Capela Sistina

A Capela Sistina é unha capela localizada no Palacio Apostólico, ao norte da Basílica de San Pedro, no Vaticano. Foi construída a partir de 1475 e inaugurada o 9 de agosto de 1483 polo Papa Sisto IV. O interior foi redecorado a partir de 1508, baixo encomenda do Papa Xulio II, con frescos de Michelangelo Buonarroti, entre os que se atopa a célebre Creación de Adán. Michelangelo terminou o seu traballo en 1541, xa baixo o pontificado de Paulo III, coa conclusión da representación do Xuízo Final, sobre o altar.

É tamén famosa por ser o local onde se reúnen os conclaves e se fan certas cerimonias, como as coroacións papais.

A capela ten forma rectangular (40,93 m por 13,41 m, as dimensións do Templo de Salomón, tal como veñen descritas no Antigo Testamento). Ten 20,70 metros de altura.

Despois das obras de restauración entre 1981 e 1994, coas que se recuperou o brillo orixinal dos tempos de Michelangelo, a capela volveu abrirse ao público que visita o Museo do Vaticano. A pintura do teito da Capela Sistina está no filme O tormento e a éxtase.

Contexto histórico

Artigo principal: Renacemento.

A virada do Quattrocento para o Cinquecento foi un dos momentos máis influentes na Historia da Arte Occidental, quizais mundial. Italia, con epicentro en Florenza, deu ao mundo unha ampla gama de xeniais artistas.

A Capela Sistina é un dos locais máis propicios para aquilatar a dimensión desta explosión creativa. Para a súa feitura concorreron os maiores nomes dos que dispuña Italia no momento.

Sisto IV, como parte da política que emprendía para o restablecemento do prestixio e fortalecemento do papado, convocou en Roma os maiores artistas de Italia. Florencia era o centro de excelencia até entón. De alí e de Umbría viñeron os principais artistas, feito que desprazaría a Roma como capitalidade cultural, que atinxiría o cénit algunhas décadas despois, coa elección de Xulio II para ocupar a Cátedra de San Pedro.

Para a historia da cultura o significado do proxecto e construción da Sistina é inmenso, xuntamente coas demais obras encomendadas por Sisto IV. Non só porque marca a perda da capitalidade cultural para Roma, senón por se tratar do ciclo pictórico de maior relevo de Italia no final do século XV, “constituíndo alén diso un documento inapreciable para observar as virtudes e os límites da pintura do Quattrocento”.^[1]

Con excepción de Ghirlandaio, os pintores que nela deixaron o seu talento avanzaron coa súa obra ó século seguinte e os xenios que mudaron os rumbos da pintura no período están todos estreitamente relacionados con eles: Ghirlandaio fora mestre de Michelangelo; Rafael aprendiz de Pietro Perugino; e polo taller de Andrea del Verrocchio pasaron Leonardo da Vinci, Perugino e Sandro Botticelli.

Arquitectura e decoración

Baccio Pontelli foi o autor do proxecto arquitectónico para a construción da capela. Este florentino era un dos responsables da reformulación e revitalización urbanística que Sisto IV efectuaba en Roma, tendo realizado decenas de obras públicas.

No proxecto, construído coa supervisión de Giovannino de Dolci entre 1473 e 1484, participaron Perugino, Botticelli, Ghirlandaio, Rosselli, Signorelli, Pinturicchio, Piero di Cosimo, Bartolomeo della Gatta, Rafael e outros. Coroando este festival, algúns anos despois, un dos maiores xenios artísticos de todos os tempos: Michelangelo Buonarroti.

As dimensións do proxecto de Baccio Pontelli tiveron como inspiración as descricións contidas no Antigo Testamento relativas ao Templo de Salomón. A súa forma é rectangular medindo 40,93 m de lonxitude, 13,41 m de largura e 20,70 m de altura. Os numerosos artistas vestiron o seu interior, esculpindo e pintando as súas paredes, transformándoa nun estupendo e célebre lugar coñecido en todo o mundo polas marabillosas obras de arte que encerra.

Unha finísima transenna de mármore, no que traballaron Mino de Fiesole, Giovanni Dálmata e Andréa Bregno, divide a capela en dúas partes desiguais. Os mesmos artistas levaron a cabo a construción do coro.

Internamente, as paredes, divididas por cornixas horizontais, presentan 3 niveis:

o primeiro nivel, xunto ao chan en mármore - que, nalgúns sectores, presenta o característico marchetado cosmatesco - simula refinadas tapicerías. No lado dereito, próximo á transenna está o coro;
o intermedio é onde figuran os frescos narrando os episodios da vida de Cristo e de Moisés. A cronoloxía iníciase a partir da parede do altar, onde se encontraban, antes da creación do Xuízo Final de Michelangelo, as primeiras escenas e un retablo de Perugino representando a Virxe da Asunción, a quen foi dedicada a capela.
o andar máis alto, onde están as pilastras que sustentan as pendentes do teito. Encima da cornixa están situadas as lunettes, entre as que foron colocadas as imaxes dos primeiros Papas.

Frescos

Frescos inspirados en escenas do Antigo e Novo Testamento decoran as paredes laterais, así como o teito.

Precisamente, na parede esquerda, a partir do altar, están as escenas do Antigo Testamento, que representan:

1 – Moisés camiño de Exipto e a circuncisión dos seus fillos, obra de Pinturicchio;
2 – Escenas da Vida de Moisés, de Botticelli;
3 – Paso do Mar Vermello, de Cosimo Rosselli;
4 – Moisés no Monte Sinaí e a Adoración do Becerro de Ouro, de Rosselli;
5 – O Castigo de Korah, Natan e Abiram, de Botticelli;
6 – A Morte de Moisés, de Lucas Signorelli.

Na parte dereita, tamén a partir do altar, as escenas do Novo Testamento:

1 – O Bautismo de Xesús, de Pinturicchio;
2 – Tentación de Cristo e a Purificación do Leproso, de Botticelli;
3 – Vocación dos Apóstolos, de Ghirlandaio;
4 – Sermón da Montaña, de Rosselli,
5 – A Entrega das Chaves a San Pedro, de Perugino;
6 – A Derradeira Cea, de Rosselli.

Entre as xanelas, seis de cada lado, figuran 24 retratos de Papas, pintados por Botticelli, Ghirlandaio e Frai Diamante. Na bóveda están os famosos frescos de Michelangelo, pintados entre 1508 e 1512. O mesmo artista realizaría entre os anos de 1535 e 1541, na parede do altar, o Xuízo Final.

Rafael realizou unha serie de tapicerías que, en ocasións especiais, visten as paredes.

As escenas de Botticelli

Botticelli, o talentoso discípulo de Filippino Lippi, exercía o seu oficio en Florencia. Chamado a Roma por Sisto IV para a decoración da capela, alí executou entre 1481 e 1482 algúns frescos: O Castigo de Korah, Dathan e Abiram; Tentación de Cristo e a Purificación do Leproso e Escenas da Vida de Moisés.

Escenas da Vida de Moisés, fresco de medidas 348 cm x 558 cm, é a obra máis complexa. Botticelli tivo que se empeñar para entrelazar os diversos episodios que alí figuran nunha narrativa ben articulada. O cadro ten certas irregularidades. É máis apreciado en virtude de detalles illados que polo conxunto. Os episodios están narrados no Libro do Éxodo, capítulos II, III e XIII.

O Castigo de Korah, de 348,5 cm x 570 cm, é a representación da narración contida no Libro dos Números, capítulo XVI, onde Korah, subleva 250.000 hebreos contra a autoridade de Moisés e do seu irmán Aarón.

Tentación de Cristo e a Purificación do Leproso, de 345,5 cm x 555 cm, ilustra as 3 tentacións de Cristo no deserto e a cura do leproso narradas no Evanxeo de Mateu, capítulos IV e VIII. No centro do cadro vese o edificio do Hospital do Santo Espírito mandado construír por Sisto IV.

O Teito da Capela Sistina

Na realización desta grandilocuente obra concorreron amor e odio. Michelangelo tería feito este traballo contrariado, convencido que era máis un escultor que un pintor. Encargado polo Papa Xulio II, sobriño de Sisto IV, para pintar o teito da capela, xulgou ser unha conspiración dos seus rivais para desvialo da obra para a cal fora chamado a Roma: o mausoleo do Papa. Mais dedicouse á tarefa e o fixo con tanta mestría que practicamente ofuscou as obras primas dos seus antecesores na empresa. Os frescos no teito da Capela Sistina son, de feito, un dos maiores tesouros artísticos da humanidade.

É difícil acreditar que teña sido obra dun só home, pois dispensara os asistentes que contratara inicialmente, insatisfeito coa produción destes, e que mesmo aínda atoparía forzas para retornar ao local, dúas décadas despois, e pintar na parede do altar, sacrificando, inclusive, algúns frescos de Perugino, o Xuízo Final, entre 1535 e 1541, xa baixo o pontificado de Paulo III.

A superficie da bóveda foi dividida en áreas concibíndose arquitectonicamente o traballo de maneira que resultase nunha articulación do espazo limitado por piares. Nas áreas triangulares colocou as figuras de profetas e sibilas; nas rectangulares, os episodios da Xénese.

Deus separando a Luz das Tebras;
Deus creando o Sol e a Lúa;
Deus separando a Terra das Augas;
A Creación de Adán;
A Creación de Eva;
O Pecado Orixinal e a Expulsión do Paraíso;
O Sacrificio de Noé;
O Diluvio Universal;
Noé Embriagado.

O Xuízo Final

A parede do altar foi destinada a conservar a maior pintura na cal Michelangelo dedicou, desde 1534, todo seu enxeño e forza: o Xuízo Final.

O fresco ocupa enteiramente a parede de detrás do altar. Para a súa execución, dúas xanelas foron pechadas e algunhas pinturas da época de Sisto IV apagadas: os primeiros retratos de Papas; a primeira escena da vida de Cristo e a primeira da vida de Moisés, unha imaxe da Virxe da Asunción de Perugino, e os frescos das dúas lunettes, onde o propio Michelangelo pintara os ancestrais de Cristo.

Aquí, o "Pai do Barroco", como queren algúns, xa ispe de forma marcante os novos rumbos que o artista imprimirá na súa arte. A liberdade en relación aos cánones anteriores, da chamada Alta Renascenza, maniféstase na rigorosa maneira coa que trata a figura humana.

Michelangelo expresa vigorosamente o concepto de Xustiza Divina, severa e implacable en relación aos condenados. O Cristo, parte central da composición, é o Xuíz dos elixidos que soben ao Ceo pola súa dereita, en canto os condenados, abaixo á súa esquerda, esperan a Caronte e Minos.

A resurrección dos mortos e os anxos tocando trompetas completan a composición.

A polémica da restauración

No último cuarto do século XX, obras emprendidas no teito da Capela Sistina coa intención de recuperar o brillo orixinal do tempo de Michelangelo foron motivo de innumerables controversias.

A restauración das obras de arte estaban a se facer ao longo dos anos, e desde a década de 1960 xa se traballaba nos frescos máis antigos. O proxecto máis ambicioso, a cargo do restaurador Gianluigi Colalucci, iniciouse en 1979 coa limpeza da parede do altar: o Xuízo Final.

Durante este período a capela estivo fechada ao público que visita o Museo do Vaticano - cerca de 3 000 000 persoas por ano - só volvendo a ser reaberta o 8 de abril de 1994.

Conclaves

Os conclaves que foron realizados na Capela Sistina

Século XV

Conclave	Duración	Cardeal electo	Papa	Pontificado
06/08/1492-10/08/1492	4 días	Rodrigo Borgia	Alexandre VI	10/08/1492-18/08/1503

Século XVI

Conclave	Duración	Cardeal electo	Papa	Pontificado
16/08/1503-16/09/1503	1 mes	Francesco Todeschini Piccolomini	Pío III	16/09/1503-18/10/1503
31/10/1503-01/11/1503	2 días	Giuliano della Rovere	Xulio II, O.F.M.	01/11/1503-20/02/1513
04/03/1513-19/03/1513	15 días	Giovanni di Lorenzo de' Medici	León X	19/03/1513-01/12/1521
27/12/1521-09/01/1522	13 días	Adriano Floriszoon Boeyens	Hadrián VI	09/01/1522-14/09/1523
01/10/1523-19/11/1523	1 mes e 18 días	Giulio di Giuliano de' Medici	Clemente VII	19/11/1523-25/09/1534
11/10/1534-13/10/1534	3 días	Alessandro Farnese	Paulo III	13/10/1534-10/11/1549
25/11/1549-29/11/1549	5 días	Giovanni Maria Ciocchi Del Monte	Xulio III	29/11/1549-25/03/1555
05/04/1555-07/04/1555	3 días	Marcelo Cervini	Marcelo II	07/04/1555-30/04/1555
15/05/1555-23/05/1555	8 días	Gian Petro Carafa	Paulo IV	23/05/1555-18/08/1559
05/09/1559-26/12/1559	3 meses e 21 días	Giovanni Angelo Medici	Pío IV	26/12/1559-09/12/1565
20/12/1565-07/01/1566	18 días	Michele Ghislieri	Pío V, O.P.	07/01/1566-01/05/1572
12/05/1572-13/05/1572	2 días	Ugo Boncompagni	Gregorio XIII	13/05/1572-10/04/1585
21/04/1585-24/04/1585	3 días	Felici Peretti	Sisto V, O.F.M. Conv.	24/04/1585-27/08/1590
07/09/1590-15/09/1590	8 días	Giovanni Battista Castagna	Urbano VII	15/09/1590-27/09/1590
08/10/1590-05/12/1590	1 mes e 27 días	Nicooló Sfrondrati	Gregorio XIV	05/12/1590-16/10/1591
27/10/1591-03/11/1591	6 días	Giovanni Antonio Facchinetti	Inocencio IX	03/11/1591-30/12/1591
10/01/1592-30/01/1592	20 días	Ippolito Aldobrandini	Clemente VIII	30/01/1592-05/03/1605

Século XVII

Conclave	Duración	Cardeal electo	Papa	Pontificado
14/03/1605–01/04/1605	18 días	Alessandro Ottaviano de' Medici	León XI	01/04/1605–27/04/1605
08/05/1605–16/05/1605	8 días	Camilo Borghese	Paulo V	16/05/1605–28/01/1621
08/02/1621–09/02/1621	2 días	Alessandro Ludovici	Gregorio XV	09/02/1621–08/07/1623
19/07/1623–06/08/1623	18 días	Mafeo Barberini	Urbano VIII	06/08/1623–29/07/1644
09/08/1644–15/09/1644	1 mes e 6 días	Giovanni Battista Pamphilj	Inocencio X	15/09/1644–07/01/1655
18/01/1655–07/04/1655	3 meses e 20 días	Fabio Chigi	Alexandre VII	07/04/1655–22/05/1667
02/06/1667–20/06/1667	18 días	Guilio Rospigliosi	Clemente IX	20/06/1667–09/12/1669
20/12/1669–29/04/1670	4 meses e 9 días	Emilio Altieri	Clemente X	29/04/1670–22/07/1676
02/08/1676–21/09/1676	1 mes e 19 días	Benedetto Odescalchi	Inocencio XI	21/09/1676–12/08/1689
23/08/1689–06/10/1689	1 mes e 13 días	Pietro Voti Ottoboni	Alexandre VIII	06/10/1689–01/02/1691
12/02/1691–21/07/1691	5 meses e 9 días	Antonio Pignatelli	Inocencio XII	21/07/1691–27/09/1700
09/10/1700–23/11/1700	1 mes e 14 días	Giovanni Francesco Albani	Clemente XI	23/11/1700–19/03/1721

Século XVIII

Conclave	Duración	Cardeal electo	Papa	Pontificado
31/03/1721–08/05/1721	1 mes e 8 días	Michelangelo dei Conti	Inocencio XIII	08/05/1721–07/03/1724
20/03/1724–29/05/1724	2 meses e 9 días	Pietro Francesco Orsini	Bieito XIII, O.P.	29/05/1724–21/02/1730
05/03/1730–07/04/1730	1mes e 2 días	Lorenzo Corsini	Clemente XII	07/04/1730–06/02/1740
18/02/1740–17/08/1740	5 meses e 31 días	Prospero Lorenzo Lambertini	Bieito XIV	17/08/1740–03/05/1758
15/05/1758-06/07/1758	1 mes e 22días	Carlo Della Torre Rezzonico	Clemente XIII	06/07/1758-02/02/1769
15/02/1769–19/05/1769	3 meses e 4 días	Giovanni Vicenzo Antonio Ganganelli	Clemente XIV, O.F.M. Conv.	19/05/1769–22/09/1774
05/10/1774–15/02/1775	4 meses e 10 días	Giovanni Angelo Brachi	Pío VI	15/02/1775–29/08/1799

Século XIX

Conclave	Duración	Cardeal electo	Papa	Pontificado
02/09/1823–28/09/1823	26 días	Annibale Sermatti della Genga	León XII	28/09/1823–10/02/1829
24/02/1829–31/03/1829	1 mes e 7 días	Francesco Severino Castiglione	Pío VIII	31/03/1829–30/11/1830
14/12/1830–02/02/1831	1mes e 19 días	Bartolomeu Albert Cappellari	Gregorio XVI, O.S.B. Cam.	02/02/1831–01/06/1846
14/06/1846–16/06/1846	3 días	Giovanni Maria Mastai-Ferretti	Pío IX, O.P.	16/06/1846–07/02/1878
18/02/1878–20/02/1878	3 días	Gioacchino Vicenzo Raffaele Luigi Pecci	León XIII	20/02/1878–20/07/1903

Século XX

Conclave	Duración	Cardeal electo	Papa	Pontificado
31/07/1903–04/08/1903	5 días	Giuseppe Melchiore Sarto	Pío X	04/08/1903–20/08/1914
31/08/1914–03/09/1914	4 días	Giacomo della Chiesa	Bieito XV	03/09/1914–22/01/1922
02/02/1922–06/02/1922	4 días	Achille Ratti	Pío XI	06/02/1922–10/02/1939
01/03/1939–02/03/1939	2 días	Eugenio Pacelli	Pío XII	02/03/1939–09/10/1958
25/10/1958–28/10/1958	3 días	Angelo Giuseppe Roncalli	Xoán XXIII, T.O.R.	28/10/1958–03/06/1963
19/06/1963–21/06/1963	3 días	Giovanni Battista Montini	Paulo VI	21/06/1963–06/08/1978
25/08/1978–26/08/1978	2 días	Albino Luciani	Xoán Paulo I	26/08/1978–28/09/1978
14/10/1978–16/10/1978	3 días	Karol Jozef Wojtyla	Xoán Paulo II	16/10/1978–02/04/2005

Século XXI

Conclave	Duración	Cardeal electo	Papa	Pontificado
18/04/2005–19/04/2005	2 días	Joseph Alois Ratzinger	Bieito XVI	19/04/2005 – 28/02/2013
12/03/2013–13/03/2013	1 día	Jorge Mario Bergoglio	Francisco	13/03/2013 – presente