Trezorinsulo
| Treasure Island | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| literatura verko | |||||
| Aŭtoroj | |||||
| Aŭtoro | Robert Louis Stevenson | ||||
| Lingvoj | |||||
| Lingvo | angla lingvo | ||||
| Eldonado | |||||
| Eldondato | 14-a de novembro 1883 | ||||
| Loko | Londono | ||||
| Ĝenro | rakonto pri plenkreskiĝo • mara fikcio • aventura fikcio • pirate fiction | ||||
| Loko de rakonto | North Devon • Hispaniola • Treasure Island • Hispanameriko | ||||
| |||||
Trezorinsulo (angle Treasure Island) estas konata aventurromano verkita de la skota aŭtoro Robert Louis Stevenson kaj unue publikigita libroforme en 1883. La rakonto estis origine publikigita kiel seriigita rakonto en la revuo "Young Folks" en 1881-1882 sub la nomo "The Ship's Massacre, or: Treasure Island". La rakonto priskribas Jim Hawkins, knabon kiu trovas trezormapon kaj ekiras kun maristoj por trovi la trezoron tra vojaĝo plena de danĝeroj kaj malhelpoj. Stevenson komencis verki Trezorinsulo kiam li estis 30-jaraĝa kaj tiu-ĉi verko fariĝis lia unua sukceso kiel verkisto. Iuj supozas, ke la skota verkisto Robert Louis Stevenson inspiriĝis de Kokosa Insulo por sia romano Trezorinsulo, publikigita en 1881.[1] Dum la paso de la tempo la romano ricevis multajn filmajn kaj televidajn surscenejigitaj versiojn kaj adaptaĵojn.
Fono de la verkado
[redakti | redakti fonton]La unuaj 15 ĉapitroj estis skribitaj en Bremer, Skotlando en 1881. Estis la fino de aŭgusto, kaj Stevenson estis dum ferio kun kvin el siaj familianoj. Tiuj tagoj estis malvarmaj kaj pluvaj, kaj la vicfilo de Stevenson, Lloyd Osborne, pasigis la tagojn pentrante. Jen kiel Lloyd rakontis pri tiuj tagoj:
"Mi estis okupita kun skatolo da farboj, kaj mi havis la ŝancon kolorigi insulmapon, kiun mi desegnis. Stevenson envenis dum mi finis kolorigi, kaj kun la ama intereso li esprimis pri ĉio, kion mi faris, kliniĝis super mia ŝultro kaj baldaŭ prilaboris la mapon kaj aldonis nomojn. Mi neniam forgesos la vibradon de la spegulmonteto kaj la insulon de skeletoj, eĉ ne la entuziasmon de la tri ruĝaj krucoj! Kaj la kulminaĵo, kiam li skribis la vortojn "trezorinsulo" en la supra dekstra angulo! Kaj ŝajnas, ke li sciis tiom multe pri ĝi - la piratoj, la entombigita trezoro, la viro forlasita sur la insulo. — Ho, por rakonto pri ĝi! Mi legis, plena de admiro, kaj iel ankaŭ konscia pri sia propra entuziasmo por la ideo."
Dum la tri tagoj kiujn Stevenson desegnis la mapon de la insulo por Lloyd, Stevenson skribis la unuajn tri ĉapitrojn de la romano, kiujn li voĉlegis al siaj familianoj. Ĉi-lasta faris malsamajn sugestojn: Lloyd insistis ke ekzistus neniuj virinoj en la rakonto. La patro de Stevenson sugestis la enhavon de la trunko de Billy Bones, sugestante la scenon kie Jim kaŝas en pombarelo. Du semajnojn poste, la amiko de Stevenson, d-ro Alexander Japp, alportis la fruajn ĉapitrojn al la redaktisto de la revuo "Young People", kiu konsentis publikigi po ĉapitron ĉiun semajnon.
Kiam aŭtuno venis al Skotlando, la Stevenson-familio forlasis sian somerhejmon kaj revenis al Londono - sed Stevenson havis kronikan denaskan malsanon, kiu ĉesigis verkadon kiam Stevenson atingis la 15an ĉapitron. Stevenson maltrankviliĝis pri la limdato por sendi la ĉapitrojn de la rakonto al la gazeto. redaktisto, la Stevenson vojaĝis en oktobro al Davos, Svislando. La klara monta aero faris mirindaĵojn kaj Stevenson povis daŭrigi la verkadon. Tiel, kun la rapideco de unu ĉapitro tage, Stevenson rapide finis verki la rakonton. Dum ĝia komenca publikigo en la revuo "Junuloj", inter oktobro 1881 kaj januaro 1882, la rakonto ne sukcesis altiri atenton aŭ pliigi la vendon de la revuo - sed kiam la rakonto estis publikigita kiel libro, en 1883, ĝi rapide populariĝis. La Ĉefministro de Britio, William Gladstone, laŭdire restis vekiĝante ĝis 2 a.m. por fini la legadon. Ankaŭ multaj kritikistoj laŭdis la romanon. Gerard Manley-Hopkins skribis koncerne la romanon: "mi opinias ke Stevenson montras pli da genio en unu paĝo ol Walter Scott faras en tuta romano."
La influo de la romano sur la percepto de piratoj estis granda. Stevenson eterne asociis piratojn kun mapoj, nigraj veloj, tropikaj insuloj kaj unukruraj maristoj kun papagoj pozantaj sur iliaj ŝultroj. La trezormapo kun la X markanta la lokon de la kaŝita trezoro estas unu el la plej rekoneblaj simboloj de piratoj - kaj tamen, la tuta ideo estas imaga kaj originas de la origina mapo de Stevenson. La termino "trezorinsulo" fariĝis komuna idiomaĵo.
Danke al la leteroj kaj eseoj de Stevenson, oni scias multon pri la fontoj de lia inspiro. La unua fonto estis la mapo, sed li ankaŭ ĉerpis el la verkoj de verkistoj kiel Daniel Defoe, Edgar Allan Poe kaj Washington Irving. Stevenson kutimis diri ke la laboro At Last, de Charles Kingsley, estis grava fonto de inspiro por li. La fonto de inspiro por la rolulo de la Long John Silver estis la amiko de Stevenson, William Henley. Lloyd Osborne priskribis lin kiel "mirindan, entuziasman, larĝŝultran viron kun granda ruĝa barbo kaj promenbastono. Gaja, saĝa, kaj mirinde li havis nekredeblan viglecon kaj fajron." En letero al Henley, post la publikigo de Trezorinsulo, Stevenson skribis: "Mi ŝatus konfesi. Estis via kapablo kaj forto malgraŭ via handikapo kiuj naskis Long John Silver. La ideo de la kripla viro. (ĉar Henley estis kripla), reganta kaj timiga nur per sia voĉo, estis tute prenita de vi". Aliaj romanoj similaj al Trezorinsulo inkluzivas Coral Island (1858) de Robert Michael Ballantyne kaj "The Pirate" (1836) de Frederick Marriott. La romano The Mines of King Solomon (1885) de Henry Ryder Haggard estas la produkto de interveno inter Haggard kaj sia frato, en kiu Haggard intervenis ke li povis verki pli bonan romanon ol "Treasure Island".
Stevenson neniam renkontis verajn piratojn en sia vivo. Tamen, liaj priskriboj de marŝipvelado, maristoj kaj vivo surmara estas tre konvinkaj. Lia patro kaj avo estis lumturistoj kaj ofte velis ĉirkaŭ Skotlando, farante inspektadojn de lumturoj. Ili kunportis junan Roberto'n sur ĉi tiuj vojaĝoj. Du jarojn antaŭ verki la romanon, Stevenson transiris Atlantikon. Liaj priskriboj estis tiel konvinkaj ke en 1890 William Butler Yeats rakontis al Stevenson ke "Trezorinsulo" estis la nura romano kiun la marista avo de Yeats ĝuis en sia tuta vivo.
La priskribo de la insulo en la romano baziĝas sur la priskribo de Isla de la Juventud, kiu en tiu tempo estis nomita "Papago-Insulo" kaj estis utiligita kiel kaŝejo por piratoj.
Ekzistas hipotezo ke la rakonto de Trezorinsulo kaj ĝiaj roluloj estas bazitaj sur realaj okazaĵoj kiuj okazis en 1750. Kapitano Flint kaj Long John Silver estas bazitaj sur Owen Lloyd kaj lia lignokrura frato John Lloyd kiuj entombigis 52 skatolojn da hispana trezoro sur Norman Island en la Britaj Virgulininsuloj.
Intrigo
[redakti | redakti fonton]La rakonto okazas en la 18-a jarcento, en 1761. Jim Hawkins estas juna viro, kiu loĝas en la maristgastejo nomata "Admiralo Benbow", kiu apartenas al liaj gepatroj. La gastejo estas proksime de Bristolo, Anglio.
Maljuna kaj minaca maristo nomita Billy Bones, kiu nomas sin "Kapitano", ekaperas ĉe la gastejo. Sed baldaŭ poste li mortas pro apopleksio (kiel rezulto de trinkado de tro multe da rumo), eble rezulte de esti prezentita kun sekreta pirata mesaĝo kiu forpuŝas la kapitanon de lia trankiviliĝo. Tiu mesaĝo estas aludita poste en la intrigo kiel "Nigra Makulo".
Antaŭ ol li mortis, Bones petis al Jim averti lin en kazo ke li vidos unukruran mariston ĉirkaŭe. Kiam Jim kaj lia patrino trovas la mortinta Bones ili haste malfermas lian maristan keston, ĉar ili deziras kolekti pagon de la maristo por lia restado en la gastejo. Interne la du trovas (inter la aliajn aĵoj en la skatolo) ŝiptaglibron kaj manskribitan mapon. Aŭdante paŝojn ekster la gastejo, ili rapide foriras kun la dokumentoj ĉemane, ĝustatempe antaŭ ke la persekutantoj de Billy enfiltriĝas en la gastejon kaj traserĉas ĝin, serĉante tiujn dokumentojn.
Jim ekkomprenas ke la dokumentoj kiujn li akiris de la maristkesto estas de granda valoro, tiel ke li alportas la dokumentojn al du lokaj aristokrataj konatuloj: d-ro Livesey kaj la bienposedanto John Trelawny. Ĉi-lastaj identigas la mapon kiel mapon al legenda trezoro de la fifama kapitano Flint, entombigita sur Skull Island en Karibio. Trelawny tuj komencas plani vojaĝon. Serĉante skipon por la ŝipo kiun li aĉetis, nomata Hispaniolo, li estas persvadita fare de Long John Silver por dungi lin kiel kuiristo, same kiel sufiĉe multajn el la maristoj de Flint kiuj jam velis kun li sed kaŝantas sian identecon. Jim rimarkas ke Long John Silver estas amputita, sed ne atribuas gravecon al tiu. La nura persono dungita de Trelawney kaj inda je fido estas kapitano Alexander Smollett - sed Trelawney falis sub la karisma ĉarmo de Silver kaj kredas ke Silver estas pli bona ol Smollett. La ŝipo ekvelas kaj veladas sen okazaĵo, ĝis Jim hazarde preteraŭdas la planojn de Silver por ribelo kaj murdo. Jim rakontas al la kapitano pri Silver kaj la cetero de la ribelema skipo, kaj Smollett iĝas la gvidanto de la "lojala skipo".
Kiam la ŝipo atingas la insulon, kapitano Smollett elpensas planon forigi la plej multajn el la ribelantoj el la ŝipo - kaj donas al la skipo iom da libertempo sur la marbordo. Sen informado de siaj partneroj, Jim ŝteliras en la boaton de la piratoj kaj velas kun ili al la marbordo. Timigita de la piratoj, Jim forkuras al la arbaro sur la insulo. De sia kaŝejo, Jim atestas la murdon de unu el la maristoj kiuj ne jesis ligi la ribelantojn de Silver. Jim fuĝas pli profunden en la arbaro, kaj renkontis Ben Gunn, kiu estas duonfrenezulo. Ben iam estis membro de la ŝipskipo de Flint, sed estis prirezignita kaj forlasita sur la insulo tri jarojn antaŭ ol la okazaĵoj en la rakonto.
Dume, Smollett kaj liaj viroj atingas la marbordon kaj prenas rifuĝon en la "trabfortikaĵo", kiun Flint konstruis antaŭ jaroj. Jim alvenas ĉe la trabo-fortikaĵo kaj rakontas pri siaj travivaĵoj kaj lia renkontiĝo kun Ben. La venontan tagon, Silver aperas kun blanka flago, petas armisticon kaj provas negoci kun Smollett, sed tio nur kondukas al laŭta interbatado. Proksimume horon poste, la piratoj atakas la lokon, rezultante kvin el la piratoj kaj du el la servistoj de Trelawney estas mortigitaj. Smollett mem pafvundiĝas. Jim, kiu estas fervora al agado kaj kutime sekvas la kapricojn de lia koro, forlasas siajn partnerojn kaj deglitas en la vimenboaton kaŝitan inter la arboj. Estis Ben Gunn kiu fabrikis la boaton per siaj propraj manoj.
Jim boatas al la ankrita ŝipo por tranĉi la ankroŝnuron, tiel malhelpante la piratojn eskapi. Kiam li faras tion, tiam li malkovras ke lia boato drivas proksime de la tendaro de la piratoj, kaj timas ke li estus malkovrita. Bonŝanĉe la piratoj ne rimarkas Jim, kaj ĉi-lasta drivas ĉirkaŭ la insulo ĝis li rimarkas ŝipon ankaŭ drivata kun la fluo. Kiam li atingas la ferdekon, Jim rimarkas ke nur unu el la du gardostarantoj lasitaj sur la ŝipo restas. Unu el la maristoj, Israel Hands, mortigis la duan gardostaranton pro ebrio, kaj Israel mem estis grave vundita. Jim transprenas la ŝipon, sed Israel perfidas lin. Jim estas pafvundita, sed sukcesas mortigi Israel-n.
Jim revenas al la trabfortikaĵo dum la nokto, ne sciante ke la piratoj nun tenas ĝin. Silver prenas Jim kiel ostaĝon, rakontante al li ke la kapitano donis al ili, la piratojn, la trezormapon, provizojn kaj kontrolon de la fortikaĵo en interŝanĝo por iliaj vivoj. Silver nesukcesas komandi siajn virojn, kiuj akuzas lin je perfido. Silver sugestas al Jim ke ili helpu unu la alian postvivi ŝajnigante ke Jim estas ostaĝo. Tamen, la viroj prezentas al Silver "nigra marko" kaj informas al li ke li estis forigita de lia pozicio kiel ilia gvidanto. En provo akiri kontrolon de sia teamo, Silver ruze montras al ili la trezormapon por trankviligi ilin. Silver apenaŭ sukcesas ŝpari la vivon de Jim kaj sian propran de la ŝanceliĝemaj piratoj. La viroj unuanime elektas Silver kiel sian gvidanton kun ĉantoj de "Kapitano Silver" kaj "Barbacoa porĉiame!".
La venontan tagon, Silver kondukas siajn virojn kaj Jim al la loko de la signo kiu laŭsupoze indikas la trezorejon. Al ilia teruro, ili malkovras ke la signo estas unu el la maristoj de kapitano Flint, kies kadavro indikas direkte al la trezorejo. Kiam la grupo alvenas en la lokon de la trezoro, ili estas ŝokitaj por malkovri ke la kesto jam estis elfosita kaj la trezoro prenita, krom kelkaj forlasitaj moneroj. La piratoj koleregaw kaj estas pretaj elimini Silver kaj Jim unufoje por ĉiam. En ĉi tiu momento, d-ro. Livesey kun alia la pirato kaj Ben Gunn ekaperas el inter la arbustoj kaj pafas al la grupo, mortigante la plej multajn el la piratoj sed tri el ili eskapas. Ĉe tiu punkto, Silver ŝanĝas flankojn denove kaj, ŝparinte la vivon de Jim, estas akceptita reen en la skipon.
Post pasigado de tri tagoj movante la trezorkeston de la kaverno de Ben al la ŝipo, la skipo prepariĝas veli reen hejmen. Estas diskuto pri la sorto de la tri piratoj kiuj eskapis dum la konflikto. Malgraŭ la pledoj de la ribelantoj, ili estas forlasitaj sur la insulo - neniu pli bona estonteco ol esti resenditaj al Anglio nur por esti pendigitaj. Silver rajtas aliĝi al la vojaĝo al la proksima hispan-amerika haveno. Tie, Silver eskapas (kun la helpo de Ben Gunn) de la ŝipo, kunportante parton de la trezoro kaj neniam estas priaŭdita denove en Anglio.
Revenante hejmen, d-ro. Livesey kaj John Trelawny daŭrigas sian normalan rutinon, malgraŭ tio, ke ili fariĝis plurmil pundoj pli riĉaj. Kapitano Smollett retiriĝas de sia vivo surmare kaj vivas pace en Anglio. Ben Gunn elspezis sian tutan monon dum 19 tagoj kaj fariĝis almozulo.
Jim Hawkins daŭre administras la "Admiralon Benbow" sole, sed suferas de siaj memoroj de la insulo: "La arĝentbulon kaj armiloj daŭre estas entombigitaj kie Flint entombigis ilin... Sed eĉ bovoj kaj ŝnuroj ne povos treni min reen al la malbenita insulo... Kaj foje mi vekiĝas nokte en malvarma ŝvito, kun la voĉo de kapitano Flint (la papago de Silver) sonanta en miaj oreloj: „Okonoj! Okonoj!" (signifante Oraj moneroj el Hispanio).
Adaptaĵoj
[redakti | redakti fonton]_01_colour_edit.jpg)
Ĝis la jaro 2020, estis 50 filmo kaj televidaj adaptoj de Trezorinsulo.
Filmoj
[redakti | redakti fonton]Trezorinsulo estis multfoje adaptita por filmo kaj televido. Unu el la plej famaj estis Treasure island de la Disney-studioj en 1950 kun Bobby Driscoll en la rolo de Jim Hawkins.
Televidaj filmoj
[redakti | redakti fonton]En 1973, la animacia filmo Treasure Island estis elsendita sur NBC, produktita fare de Filmation kaj distribuita fare de Warner Bros. Studioj. En 2002, alia samnoma animacia filmo estis elsendita sur la kanalo Nickelodeon
Teatro
[redakti | redakti fonton]En Esperanto aperis
[redakti | redakti fonton]- Trezorinsulo/ (1977 ISBN 978-0-905149-05-9). Trad. Grace Kirkwood.
- Esperanto per iom malpli ol 500 vortoj / A. Kerbel./ 1999.(Tiu ĉi lernolibro rerakontas la romanon Trezorinsulo en facila stilo.)
Fontoj
[redakti | redakti fonton]- Barker-Benfield, Simon (2014). The Annotated Treasure Island. (ISBN 978-1-937075-01-9)
- Cordingly, David (1995). Under the Black Flag: The Romance and Reality of Life Among the Pirates. (ISBN 0-679-42560-8).
- Letley, Emma, ed. (1998). Treasure Island (Oxford World's Classics). (ISBN 0-19-283380-4).
- Pietsch, Roland (2010). The Real Jim Hawkins: Ships' Boys in the Georgian Navy. (ISBN 978-1-84832-036-9).
- Reed, Thomas L. (2006). The Transforming Draught: Jekyll and Hyde, Robert Louis Stevenson, and the Victorian Alcohol Debate. (ISBN 0-7864-2648-9).
- Watson, Harold (1969). Coasts of Treasure Island: A Study of the Backgrounds and Sources for Robert Louis Stevenson's Romance of the Sea. (ISBN 0-8111-0282-3).
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Simon Garfield: Karten – Ein Buch über Entdecker, geniale Kartografen und Berge, die es nie gab. Theiss, Stuttgart 2017, ISBN 978-3-8062-3441-1, p. 263 k.s.
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Verkoj de Trezorinsulo ĉe Projekto Gutenberg
- Treasure Island, scanned and illustrated books at Internet Archive. Notable editions include:
- Treasure Island, 1911 Scribner, illustrated by N. C. Wyeth. See also alternate edition (better quality scan, some images missing).
- Treasure Island, 1915 Harpers, illustrated by Louis Rhead.
- Treasure Island, 1912 Scribner "Biographical Edition", includes essays by Mr and Mrs Stevenson.
- Treasure Island, 1911 Ginn and Company, lengthy introduction and notes by Frank Wilson Cheney Hersey (Harvard University).
- Treasure Island, with an introduction and notes by Franklin T Baker (Columbia University, 1909). Fully annotated online.
- Treasure Island public domain audiobook ĉe LibriVox
- Treasure IslandArkivigite je 2015-09-28 per la retarkivo Wayback Machine – Full text and audio website.
- Treasure Island, A. L. Burt Company, 1890.
- Treasure Island on The Mercury Theater on the Air: July 18, 1938
- [1]: Columbia Masterworks, 1944
- Treasure Island on Lux Radio Theater: January 29, 1951
- Download Treasure Island on Tale Spinners for Children
- The 1989 BBC Radio Treasure Island on Archive.org
- Treasure Island Public video panorama room on vPark.io