Inariko samiera

Inariera
	anarâškielâ
	Finlandiako Inari udalerrian bizi diren samitarren %16ak.
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Finlandia
Hiztunak	~300
Ofizialtasuna	Inari udalerrian
Eskualdea	Inari, Lappi
UNESCO sailkapena	4: arrisku larrian
Araugilea	Ez du
Hizkuntza sailkapena
	giza hizkuntza; uraldar hizkuntzak; Ugrofinlandiar hizkuntzak; Fino-permiar hizkuntzak; Fino-volgaitar hizkuntzak; hizkuntza fino-samiak; samiera; Eastern Sami (en)
Kasu gramatikalak	nominatiboa, genitiboa, akusatiboa, lokatiboa, ilatiboa, komitatiboa, abesiboa, esiboa eta partitiboa
Alfabetoa	latindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-2	smn
ISO 639-3	smn
Ethnologue	smn
Glottolog	inar1241
Wikipedia	smn
Linguasphere	41-AAB-bb
UNESCO	359
IETF	smn
Endangered ; Languages Project	; 3431

Inariera edo Inariko samiera (Anarâškielâ) Finlandiako Inari udalerri eta inguruetan hitz egiten den sami hizkuntza bat da. 250 bat inaritar hiztun ditu 2005. urtean egin zen azterketaren arabera, baina hiztun hauek, gehienetan, finlandiera edo iparraldeko samiera dakitenez, egunerokoan ez dute komunikatzeko ia erabiltzen ^[1]. Hizkuntza hau, elur-orein zaintzan ibiltzen diren samitar gutxi batzuk baino ez dute erabiltzen eta ez denez ofiziala eta araugilerik ez duenez, galtzeko arrisku bizian dago UNESCOren Liburu Gorriaren arabera ^[2]. Ez da eskoletan ikasten eta umeei ez zaie irakasten; nahiz eta, literatura tradizio apur bat duen (hala nola, 1906. urtean Biblia itzuli zen), iparraldeko samierarekin duen antzekotasunak kalte egin dio. Hiztun gehien dituen eta ofiziala den samiera bakarra denez, gainontzeko familia honetako hizkuntzek gainbehera sakona jasan dute azkenaldian, hain artean inarierak. Hala ere, Finlandian nahiko ezaguna den Amoc raperoak, inarieraz abesten du, azkeneko hats dotorea eman nahi baitio hizkuntzari ^[3].

Historia

1859. urtean argitaratu zen Anar sämi kiela aapis kirje ja doctor Martti Lutherus Ucca katkismus liburua izan zen inarieraz idatzi zen lehen liburua. Edvard Wilhelm Borg idazleak inarieraz idatzi eta itzuli zuen lehen liburu hau.

Hala ere, 1906. urtean itzuli zen Bibliaz gain, oso gutxi idatzi da hizkuntza honetan eta batez ere, hizkuntzalariek idatzi dute inarierari buruz. Nahiz eta, samitarren kultura bultzatzeko Finlandiako Samitarren Parlamentua osatu zen 1973. urtean, bultzada txikia izan zuen hizkuntzak.

1986ean Anarâškielâ servi (Inarieraren Elkartea) sortu zen hizkuntza sustatzen helburuaz. Elkarte honek, hala nola, liburutxoak eta egutegiak idatzi eta hizkuntza irakasteko 3-6 urte bitarteko haurrentzako gela bat ireki zuen. Belaunaldi berriei erakusteko nahi honi esker, Mikkâl Morottaja raperoak, gaur egun, inarieraz abesten ditu bere abestiak.

1992. urtean, aldiz, Inari, Finlandiako udalerri elelaudun bakarra bihurtu zen eta inariera udalerriko hizkuntza ofiziala bilakatu zen, finlandiera, iparraldeko samiera eta skolterarekin batera. Hala ere, biztanleriaren %5ak baino gutxiago daki inarieraz, nahiz eta, ofizialak diren gainontzeko samierekin gutxiengo elkar-ulertze bat dagoen.

Kokapen geografikoa

Inariko herrixka hauetan entzuten da inariera gehien:

Aksujärvi (Ákšujávri)
Iijärvi (Ijjávri)
Inari (Aanaar)

Ivalo (Avveel)
Kaamanen (Kaamâs)
Menesjärvi (Menišjávri)

Nellim (Njellim)
Partakko (Päärtih)
Repojoki (Riemâšjuuhâ)

Sevettijärvi (Čevetjávri)
Syysjärvi (Čovčjávri)
Tirro (Mosshâš)

Grafia

Inariera idazteko Latindar alfabetoaren bertsio zabal bat erabiltzen da:

А а	(Â â)	B b	C c	Č č	D d	Đ đ	E e
F f	G g	H h	I i	J j	K k	L l	M m
N n	O o	P p	R r	S s	Š š	T t	U u
V v	Y y	Z z	Ž ž	Ä ä	(Á á)

Gramatika

Aditza

Pertsona
Lehen pertsona
Bigarren pertsona
Hirugarren pertsona

-

Zenbakia
Singularra
Duala
Plurala

Izenordaina

Izenordainean pertsona mota hauek aurkitu daitezke. Ondorengo taulan kasu nominatibo eta genitibo/akusatiboan:

	Euskaraz	Nominatiboa	Euskaraz	Genitiboa
Lehen pertsona (singularra)	ni	mun	nire	muu
Bigarren pertsona (singularra)	hi/zu	tun	hire/zure	tuu
Hirugarren pertsona (singularra)	hura	sun	haren	suu
Lehen pertsona (duala)	gu (bi)	muoi	gure	munnuu
Bigarren pertsona (duala)	zuek (bi)	tuoi	zuen	tunnuu
Hirugarren pertsona (duala)	haiek (bi)	suoi	haien	sunnuu
Lehen pertsona (plurala)	gu	mij	gure	mii
Bigarren pertsona (plurala)	zuek	tij	zuen	tii
Hirugarren pertsona (plurala)	haiek	sij	haien	sii

Inariera zazpigarren zenbakia.

Kasuen taula:

	Singularra	Duala	Plurala
Abesiboa	muuttáá	munnuuttáá	miitttáá
Esiboa	munen	munnun	minen
Genitibo-Akusatiboa	muu	munnuu	mii
Ilatiboa	munjin	munnui	mijjân
Komitatiboa	muuin, muin	munnuin, munnuuin	miiguim
Lokatiboa	must, muste	munnust	mist, miste
Nominatiboa	mun	muoi	mij
Partitiboa	muđe	munnud?	miđe?