βουργουνδία. Τα πλαϊνά του ολοκληρώθηκαν πολύ αργότερα από τον Μάρκους Χέραρντς τον πρεσβύτερο και μεταφέρθηκε στη Μπρυζ από την Μαργαρίτα της Πάρμα, αντιβασίλισσα των Κάτω Χωρών υπό τον βασιλέα Φίλιππο Β΄ της Ισπανίας. Το κεντρικό πάνελ αναπαριστά τον Γολγοθά, το αριστερό τη στέψη με τον στέφανο εξ ακανθών, τη μαστίγωση του Χριστού και τον Χριστό αίροντα τον Σταυρό. Στο δεξιό ααναπαριστάται η «Πιετά» και τον προθάλαμο των δικαίων.

Τα πορτρέτα του ήταν πιο ήπια και προσεγμένα, όπως αυτά του Καρόλου Ε΄ και της Μαργαρίτας της Αυστρίας. Συνήθως απεικονίζει τα μοντέλα του σε καθιστή, στατική στάση, τα πρόσωπα ανέκφραστα χωρίς μεγάλο ψυχολογικό βάθος ή συναισθήματα. Το εργαστήριό του συνήθως έφτιαχνε αντίγραφα αυτών των πορτρέτων, ιδιαίτερα αυτού του Καρόλου Ε΄. Προσφέρονταν ως δώρα σε επισκέπτες ή αυλικούς.

Παναγία Βρεφοκρατούσα και ο Ιωάννης ο Βαπτιστής
Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη

Συνήθως απεικόνιζε τους Αγίους ολόσωμους, όπως στην «Παναγία Βρεφοκρατούσα και τον Ιωάννη τον Βαπτιστή» (σήμερα στο Μουσείο Πράδο της Μαδρίτης) με παρασκήνιο μια ανοικτή κιονοστοιχία, θόλο ή μια ομάδα από δένδρα. Αυτή η μορφή σύνθεσης συναντάται σε πολλά έργα ζωγραφικής του 16ου αιώνα.

Ο Μπέρναρντ φαν Ορλέι συνήθως υπέγραφε τους πίνακές του, ειδικά στην πρώιμη περίοδο πριν το 1521, με το οικόσημο των Αρχόντων ντ' Ορλέι: Ασημόχρουν, δύο λωρίδες σε απόχρωση του κόκκινου. Υποστηρίζεται ότι αυτό αποτελούσε την «υπογραφή» του πατέρα του, Βάλεντιν.

Όταν ο Άλμπρεχτ Ντύρερ επισκέφθηκε τις Κάτω Χώρες το 1520 για να παραστεί στη στέψη του νέου Αυτοκράτορα, Καρόλου Ε΄ αποκάλεσε τον φαν Ορλέι «Ραφαήλ των Κάτω Χωρών». Ο Ντύρερ, ο οποίος διέμεινε ως επισκέπτης στην οικία του φαν Ορλέι κατά το διάστημα 27 Αυγούστου - 2 Σεπτεμβρίου 1520, ζωγράφισε ένα πορτρέτο, στο οποίο μερικοί λόγιοι αναγνωρίζουν τον φαν Ορλέι. Ο Ντύρερ άσκησε βαθιά επιρροή στον φαν Ορλέι, ο οποίος, σε κατοπινά του έργα, προσπάθησε να επινοήσει μια σύνθεση ενδιάμεση μεταξύ Ντύρερ και Ραφαήλ.

Μερικοί σημαντικοί μαθητές του φαν Ορλέι ήταν οι Μίχιελ Κόξι, Πήτερ Κούκε φαν Έλστ και Πήτερ ντε Κέμπενεερ, οι οποίοι συνέχισαν στο ρομανικό ύφος. Άλλοι μαθητές του, όπως οι Λάνσελοτ Μπλοντέελ και Γιαν Φερμάγιεν συνέχισαν την παράδοση του σχεδιαστή - ζωγράφου του δασκάλου τους.

Μαζί με τους Γιαν Γκόσσαερτ και Κουέντιν Μασσάις, ο φαν Ορλέι θεωρείται ένας από τους κορυφαίους καινοτόμους της φλαμανδικής ζωγραφικής του 16ου αιώνα, υιοθετώντας τον ύφος και τον τρόπο της ιταλικής Αναγέννησης. Στα έργα του επιδείκνυε μεγάλη προσοχή ακόμη και στις μικρότερες λεπτομέρειες, ενώ τα διακρίνουν τα λαμπερά τους χρώματα.

Ταπισερί

Λεπτομέρεια από σειρά ταπισερί με θέμα τη ζωή του Ιακώβ

Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου οι ταπισερί έχαιραν μεγαλύτερης εκτίμησης σε σχέση με τους πίνακες ζωγραφικής, ήταν περισσότερο δαπανηρές, συχνά υφαίνονταν με χρυσή και ασημένια κλωστή. Είχαν διπλό ρόλο, διακοσμητικό και μονωτικό για τους μεγάλους, γυμνούς και ψυχρούς τοίχους σε αίθουσες ανακτόρων και χοροστασίων ιερών ναών.

Ο Μπέρναρντ φαν Ορλέι είχε ήδη ξεκινήσει να σχεδιάζει ταπισερί από μικρή ηλικία, αλλά μετά το 1530 φαίνεται ότι διέκοψε ολοσχερώς την ενασχόλησή του με τη ζωγραφική, για να αφιερωθεί εξ ολοκλήρου στη σχεδίαση "cartoons" (χαρτόνια στα οποία σχεδιάζονταν οι παραστάσεις των ταπισερί πριν αυτές υφανθούν, να μη συγχέονται με τον ομώνυμο όρο για τα σημερινά σκίτσα, κινούμενα σχέδια κτλ.) και υαλογραφιών.

Ένα από τα πρώτα σχέδια που του αποδίδονται είναι τα τέσσερα χαρτόνια σχετικά με τον μύθο της Παναγίας του Σαμπλόν (1516-1518), τα οποία του παράγγειλε ο Φρανς φον Τάξις (Frans van Taxis). Σε ένα από αυτά απεικονίζεται ο πάτρονας με τους δύο Γερμανούς αυτοκράτορες Μαξιμιλιανό Α΄ και τον πατέρα του Φρειδερίκο Γ΄. Αποτελεί υπαινιγμό για το συμβόλαιο ταχυδρομικών υπηρεσιών που είχε συνάψει ο φον Τάξις (η πριγκηπική οικογένεια Τουρν ουντ Τάξις (das Fürstenhaus Thurn und Taxis) ήταν οικογένεια ευγενών της Γερμανίας που διαδραμάτισε σοβαρότατο ρόλο στις ταχυδρομικές υπηρεσίες στην Ευρώπη του 16ου αιώνα), το οποίο του παραχωρούσε το μονοπώλιο του ταχυδρομικού συστήματος μεταξύ Βρυξελλών και της λοιπής Αυτοκρατορίας. Το ύφος αυτών των ταπισερί είναι παραδοσιακό, με πολυπληθείς συνθέσεις σε δισδιάστατο χώρο.

Από το 1520 και εντεύθεν, υπό την επίδραση των σχεδίων του Ραφαήλ, τα οποία υλοποιούνταν σε ταπισερί στις Βρυξέλλες για λογαριασμό του Πάπα Λέοντος Ι΄, τα σχέδια του φαν Ορλέι για ταπισερί αρχίζουν να μοιάζουν όλο και περισσότερο με πίνακες, περισσότερο ευθυγραμμισμένα με την αισθητική της Αναγέννησης, όπως είναι εμφανές στη σειρά ταπισερί με τα «Πάθη», μια ομάδα από τις οποίες βρίσκεται στο Βασιλικό Ανάκτορο της Μαδρίτης και οι υπόλοιπες παρενεσπαρμένες σε διάφορα μουσεία ανά τον κόσμο, και η σειρά με τον «Θρήνο» (Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης της Ουάσιγκτον). Στις ταπισερί αυτές, ορισμένες από τις οποίες έχουν υφανθεί από τον περίφημο υφαντή Πήτερ ντε Παννεμάεκερ (Pieter de Pannemaeker) είναι σαφέστατη η επιρροή των σχεδίων του Ραφαήλ και του έργου του Ντύρερ στην απόδοση των μορφών. Επειδή ο Ντύρερ φιλοξενήθηκε στην οικία του φαν Ορλέι την εποχή που υπογράφηκαν τα συμβόλαια για τη σύνθεση των σχεδίων, οι δύο καλλιτέχνες είναι πιθανό να συζήτησαν τη σχεδίασή τους. Για πρώτη φορά, στις ταπισερί των «Παθών», οι μορφές λαμβάνουν σημαντική βαρύτητα μέσω του μεγέθους τους αλλά και της τοποθέτησής τους στο προσκήνιο.

• Ταπισερί της Μάχης της Παβίας
• 
  1
• 
  2
• 
  3
• 
  4
• 
  5
• 
  6
• 
  7

Μεταγενέστερος βίος

ΟJoris van Zelle, 1519, λάδι σε ξύλο βελανιδιάς

Ο φαν Ορλέι έγινε μέλος της Αδελφότητας του Αγίου Σεβαστιανού στην εκκλησία του Σαιν Ζερύ (Saint Géry ή Djèri). Περισσότερα από τα μισά μέλη αυτής της αδελφότητας ήταν κατ' επάγγελμα υφαντές.

Στα τελευταία του χρόνια (1521–1530) δημιούργησε τα δώδεκα μικρά σχέδια (που αποκαλούνται συνήθως με το γαλλικό τους όνομα petits patrons), πιθανόν με τη βοήθεια του Γιαν Χέετελς (Jan Geethels), της γνωστότερης ίσως σειράς σχεδίων για ταπισερί «Το κυνήγι του Μαξιμιλιανού» (σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου). Καθεμία από τις δώδεκα ταπισερί απεικόνιζε διαφορετικό μήνα του έτους. Παραγγέλθηκαν από τον Αυτοκράτορα Κάρολο Ε΄ ή από κάποιο μέλος της αυτοκρατορικής Αυλής. Χρειάστηκαν δύο χρόνια και εξήντα υφαντές για να υλοποιηθούν. Οι σκηνές του κυνηγιού διαδραματίζονται σε περιοχές γειτονικές με τις Βρυξέλλες ή στο «Δάσος των Θεραπειών» (φλαμανδ. Zoniënwoud, γαλλικά Forêt de Soignes). Στα σχεδιαστικά χαρτόνια η ρωμαλεότητα της σύνθεσης προσδίδει μεγαλύτερο δυναμισμό. Ο φαν Ορλέι επιδεικνύει εδώ το ταλέντο του στην απεικόνιση σε μεγάλη κλίμακα φανταστικών κυνηγετικών σκηνών με ρεαλιστικό, γραφικό και λεπτομερέστατα σχεδιασμένο τοπίο. Για την εκτέλεση αυτού του εγχειρήματος, ο φαν Ορλέι ζήτησε τη βοήθεια ειδικών στο κυνήγι και συμβουλεύτηκε το εγχειρίδιο Livre de Chasse του Γκαστόν Γ΄ κόμη του Φουά. Με αυτά τα σχέδια ο φαν Ορλέι, όπως επίσης και ο Στραντάνους (Giovanni Stradano ή Jan Van der Straet ή van der Straat ή Stradanus ή Stratensis, Φλαμανδός καλλιτέχνης που έζησε και εργάστηκε στη Φλωρεντία) αποτέλεσαν το παράδειγμα για τους μαθητές και τους μεταγενεστέρους, καθώς διάνοιξαν νέους δρόμους στην ιταλική τεχνική, με την κλασική ευρύτητα και ευκολία στην απεικόνιση τοπίων, ενσωματώνοντας την με επιτυχία στο παραδοσιακό φλαμανδικό ύφος. Ο δυναμισμός αυτός θα κορυφωθεί με την τεχνοτροπία του μπαρόκ και το έργο του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. Η απεικόνιση κυνηγετικών εκδηλώσεων θα συναντήσει πολλούς μιμητές στα εργαστήρια ταπισερί της οικογένειας Leyniers και ιδιαίτερα τον Εφεράερτ Λάινιερς (Everaert Leyniers, 1597–1680), κορυφαίους βαφείς και υφαντές στις Βρυξέλλες επί περισσότερα από 400 χρόνια.

Μια ακόμη διάσημη ομάδα από ταπισερί παραγγέλθηκε από τον Ερρίκο Γ΄ του Νασσάου-Μπρέντα, την περίοδο 1528 - 1530. Με αυτήν ο παραγγέλλων ήθελε να δοξάζει τους προγόνους του του Οίκου του Νασσάου. Οι ταπισερί καταστράφηκαν σε πυρκαγιά το 1760, αλλά τα σχέδια στο χαρτόνι τους διασώθηκαν και σήμερα βρίσκονται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (Νέα Υόρκη). Οι ταπισερί αυτές ήταν ανάμεσα στις πρώτες που ενοποίησαν τα πορτρέτα εφίππων με τα λιγότερο επίσημα πορτρέτα ομάδων ατόμων.

Μια άλλη ομάδα ταπισερί είναι αυτές που απεικονίζουν τη «Μάχη της Παβία» και εκτίθενται στο Εθνικό Μουσείο Καποντιμόντε στη Νάπολι, ενώ τα επτά μικρά χαρτόνια με τα σχέδιά τους είναι στην κατοχή του Μουσείου του Λούβρου. Στις ταπισερί αυτές ο φαν Ορλέι δημιούργησε την απεικόνιση, σε μεγάλη κλίμακα, ενός πραγματικού γεγονότος, με μορφές σε πραγματικό μέγεθος, σε φανταστικό περιβάλλοντα χώρο.

Η ταπισερί «ο Ηρακλής μεταφέρει τις Ουράνιες Σφαίρες» του παραγγέλθηκε από τον βασιλέα Ιωάννη Β΄ της Πορτογαλίας το 1530 και σήμερα βρίσκεται στο Βασιλικό Ανάκτορο της Μαδρίτης. Η κρικοειδής σφαίρα (armilla) ήταν σύμβολο του βασιλέα της Πορτογαλίας.

Υαλογραφίες

Ο Γιαν ο Δ΄ του Νασσάου και η σύζυγός του Μαρία φαν Λοον-Χέινσμπερχ. Και οι δύο είχαν αποβιώσει δεκαετίες πριν το 1538-40, όταν δημιουργήθηκε μια σειρά από σχέδια με πένα και τέμπερα

Προς το τέλος της ζωής του ο φαν Ορλέι άρχισε να δημιουργεί και σχέδια για υαλογραφίες. Τα παράθυρα στη βόρεια πτέρυγα του ναού των Αγίων Μιχαήλ και Γκούντουλα στις Βρυξέλλες απεικονίζουν μέλη του Οίκου των Αψβούργων (Κάρολος Ε΄ και η σύζυγός του Ισαβέλλα της Πορτογαλίας, Καρλομάγνος, Ελισάβετ της Ουγγαρίας, καθώς και σκηνές από τον «Θρύλο της Θαυματουργού Υποδοχής», ενώ τα παράθυρα της νότιας πτέρυγας απεικονίζουν τον Λουδοβίκο Β΄ της Ουγγαρίας και Βοημίας και τη σύζυγό του, Μαρία της Αυστρίας να γονατίζουν ενώπιον της Αγίας Τριάδας (σε κάθετη διάταξη), με τον Άγιο Λουδοβίκο Θ΄ της Γαλλίας με την Παναγία Βρεφοκρατούσα. Στα παράθυρα αυτά εμφανίζεται αλλαγή στο ύφος: Η βασιλική δυναστεία απεικονίζεται όπως πάντα στο θρησκευτικό περίγραμμα, αλλά στον δωρητή δίνεται μεγαλύτερη έμφαση σε σχέση με τον τιμώμενο Άγιο. Δεν φαινόταν, επίσης, ιδιαίτερα απαραίτητο πλέον να εμφανίζονται πρόγονοι του ηγεμόνα, προκειμένου να τονιστεί το αξίωμά του, καθώς ο πατέρας του Καρόλου Ε΄, Φίλιππος Α΄ της Καστίλλης δεν απεικονίζεται. Τα παράθυρα αυτά μπορούν με βεβαιότητα να αποδοθούν σε σχέδια του Μπέρναρντ φαν Ορλέι. Τα υλοποίησε ο αρχιυαλουργός Ζαν Χεκ (Jean Haeck).

Ο φαν Ορλέι σχεδίασε, επίσης, τα ζωγραφιστά παράθυρα του καθεδρικού του Αγίου Ρούμπολτ στο Μέχελεν, στα οποία απεικονίζονται η Μαργαρίτα της Αυστρίας, ο τρίτος σύζυγός της Φίλιμπερτ Β΄ Δούκας της Σαβοΐας και ο Χριστός που εισέρχεται στην Ιερουσαλήμ. Δυστυχώς τα παράθυρα αυτά καταστράφηκαν κατά τις θρησκευτικές συγκρούσεις της περιόδου 1566 - 1585. Το 2004 βρέθηκε στη Βαλανσιέν μια έγχρωμη απεικόνισή τους.

Η εκκλησία του Αγίου Μπάβο στο Χάαρλεμ της Ολλανδίας διαθέτει επίσης μια ομάδα χρωματιστών παραθύρων (βιτρώ) που σχεδιάστηκαν από τον φαν Ορλέι, στα οποία απεικονίζεται ο δωρητής Γιόρις φαν Έχμοντ, επίσκοπος της Ουτρέχτης και ο προστάτης Άγιός του, Άγιος Μαρτίνος της Τουρ.

Δείτε επίσης

• Κατάλογος Φλαμανδών ζωγράφων

Πηγές

• Snyder, James. Northern Renaissance Art, 1985, Harry N. Abrams, ISBN 0136235964
• Arlette Smolar-Meynart et al. - Guide to the City Museum of Brussels; Stichting Monumenten- en Landschapszorg, v.z.w., Brussels, 1992
• Eliane De Wilde et al. - Guide to the Royal Museums of Fine Arts of Belgium, Brussels; Alice Editions,1996; ISBN 2-930182-02-4
• Jane Turner (Editor). Grove Dictionary of Art - ISBN 0-19-517068-7 (Hardcover, New Edition).
• E. Benezit - Dictionnaire des Peintres, Sculpteurs, Dessinateurs et Graveurs; Librairie Gründ, Paris, 1976; ISBN 2-7000-0156-7
• Farmer, John David. "Bernard van Orley of Brussels." Ph.D. diss., Princeton University, 1981
• Ainsworth, Maryan W., "Bernart van Orley as a Designer Tapestry". Ph. D. dissertation, Yale University, New Haven, Ct., 2 vols., 1982.
• Baldass, Ludwig (1944). «Die Entwicklung des Bernart van Orley». Jahrbuch der kunsthistorischen Sammlungen des allerhöchsten Kaiserhauses (Jahrbuch der kunsthistorischen Sammlungen in Wien) 13: 141–191.  (in German)
• Alphonse Guillaume Ghislain Wauters - Bernard van Orley; Adamant Media Corporation, 2001, ISBN 0-543-90978-6 (in French)
• Silver, Larry - Old-Time Religion: Bernart van Orley and the Devotional Tradition 1998, Pantheon 56: 75-84.
• Dessart Ch., Bernard van Orley 1488-1541 (Société Royale d'Archéologie de Belgique), Brussel, 1943,9-10 (in French)
• Holm E., Pieter Breugel und Bernart van Orley. Die jagd als motiv in der niederländischen kunst um 1500. (Die jagd in der kunst), Berlin, 1964, 9 (Γερμανικά)
• David Starkey (Editor), Henry VIII: A European Court in England, Collins & Brown Limited, 1991, ISBN 1-85585-008-7 Hardback / 1855850133 paperback, page 29 names van Orley in relation to stained glass design supervision

Περαιτέρω ανάγνωση

• Ortiz, A. & Carretero, C.· και άλλοι. (1991). Resplendence of the Spanish monarchy : Renaissance tapestries and armor from the Patrimonio Nacional. New York: The Metropolitan Museum of Art.  (see index)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Barent Van Orley - Catholic Encyclopedia article
• Collection in the Royal Museums of Fine Arts of Belgium, Brussels
• Paintings in other museums
• Guy Delmarcel The Passion Tapestries of Margaret of Austria (c. 1518-1524) - New Data and Documents Αρχειοθετήθηκε 2007-07-13 στο Wayback Machine.