Wikipedia

Molotov koktel

Molotov koktela bat eskuz jaurtitako arma su-eragile bat da. Substantzia sukoiz betetako ontzi hauskor bat da, metxa batez hornitua (normalean, likido sukoiz betetako kristalezko botila bat, oihalezko metxa batez zigilatua). Erabiltzerakoan, ontziari itsatsitako metxa edo oihala piztu eta arma jaurtitzen da, talkarekin txikitzen dena. Horrek botilan dauden substantzia sukoiak pizten ditu eta sugarrak zabaltzen ditu erregaia erretzen denean.

Molotov koktel
Lehergailu inprobisatua, incendiary weapon (en) Itzuli eta esku-granada
Jatorrizko herrialdeaFinlandia
Historia
GatazkaBigarren Mundu Gerra
Artikulu hau su-bonbari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Koktel (argipena)».

Fabrikatzeko nahiko erraza denez, molotov koktelak arma inprobisatuak izan ohi dira. Bat-bateko erabilera gaizkile, gangster, zalapartari, futboleko hooliganetara, hiriko gerrilletara, terroristetara, soldadu irregularretara, askatasunaren aldeko borrokalarietara eta baita soldadu erregularretara ere hedatzen da; azken kasu horretan, munizio militar baliokide gutxi dagoelako erabiltzen da askotan. Izaera inprobisatua eta kalitate zalantzazkoa izan arren, armada moderno askok molotov koktelak erabiltzen dituzte[1]. Euskal Herrian, kale borrokaren tresna ohikoa izan zen.

Hala ere, molotov koktelak ez dira beti lekuan bertan inprobisatzen. Ez da harritzekoa denak batera egitea, kalitate-maila jakin batekin, borrokarako prestatzeko. Horren adibide dira Guardia Nazional britainiarrak Bigarren Mundu Gerran egindako inbasioaren aurkako prestakuntzak eta boluntario ukrainarren unitateak Errusiak 2022an egindako Ukrainako inbasioan. Bigarren Mundu Gerran, molotov koktelak ere egin zituzten hainbat herrialdetan, hala nola Finlandian[2] (polttopullo), Alemania nazian[3] (Brandflasche), Sobietar Batasunean[4] [5](зажига́тельная буты́лка, botila sukoia)[6], Suedian eta Ameriketako Estatu Batuetan; batzuk bereziki diseinatutako edukiontzi eta espoleta hauskorrekin (AEBetako M1 granada hauskorra, adibidez)[7].

Diseinua

aldatu
 
CIAren Freedom Fighters Handbook liburuko orri bat, Molotov koktelaren erabilera azaltzen duena. CIAk Gerra Hotzan zehar, komunismoak agindu zezakeen hainbat herrialdetan banatu zuen liburua, kontrainsurgentzia hauspotzeko[8][9].

Molotov koktel bat kristalezko botila bat da, substantzia sukoi bat (gasolina, alkohola edo napalmaren antzeko nahasketa bat) eta su-iturri bat dituena (botilaren tapoiak eusten diona). Metxa alkoholean edo kerosenoan busti ohi da gasolinaren ordez. Neguko gerrarako, ekaitz-poxpoloak botilaren alboan jartzen zituzten su hartzeko metodo gisa, haizearekin ez baitira hain erraz itzaltzen[10]. Koktel batzuk lastarekin hornituta daude jaurtiketaren zehaztasuna hobetzeko (botilaren herena hareaz betez, adibidez)[11].

Ekinean, metxa piztu, eta botila helburu baten aurka jaurtitzen da, ibilgailu baten edo gotorleku baten aurka, adibidez. Botila talkan apurtzen denean, sortzen den erregai-tanten eta lurrunen hodeia piztu egiten da metxarekin, eta berehala suzko bola bat eragiten da, eta jarraian sugarrak, gainerako erregaia kontsumitu ahala zabaltzen direnak.

Beste likido sukoi batzuk, hala nola gasolioa, metanola, trementina, hegazkinetarako erregaia, azetona eta alkohol isopropilikoa (marruskaduretarako alkohola), gasolinaren ordez edo horrekin konbinatuta erabili dira. Agente lodigarriak gehitu dira, hala nola disolbatzaileak, poliestireno estruituzko aparra (XPS) (poliestirenozko aparra bezala ezagutzen dena), sodio bikarbonatoa, baselina, galipota, pneumatikoen hodi-zerrendak, nitrozelulosa, motorren olioa, kautxuzko zementua, detergentea eta baxerarako xaboia, likido gartsua itsastea errazteko eta ke-laino itogarriak sortzeko. Molotov koktel kontzeptuaren aldaerak ere badaude, non botila kea sortzen duen nahasketa batekin betetzen den, azido klorosulfonikoan disolbatutako sufre trioxidoarekin, adibidez. «Ke botilak» deituriko horiek ez dute su-iturririk behar, nahasteak airearekin erreakzionatzen baitu botila apurtu ondoren. Beste nahasketa kimiko batzuk ere egin daitezke, su beharrik gabe, botila apurtzerakoan elementu guztiak nahastu eta leher daitezen. Nahasketa horietan azido sulfurikoa ohikoa da[12].

Garapena eta gerra-erabilera

aldatu

Espainiako Gerra Zibila

aldatu
 
Erreketeak molotov koktelak erabiltzen guda-teknika gisa, Espainiako Gerra Zibilean.

Mota horretako artefaktu su-eragile inprobisatuak gerran erabili ziren lehen aldiz Espainiako Gerra Zibilean, 1936ko uztailetik 1939ko apirilera bitartean[13], «Molotov koktel» gisa ezagutu aurretik. 1936an, Francisco Franco jeneralak Espainiako indar nazionalistei agindu zien Espainiako errepublikanoak babesten zituzten T-26 tanke sobietarren aurka erabil zezatela arma. Lehen erabilera nabarmena Seseñako guduan izan zen, Madril hegoaldera dagoen Seseña herrian[14]. Horren ondoren, bi aldeek gas toxikoz erretako gasolinazko bonba sinpleak edo gasolinaz bustitako mantak erabili zituzten, arrakasta pixka batekin. Tom Wintringham Nazioarteko Brigadetako beteranoak geroago argitaratu zuen haiek erabiltzeko gomendatutako metodoa.

Khalkin Gol

aldatu

Khalkin Goleko guduan, Mongolia eta Mantxukuo arteko mugako gatazka batean, borroka biziak izan ziren japoniar eta sobietar indarren artean. Tankeen aurkako ekiporik ez zuen infanteria japoniarrak tanke sobietarrei eraso egin zien gasolinaz betetako botilekin. Japoniako infanteriako soldaduek esan zuten ehunka tanke sobietar suntsitu zituztela modu horretan, nahiz eta sobietarren galeren erregistroek ez duten ebaluazio hori babesten[15].

Bigarren Mundu Gerra

aldatu

Finlandia

aldatu
 
Finlandiako soldaduak Neguko Gerran hobetutako Molotov koktel batekin. Haizearen aurkako poxpoloak eta material kimikoa zuen, ohiko oihal sukoiaren ordez.

1939ko azaroaren 30ean, Sobietar Batasunak Finlandiari eraso zion, eta Neguko Gerra izenez ezagutu zena hasi zen. Finlandiarrek molotov bonbaren diseinua eta erabilera taktikoa hobetu zuten. Molotov koktelaren erregaia alkohol, keroseno, galipot eta potasio kloratozko nahasketa itsaskor batekin hobetu zen. Gainera, haizearen kontrako pospoloak edo haustean pizten zen produktu kimikoen anpulu bat gehitu zitzaizkion, eta, horri esker, ez zegoen botilari su eman beharrik. Botila hereneraino hutsik uzteak hausteko aukerak areagotzen zituela ikusi zen[16].

Britainiar Gerrako Ofizinak idatzi zuenez:

« Finlandiarren politika errusiar tankeak beren defentsetan sartzen uztea izan zen, are gehiago, hori egitera bultzatuz, zuloen bidez «bideratuz» eta beren arma arinen sua atzetik zituzten infanteriaren gainean kontzentratuz. Sartzen ziren tankeak artilleriako suarekin erasotzen zituzten eremu zabalean, eta karga leherkorrekin eta molotov koktelekin armatutako gizon talde txikiek baso eta herrietan... Politikaren funtsa ibilgailu blindatuak eta infanteria bereiztea zen; izan ere, behin bakarrik egonda, tankeek puntu itsu asko dituzte, eta, behin geldituta, nahi bezala erabil daitezke. »


Molotov koktelak masan ekoitzi zituen azkenean Alko korporazioak bere Rajamäkiko destilategian[17], haiek pizteko poxpoloekin batera. 500 ml-ko botila bat gasolinaz eta parafinaz eta mundrun-kantitate txiki batez betetzen zen. Oinarrizko botilak bi ekaitz-poxpolo luze zeuzkan lotuta alde banatan. Erabili aurretik, pospolo bat edo biak pizten ziren; botilaren talkak hausten zuenean, nahasketa sutu egiten zen. Ekaitz-poxpoloak botilaren ahoan piztutako trapu bat baino seguruagoak zirela egiaztatu zen. «A botila» bat ere bazegoen. Honek pospoloen ordez anpulu txiki bat jartzen zuen botilaren barruan, botila apurtzean pizten zena. 1940ko udaberrian 542.104 botila eginak ziren.

Erresuma Batua

aldatu
 
Britainiar soldaduak Molotov koktelekin entrenatzen, Erresuma Batua babesteko operazioen baitan.

1940ko hasieran, berehalako inbasio baten perspektibaren aurrean, gasolina bonbaren aukerak britainiar publikoaren irudimenaz jabetu ziren. Profanoentzat, gasolina bonbak abantaila bat zuen: material erabat familiarrak eta eskuragarriak erabiltzen zituen[18], eta berehala inprobisatu ziren kantitate handietan, etsaien tankeen aurka erabiltzeko asmoz[19].

Finlandiarrek frogatua zuten eraginkorrak zirela modu egokian eta kopuru nahikoan erabiltzen zirenean. Espainiako Gerra Zibileko esperientziak publizitate gehiago jaso bazuen ere, finlandiarren petrolio gerrako taktika sofistikatuenak ez ziren oharkabean pasatu agintari britainiarrentzat. Ekainaren 5ean LDVko buruzagiei emandako hitzaldian, Ironside jeneralak esan zuen:

« Finlandian garatu zuten «molotov koktel» izeneko gauza hori garatu nahi dut: erretxinaz, gasolinaz eta mundrunez betetako botila bat, tanke baten gainera botaz gero su hartzen duena, eta dozena erdi edo gehiago botaz gero egosita dauzkana. Nahiko gauza eraginkorra da. Zure asmamena erabil badezakezu, [errepideko] bloke baten argazkia emango dizut, bloketik gertu bi etxe dituena, eta bloke hori menderatzen dute. Horrelako herri asko daude. Goiko leihoetatik, bloketik pasatzean gauza horiek tankearen gainean erortzen uzteko lekua da. Baliteke bi minutuz bakarrik gelditzea, baina nahiko eraginkorra izango da[20]. »


1940ko abuztuan, Gerra Bulegoak Molotov koktelak sortu eta erabiltzeko entrenamendu-jarraibideak egin zituen. Argibideek botilak diamante batekin bertikalki markatzea iradokitzen zuten, hautsiko zirela ziurtatzeko eta erregaiz bustitako trapu bat, haizearen kontrako pospoloak edo zinemako film zati bat (orduan nitrozelulosa oso sukoia zuena) su-iturri gisa emateko.

1940ko uztailaren 29an, Oldburyko Albright & Wilson fabrikatzaileek RAFi erakutsi zioten nola erabil zitekeen bere fosforo zuria bonba su-eragileak pizteko. Erakustaldian, gasolina eta fosforo nahasketa zuten kristalezko botilak jaurti zituzten egur pusken kontra eta txabola baten kontra. Puskatu zenean, fosforoa airean geratu zen, eta berez piztu zen; gasolina ere erre egin zen, eta sute izugarria eragin zuen. Segurtasun arrazoiengatik, RAFek ez zuen interesik fosforo zurian su-iturri gisa, baina gasolinazko bonba auto-suokoi baten ideia nagusitu zen. Hasiera batean A.W. bonba bezala ezagutua, ofizialki 76 zenbakiko granada bezala bataiatua izan zen, baina arruntago SIP (Self-Igniting Phosphorus) granada bezala. Osagaien zerrenda hobetua fosforo zuria, bentzenoa, ura eta bi hazbeteko kautxu gordineko tira bat zen; hori guztia tapoi koroa batez zigilatutako pinta erdiko botila batean. Denborarekin, kautxua poliki-poliki desegiten zen, edukia apur bat itsaskor bihurtuz, eta nahasketa bi geruzatan banatzen zen - nahita egina zen hori, eta granadak ez zuen astindu behar geruzak nahasteko, horrek sutzea atzeratu besterik ez baitzuen egingo. Gainazal gogor baten kontra jaurtitzean, kristala hautsi egiten zen, eta edukia berehala erretzen zen, fosforo pentoxidoaren eta sufre dioxidoaren ke itogarriak askatuz, eta, gainera, bero handia sortzen zuen. Agindu zorrotzak eman zituzten granadak modu seguruan gordetzeko, ahal izanez gero ur azpian, eta, noski, inoiz ez etxe batean. Batez ere, Guardia Nazionalari banatu zizkioten, tankearen aurkako granada gisa. 1941eko abuzturako 6.000.000 koktel molotov ekoiztu zituzten[21].

Beste fronteak

aldatu
 
Frank Huston kapitaina, Guadalcanalgo Kanpainan, Molotov koktelekin, 1942 inguruan.

AEBko Armadak bere Molotov koktelak eta granada hauskorrak diseinatu zituen, hainbat berrikuntzekin. Material sukoiaz gain, beste batzuek arma kimiko gisa funtzionatzen zuten. M1 granada hauskorra izan zen orokortuena, baina dibisio bakoitzak bere sistemak egin ohi zituen. Hala ere, AEBk egindako gerra motagatik, ez ziren oso eraginkorrak, ez zeudelako tankeen aurkako defentsa egiten gerra horretan. Iwo Jimako guduan 1.107 M1 erabili ziren, eta Marineek azido nitrikoa eta sodio metalikoa zuen nahasketa bat erabiltzen zuten sukoia zen materiala kimikoki pizteko[22].

Poloniako Etxeko Armadak bere sistema ere garatu zuen[23], talka egiterakoan lehertzen zena, su eman ordez. Azido sulfurikoak, potasio kloratoak eta azukreak egindako soluzio batek sortzen zuen leherketa, botilari atxikitzen zena.

1940ko Norvegiako kanpainan, Norvegiako armadak ez zuen tankeen aurkako arma egokirik, eta molotov koktelak eta beste arma inprobisatu batzuk erabili behar izan zituen Alemaniako ibilgailu blindatuen aurka borrokatzeko. 1940ko apirilean Norvegiako Goi Aginteak armadako unitateei bidalitako jarraibideek soldaduak bultzatzen zituzten tanke eta orga blindatuei aurre egiteko «Hitler koktelak» (armaren ezizen finlandiarraren bertsio ezberdina) ad hoc ekoizten hastera[24]. Kanpainan zehar, Alemaniak Norvegian erabilitako tanke arinenen aurkako molotov bonba nahiko eraginkorrak izan ziren, Panzer I eta Panzer II tankeen aurka, kasu.

Hiri gerrillak

aldatu
 
Kale borrokak Donostian erretako autobus bat.

Ipar Irlandako gatazkan Behin-behineko Irlandako Armada Errepublikazaleak (PIRA) eta zibilek Molotov koktelak erabili zituzten, modu oso anitzetan. Zibilen aldetik, petroliozko bonbak erabili ohi ziren, harriekin batera, Royal Ulster Constabularyko polizien aurka kale-istiluetan. PIRAk, bere aldetik, erasoetan erabili ohi zuen, eta ez defentsa-pertsonal gia.

Euskal gatazkan ere ohikoa izan zen erabilera, batez ere kale borrokaren baitan. Euskal Herrian ohikoak izan ziren koktel kimikoak, su hartutako trapu baten ordez[25][26]

1992ko Los Angeleseko istiluetan Molotov koktelak erabili ziren dendak eta beste eraiki batzuk erretzeko asmotan[27]. Bangladeshen, 2013 eta 2014ko gobernuaren aurkako protestetan autobusen aurka jo zuten petroliozko bonbak erabilita. Hainbat hildako eragin zituzten ekintza horiek[28][29].

Gaur egungo gerrak

aldatu
 
Zibilak Kieven koktelak prestatzen Ukrainako inbasioaren baitan.

Fallujako Bigarren Guduan, 2004an, AEBetako marineek molotov koktelak erabili zituzten, «arroparako detergente likidoaren zati batekin, bi gas-zatirekin [gasolina]» eginak, etxeetan gordetzen ziren pertsonak erasotzeko, «etxe batean kontaktua egiten denean eta etsaia erre behar denean». Gerrillen gerrako «taktika etsaiei erantzunez garatu zen» taktika, eta, bereziki, AEBetako marineen artean sarritan bajak eragiten zituzten martirio taktikei erantzunez. Koktela ez zen fosforo zuriko morterozko jaurtigaiak edo C4-rekin detonatutako propano-bonbonak («House Guest» izenekoak) bezain alternatiba azkarra, borrokalari etsaiak erretzeko eraginkorrak izan baitziren[30].

2022an Errusiak Ukraina inbaditu zuenean, Ukrainako Defentsa Ministerioak zibilei esan zien Molotov koktelak prestatzeko, lokalki «Bandera irabiatuak» deituak[31], Errusiako tropei aurre egiteko[32]. Defentsa Ministerioak Molotov koktelak egiteko errezeta bat banatu zien herritar zibilei Ukrainako telebistaren bidez; besteak beste, poliestirenozko aparra erabili zuten agente lodigarri gisa, likido sutsua ibilgailuetan edo beste helburu batzuetan atxikitzen laguntzeko[33]. Pravda garagardotegia Lviven garagardoa egitetik Molotov kokteletara pasatu zen, eta bere errezeta «3 kikara poliestireno, 2 katilu xaboi arraspatu, 500 mililitro gasolina, 100 mililitro olio, eta metxa gisa tanpoi bat» zela esan zuen[34]. Errusiako Roskomnadzor hedabideen kontrolerako erakundeak salaketa jarri zuen Twitterren, molotov koktelak prestatu eta erabiltzeko moduari buruzko argibideak ez kentzeagatik, eta, ondorioz, Twitterrek 3 milioi errubloko (41.000 dolar) isuna ordaindu behar izan zuen[35].

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ (Ingelesez) vlogger. (2012-02-21). «Molotov Cocktails, Canadian Style» Military.com (Noiz kontsultatua: 2024-10-24).
  2. ↑ (Ingelesez) «Finland's National Booze Is Bottled in a Former Molotov Cocktail Factory» VICE 2017-12-07 (Noiz kontsultatua: 2024-10-24).
  3. ↑ «Zossen, museum, Germany | Bunkersite.com» web.archive.org 2022-12-06 (Noiz kontsultatua: 2024-10-24).
  4. ↑ «Немецкий "коктейль Молотова" - Вооружение - Военная история, оружие, старые и военные карты» web.archive.org 2022-06-26 (Noiz kontsultatua: 2024-10-24).
  5. ↑ «Suomessa on yhä kolme aitoa Molotovin cocktailia - Kotimaa - Ilta-Sanomat» web.archive.org 2023-03-24 (Noiz kontsultatua: 2024-10-24).
  6. ↑ (Errusieraz) Bohm, Victor. (1960). «30 (Rysk-svensk militärordbok)» runeberg.org (Noiz kontsultatua: 2024-10-24).
  7. ↑ «M1 Incendiary, Frangible» web.archive.org 2022-09-27 (Noiz kontsultatua: 2024-10-24).
  8. ↑ «CNN Cold War - Historical Documents: CIA Manual: Psychological Operations in Guerrilla Warfare» web.archive.org 2006-02-20 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  9. ↑ (Ingelesez) Killing Hope. 2024-10-02 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  10. ↑ Trotter, William R.. (2003). The Winter War: the Russo-Finnish war of 1939 - 40. (Paperback ed., 1. publ. argitaraldia) Aurum ISBN 978-1-85410-932-3. (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  11. ↑ «Kaenbin - Tank Encyclopedia» web.archive.org 2022-12-07 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  12. ↑ (Gaztelaniaz) «noticia_coctel_molot - Vicerrectorado de Investigación - UPV/EHU» Vicerrectorado de Investigación (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  13. ↑ Thomas, Hugh. (1994). The Spanish Civil War. Simon & Schuster ISBN 978-0-671-75876-9. (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  14. ↑ «The Molotov Cocktail By William Trotter» web.archive.org 2006-05-30 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  15. ↑ Coox, Alvin D.. (1990). Nomonhan: Japan against Russia, 1939. Stanford Univ. Pr ISBN 978-0-8047-1835-6. (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  16. ↑ Trotter, William R.. (2003). The Winter War: the Russo-Finnish war of 1939 - 40. (Paperback ed., 1. publ. argitaraldia) Aurum ISBN 978-1-85410-932-3. (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  17. ↑ (Ingelesez) «Finland's National Booze Is Bottled in a Former Molotov Cocktail Factory» VICE 2017-12-07 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  18. ↑ Wintringham. (1940). A Penguin Special New Ways Of War. (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  19. ↑ (Ingelesez) «COCKTAILS A LA MOLOTOV» British Pathé (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  20. ↑ (Ingelesez) The Home Guard of Britain by Charles Graves. (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  21. ↑ (Ingelesez) Archives, The National. «The Discovery Service» discovery.nationalarchives.gov.uk (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  22. ↑ O'Kane, Richard H.. (1996). Wahoo: the patrols of America's most famous World War II submarine. (Paperback ed. argitaraldia) Presidio Press ISBN 978-0-89141-572-5. (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  23. ↑ «E.25 R.E.Stolarski» web.archive.org 2023-03-19 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  24. ↑ Aspheim, Odd V.; Hjeltnes, Guri. (1990). Tokt ved neste nymåne: Felttoget 1940 - invasjon med kamera og panservogn. Cappelen ISBN 978-82-02-12701-5. (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  25. ↑ (Gaztelaniaz) OLABARRI, DAVID S.. (2015-10-05). ««Querían quemarnos vivos»» El Diario Vasco (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  26. ↑ Argituz. (2015). MEMORIA PARTEKATU BATERANTZ. Errenterian 1956tik 2012ra bitarte izan diren giza eskubideen urraketei eta indarkeria-ekintzei buruzko txostena. Errenteriako Udala.
  27. ↑ «After 20 years, some still use the Los Angeles Riots to make a political point | 89.3 KPCC» web.archive.org 2022-06-01 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  28. ↑ «Bangladesh: End Deadly Street Violence | Human Rights Watch» web.archive.org 2022-09-29 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  29. ↑ «Democracy in the Crossfire: Opposition Violence and Government Abuses in the 2014 Pre- and Post- Election Period in Bangladesh | HRW» web.archive.org 2022-12-03 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  30. ↑ «Showdown - The Battle of Fallujah - Part 15 - After Action Report - BlackFive» web.archive.org 2022-09-23 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  31. ↑ «‘I haven’t told my granny’: Ukraine’s student molotov cocktail-makers | Ukraine | The Guardian» web.archive.org 2023-03-24 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  32. ↑ «Kyiv residents told to make Molotov cocktails as they await Russian assault | Reuters» web.archive.org 2023-01-29 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  33. ↑ «Ukraine invasion: Civilians help make Molotov cocktails to take on Russian forces | World News | Sky News» web.archive.org 2023-03-24 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  34. ↑ «In Lviv, the mood is inspiring – and fanatical | The Spectator» web.archive.org 2022-10-30 (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).
  35. ↑ (Ingelesez) Writer, Xander Landen Weekend Staff. (2022-04-28). «Twitter the Latest Social Media Platform Russia Fines Over Illegal Content» Newsweek (Noiz kontsultatua: 2024-10-26).

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Molotov_koktel&oldid=9950534"(e)tik eskuratuta