Τιεν Σαν
Συντεταγμένες: 42°N 80°E / 42°N 80°E
| Τιεν Σαν | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ύψος | 7.439 μέτρα |
| Ήπειρος | Ασία |
| Χώρες | Κιργιζία, Καζακστάν, Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και Ουζμπεκιστάν |
| wikidata () | |
| Σιντζιάνγκ Τιεν Σαν | |
|---|---|
| Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ. | |
 Η οροσειρά στα σύνορα Κιργιστάν, Κίνας και Καζακστάν. Στο κέντρο διακρίνεται το Χαν Τενγκρί (6.995 μέτρα), η δεύτερη ψηλότερη κορυφή της οροσειράς | |
 | |
| Χώρα μέλος |  Κίνα |
| Τύπος | Φυσικό |
| Κριτήρια | vii, ix |
| Ταυτότητα | 1414 |
| Περιοχή | Ασία-Ειρηνικός |
| Ιστορικό εγγραφής | |
| Εγγραφή | 2013 (37η συνεδρίαση) |
| Δυτικά Τιεν Σαν | |
|---|---|
| Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ. | |
| |
| Χώρα μέλος |  Καζακστάν Κιργιζία  Ουζμπεκιστάν |
| Τύπος | Φυσικό |
| Κριτήρια | x |
| Ταυτότητα | 1490 |
| Περιοχή | Ασία-Ειρηνικός |
| Ιστορικό εγγραφής | |
| Εγγραφή | 2016 (40η συνεδρίαση) |
Τα Τιεν Σαν είναι μεγάλη οροσειρά στην κεντρική Ασία. Η ψηλότερη κορυφή της οροσειράς είναι το Τζέγκις Τσοκούσου, με ύψος 7.439 μέτρα. Η οροσειρά έχει μήκος 2.500 χιλιόμετρα και πλάτος 800 χιλιόμετρα και εκτείνεται από την οροσειρά Παμίρ μέχρι τα υψίπεδα της Μογγολίας. Το τμήμα της οροσειράς στην Κίνα αποτελεί από το 2013 Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, λόγω της φυσικής ομορφιάς του και της μεγάλης ποικιλίας βιοτόπων σε αυτό. To 2016, τμήμα των δυτικών Τιεν Σαν στο Κιργιστάν, το Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν ανακηρύχθηκε επίσης μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς.
Το τοπικό της όνομα στα κινεζικά είναι 天山 (πινγίν: Tiān Shān) και σημαίνει κυριολεκτικά «Ουράνια Βουνά», στα καζακικά: Хан Тәңірі, Χαν Τενγκρί, κυριολεκτικά «Παραδεισένια Βουνά», στα κυργιζικά Теңир-Тоо, Τενγκρί-Τοο, κυριολεκτικά «Παραδεισένια Βουνά» ή «Βουνά των Θεών», στα μογγολικά: Тэнгэр уул, Τενγκέρ Ουουλ, «Παραδεισένια Βουνά» και στα Ουιγούρικα: تەڭرى تاغ (Τενγκρί Ταγ).
Γεωγραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα Τιέν Σαν βρίσκονται βόρεια και δυτικά της ερήμου Τακλαμακάν και ακριβώς βόρεια της λεκάνης Ταρίμ στα σύνορα Καζακστάν, Κιργιστάν και της αυτόνομης περιοχή των Ουϊγούρων Σιντζιάνγκ στη δυτική Κίνα. Στα βόρεια βρίσκεται το λεκανοπέδιο Τζουνγκάρ και οι πεδιάδες του Καζκαστάν. Στα νότια συνδέεται με την οροσειρά Παμίρ και στα ανατολικά φτάνει στα Όρη Αλτάι της Μογγολίας. Στη δυτική χαρτογραφία το ανατολικό όριο των Τιέν Σαν συνήθως φαίνεται να είναι λίγο δυτικά του Ουρούμτσι, ενώ η οροσειρά στα ανατολικότερα είναι γνωστή ως Μπόγκντα Σαν. Στην κινεζική χαρτογραφία, τα Τιέν Σαν περιλαμβάνουν επίσης τις οροσειρές Μπόγκντα Σαν και Μπαρκόλ.
Η οροσειρά χαρακτηρίζεται από ένα συνδυασμό επιμέρους οροσειρών και κοιλάδων και λεκανοπεδίων με γενική διεύθυνση ανατολής-δύσης. Το βαθύτερο από αυτά τα λεκανοπέδια-κοιλότητες είναι η καταβύθιση του Τουρφάν (ή Τουρπάν), το οποίο είναι το χαμηλότερο σημείο στην κεντρική Ασία, 154 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η προς ανατολάς επέκταση της καταβύθισης Τουρφάν η λεκάνη Χάμι (Τσομούλ). Μια άλλη κοιλότητα καταλαμβάνεται από τη λίμνη Ισίκ-Κουλ, με ύψος επιφανείας 1.609 μέτρων. Η Ισίκ-Κουλ είναι δεύτερη μεγαλύτερη αλπική λίμνη όσον αφορά την έκταση και η δέκατη μεγαλύτερη λίμνη γλυκού νερού όσον αφορά τον όγκο νερού.
Στο ανατολικό της άκρο η οροσειρά έχει μικρό ύψος και χωρίζει το Τζουνγκάρ στα βόρεια και το καθαυτό Σιντζιάνγκ στα νότια. Στη συνέχεια διακλαδίζεται και περιβάλλει το βαθύπεδο του Τουρφάν και στη συνέχεια ξαναενώνεται. Στα δυτικά του Τουρφάν βρίσκεται ο ορεινός όγκος Έρεν Χαμπίργκα, με βουνά ύψους μέχρι 5.500 μέτρα. Στη συνέχεια, κοντά στον 84ο μεσημβρινό διακλαδίζεται ξανά και σχηματίζει την κοιλάδα του ποταμού Ιλί. Το βόρειο τμήμα της οροσειράς ονομάζεται όρη Μποροχόρο τα οποία χαμηλώνουν όσο πλησιάζουν προς τα δυτικά. Σε αυτά τα βουνά σε υψόμετρο 2.070 μέτρων βρίσκεται η λίμνη Σαϊράμ. Το νότιο τμήμα περιλαμβάνει τις ψηλότερες κορυφές της οροσειράς. Προς τα νοτιοδυτικά η οροσειρά σχηματίζει ένα πολύπλοκο σύνολο βουνών και τελικά μέσω των βουνών Αλτάι συνδέεται με την οροσειρά Παμίρ.
Η ψηλότερη κορυφή των Τιεν Σαν είναι η Τζέγκις Τσοκούσου ή Κορυφή της Νίκης (пик Победы στα ρωσσικά, Πικ Πομπιέντι), με ύψος 7.439 μέτρα. Η δεύτερη ψηλότερη κορυφή της οροσειρά είναι το Χαν Τενγκρί (Αρχηγός των Πνευμάτων) στα σύνορα Καζακστάν-Κιργισίας, το οποίο μαζί με το κάλυμμα παγετώνων έχει ύψος 7.010 μέτρα και είναι το ψηλότερο σημείο του Καζακστάν. Αυτές οι δύο συχνά θεωρούνται από τους ορειβάτες ως οι βορειότερες κορυφές ψηλότερες από 7.000 μέτρα (23.000 πόδια). Οι δύο αυτές κορυφές βρίσκονται σε μια απόμακρη ομάδα βουνών στα σύνορα Κιργισίας, Κίνας και Καζακστάν.
Παγετώνες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι παγετώνες της οροσειράς καλύπτουν περίπου 15.400 τετραγωνικά χιλιόμετρα και έχουν όγκο 1.048 κυβικά χιλιόμετρα. Στην οροσειρά έχουν καταμετρηθεί 15.953 παγετώνες. Σχεδόν οι μισοί παγετώνες όσον αφορά την έκταση βρίσκονται στη Κιργισία και αποτελούν το 4% της έκτασης της χώρας. Οι περισσότεροι παγετώνες βρίσκονται στις αλυσίδες Χαν Τανγκίρι, Τζέγκις Τσοκούσου και Έρεν Χάμπιργκ. Ο μεγαλύτερος παγετώνας στην οροσειρά είναι ο παγετώνας Ενγκιλτσέκ, ο οποίος έχει μήκος 60 χιλιόμετρα. Βρίσκεται στις πλαγιές του Χαν Τανγκίρι και έχει πολλές διακλαδώσεις. Άλλοι μεγάλοι παγετώνες είναι ο βόρειος Ενγκιλτσέκ (39 χιλιόμετρα) και ένας στο πέρασμα Μούζατ με μήκος 34 χιλιόμετρα. Οι μεγαλύτεροι παγετώνες αλλού έχουν μήκος μέχρι 20 χιλιόμετρα. Οι περισσότεροι παγετώνες έχουν μήκος 2 με 5 χιλιόμετρα.
Τα τελευταία 60 χρόνια οι παγετώνες έχουν συρρικνωθεί κατά 14%. Το μέγεθός του ήταν λίγο-πολύ σταθερό μέχρι τη δεκαετία του 1970, αλλά από τότε η συρρίκνωσή τους έχει επιταχυνθεί. Κατά μέσο όρο, οι παγετώνες στα Τιεν Σαν υποχωρούν κατά 30 εκατοστά κάθε χρόνο. Την ταχύτερη συρρίκνωση την έχουν οι παγετώνες στις βορειοδυτικές αλυσίδες της οροσειράς.[1]
Κλίμα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα Τιεν Σαν λόγω της θέσης τους στην Κεντρική Ασία έχουν ηπειρωτικό κλίμα, με ακραίες θερμοκρασίες το χειμώνα και το καλοκαίρι. Η οροσειρά αποτελεί το πρώτο ορεινό εμπόδιο για τις αέρες μάζες οι οποίες έρχονται από τα βόρεια και δυτικά από τη Σιβηρία και τις στέπες του Καζακστάν. Η οροσειρά χωρίζεται σε τρία τμήματα όσον αφορά το κλίμα, μια εξωτερική οροσειρά στα δυτικά και βόρεια με σχετικά υγρό κλίμα και μια εσωτερική οροσειρά και μια ανατολική οροσειρά.[1] Η εξωτερική οροσειρά δέχεται ύψη βροχής μεταξύ 1,5 και 2 μέτρων, ενώ η ανατολική 700 με 800 χιλιοστά, ενώ η εσωτερική 200 με 400 χιλιοστά, ενώ υπάρχουν περιοχές που οι βροχοπτώσεις είναι ακόμη λιγότερες. Η βροχή στην οροσειρά πέφτει την άνοιξη και νωρίς το καλοκαίρι.
Οι θερμοκρασίες στην οροσειρά ποικίλουν σημαντικά ανάλογα με την εποχή και το υψόμετρο. Στην κοιλάδα Φεργκάνα η μέση θερμοκρασία τον Ιούλιο είναι 27°C, ενώ στο Βαθύπεδο Τουρπάν φτάνει τους 34°C. Αντίθετα, στα 3.200 μέτρα, η θερμοκρασία τον Ιούλιο είναι 5°C. Τον Ιανουάριο, η κοιλάδα Φεργκάνα έχει θερμοκρασία -5°C, ενώ κατά τόπους, όπως στη κοιλάδα Ακ-Σάι, η θερμοκρασία έχει πέσει στους -50°C.
Οικολογία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα Τιέν Σαν χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλία φυτών, καθώς έχουν καταγραφεί περισσότερα από 2.500 είδη στην οροσειρά. Τα χαρακτηριστικά των οικοτόπων διαφέρουν ανάλογα με το υψόμετρο, καθώς μαζί με αυτό μεταβάλλεται επίσης η θερμοκρασία και η υγρασία. Σε χαμήλο υψόμετρο το κλίμα είναι ξηρό και έτσι επικρατούν φυτά που έχουν προσαρμοστεί σε αυτό το περιβάλλον, όπως το ξηροφυτικό γρασίδι, η αρτεμισία και η εφέδρα. Η στέπα είναι ο πιο κοινός βιότοπος σε υψόμετρο ανάμεσα 1.050 με 3.350 μέτρων. Στις νότιες πλαγιές επικρατεί το ξηροφυτικό γρασίδι των γενών Φεστούκα και Στίπα με λίγους θάμνους μέχρι σε υψόμετρο 2.700 μέτρων, οπότε και μεταπίπτει σε αλπικούς λειμώνες, οι οποίοι έχουν όμοια χλωρίδα με αυτή του οροπεδίου του Θιβέτ. Στις βόρειες πλαγιές επικρατεί σε υψόμετρο περίπου 2.000 με 2.600 μέτρων η εναλλαγή δασών και λειμώνες. Οι θάμνοι σε αυτό το περιβάλλον περιλαμβάνουν τριανταφυλλιές, βερβερίδες και το αγιόκλημα. Τα δάση της οροσειράς αποτελούν μια ξεχωριστή οικοπεριοχή, τα Ορεινά Δάση Κωνοφόρων των Τιεν Σαν, όπου επικρατεί το είδος Picea schrenkiana, ενώ σε χαμηλότερο υψόμετρο αναμειγνύεται με λεύκες και σε μεγαλύτερο με βετούλες, ιτιές και σόρβους.[2] Σε μεγαλύτερο υψόμετρο το έδαφος είναι μονίμως παγωμένο.[3]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 Annina Sorg, Tobias Bolch, Markus Stoffel, Olga Solomina και Martin Beniston (2012). «Climate change impacts on glaciers and runoff in Tien Shan (Central Asia)». Nature Climate Change 2: 725–731. doi:. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-03-04. https://web.archive.org/web/20160304200451/http://www.unige.ch/climate/Publications/Beniston/ncc2012.pdf. Ανακτήθηκε στις 2013-12-22.
- ↑ Tian Shan montane conifer forests WWF
- ↑ Tian Shan montane steppe and meadows WWF
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ΔΟΜΗ: Τιεν Σαν
- Tien-Shan britannica.com