Edukira joan

Eskimal: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Euskarazko wikipedia aberasteko HPSren proiektuaren barruan Elhuyar Fundazioak egindako aldaketa.
«Inuit» orrira zeraman birbideratzea ezabatu da
Etiketak: Birbideratzea ezabatu da 2017 wikitestu editorearekin
1. lerroa: 1. lerroa:
[[Fitxategi:nuit_conf_map.png|thumb|Inuit konfederazioaren mapa.]]
#BIRZUZENDU[[Inuit]]
'''Eskimal''' lotutako hainbat talde indigenentzat erabiltzen den [[exonimo]] bat da. [[Inuit]]ak ([[Alaska]]ko [[Iñupiat]], [[Kanada]]ko inuitak eta [[Groenlandiako inuit]]ak barne) eta [[Yupik]]ak, [[Siberia]]n eta Alaskan bizi direnak. Bada lotutako hirugarren talde bat, [[Aleut]] herria, [[Aleutar Uharteak|Aleutiar Uharteetan]] bizi direnak, baina hauek ez dira, normalki, eskimaltzat hartzen. Hiru taldeek arbaso komuna dute, eta familia bereko hizkuntzak hitz egiten dituzte, [[Eskimo-aleut hizkuntzak]].Ipar Poloaren inguruan bizi diren herri hauek [[Artikoa]]n eta ingurune subartikoetan bizi izan dira Siberiako ekialdetik hasita eta Alaskaraino, Kanadako Iparraldea, [[Nunavik]], [[Nunatsiavut]] eta Groenlandian.

Inuit, Yupik eta Aleut askok uste dute eskimal terminoa, etimologia eztabaidatua duena<ref>{{Erreferentzia|izena=Houghton Mifflin|abizena=Company|izenburua=The American Heritage Guide to Contemporary Usage and Style|argitaletxea=Houghton Mifflin Harcourt|hizkuntza=en|data=2005|url=https://books.google.com/books?id=xb6ie6PqYhwC&pg=PA170|isbn=978-0-618-60499-9|sartze-data=2024-02-05}}</ref>, iraingarria edo gutxiesgarria dela<ref>{{Erreferentzia|izena=Donna|abizena=Patrick|izenburua=Language, Politics, and Social Interaction in an Inuit Community|argitaletxea=Walter de Gruyter|hizkuntza=en|data=2013-06-10|url=https://books.google.com/books?id=HWYjAAAAQBAJ&pg=PA2|isbn=978-3-11-089770-8|sartze-data=2024-02-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Louis-Jacques|abizena=Dorais|izenburua=Language of the Inuit: Syntax, Semantics, and Society in the Arctic|argitaletxea=McGill-Queen's Press - MQUP|hizkuntza=en|data=2010|url=https://books.google.com/books?id=gkfdQpHUdh4C&pg=PA297|isbn=978-0-7735-3646-3|sartze-data=2024-02-05}}</ref>. Hala ere, eskimal hitza oraindik erabiltzen da liburu historikoetan, hizkuntzalaritzan, arkeologian eta testuinguru kulturalean. Kanadako<ref>{{Erreferentzia|izena=Natasha|abizena=MacDonald-Dupuis|izenburua=​The Little-Known History of How the Canadian Government Made Inuit Wear ‘Eskimo Tags’|hizkuntza=en|data=2015-12-16|url=https://www.vice.com/en/article/xd7ka4/the-little-known-history-of-how-the-canadian-government-made-inuit-wear-eskimo-tags|aldizkaria=Vice|sartze-data=2024-02-05}}</ref> eta Ameriketako Estatu Batuetako<ref>{{Erreferentzia|izena=Annie Zak Updated:|abizena=May 24|izenburua=Obama signs measure to get rid of the word 'Eskimo' in federal laws|hizkuntza=en|abizena2=May 24|abizena3=2016|izena2=2016 Published:|url=https://www.adn.com/alaska-news/2016/05/23/obama-signs-measure-to-get-rid-of-the-word-eskimo-in-federal-laws/|aldizkaria=Anchorage Daily News|sartze-data=2024-02-05}}</ref> gobernuek mugimenduak egin dituzte eskimal hitza dokumentazio ofizialetik ezabatzeko, baina ez da guztiz desagertu, hitza testu legal batzuetan erabiltzen delako, bereziki leinuen ohiturak kodetzerakoan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Federal Register :: Request Access|url=https://unblock.federalregister.gov/|aldizkaria=unblock.federalregister.gov|sartze-data=2024-02-05}}</ref>. Kanadak ofizialki Inuit hitza erabiltzen du Kanadako iparraldean bizi diren herri indigenak izendatzeko ez badira [[Lehen Nazioak]] edo [[Métis]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Legislative Services|abizena=Branch|izenburua=Consolidated federal laws of canada, THE CONSTITUTION ACTS, 1867 to 1982|data=2020-08-07|url=https://laws-lois.justice.gc.ca/eng/Const/page-12.html|aldizkaria=laws-lois.justice.gc.ca|sartze-data=2024-02-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Legislative Services|abizena=Branch|izenburua=Consolidated federal laws of canada, THE CONSTITUTION ACTS, 1867 to 1982|data=2020-08-07|url=https://laws-lois.justice.gc.ca/eng/Const/page-13.html?txthl=inuit#s-35|aldizkaria=laws-lois.justice.gc.ca|sartze-data=2024-02-05}}</ref>. AEBko gobernuak legalki erabiltzen du [[Alaskako Natibo]] Yupik, Inuit eta Aleut leinuetako kideak izendatzeko, baita [[Tlingit]], [[Haida]], [[Eyak]] eta [[Tsimshian]] herri ez-eskimalentzat eta [[Alaskar Atabaskar|Atabaskar/Dene]] herrietako batzuentzat<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Frequently Asked Questions {{!}} Indian Affairs|url=https://www.bia.gov/frequently-asked-questions|aldizkaria=www.bia.gov|sartze-data=2024-02-05}}</ref>. Beste talde batzuek ere esaten dutenez eskimalak direla, munduko talde aborigen zabalena da hedaduran<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Race Relations In The USA and Diversity News|url=https://www.usaonrace.com/sticky-wicket-questions/1462/is-the-term-eskimo-a-racial-or-ethnic-insult.htmlIs|aldizkaria=www.usaonrace.com|sartze-data=2024-02-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ancient DNA Sheds New Light on Arctic's Earliest People|data=2021-03-09|url=https://web.archive.org/web/20210309202653/http://www.nationalgeographic.com/culture/article/140828-arctic-migration-genome-genetics-dna-eskimos-inuit-dorset|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-02-05}}</ref>.

171.000 eta 187.000 Inuit eta Yupik artean daude, gehienak eskualde zirkunpolarretan bizitzen. Horietatik 53.785 AEBn bizi dira, 65.025 Kanadan, 51.730 Groenlandian eta 1.657 Errusian. Gainera, beste 16.730 [[Danimarka]]n bizi dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Statistics Canada|abizena=Government Of Canada|izenburua=Inuit population by residence inside or outside Inuit Nunangat, 2016|data=2017-10-25|url=https://www150.statcan.gc.ca/n1/daily-quotidien/171025/mc-a001-eng.htm|aldizkaria=www150.statcan.gc.ca|sartze-data=2024-02-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Greenland|argitaletxea=Central Intelligence Agency|hizkuntza=en|data=2024-01-31|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/greenland/|sartze-data=2024-02-05|encyclopedia=The World Factbook}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Всероссийская перепись населения 2020|data=2020-01-24|url=https://web.archive.org/web/20200124160257/http://rosstat.gov.ru/vpn_popul|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2024-02-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Statistikbanken|url=https://www.statistikbanken.dk/BEF5G|aldizkaria=www.statistikbanken.dk|sartze-data=2024-02-05}}</ref>.

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Ipar Amerikako jatorrizko herriak]]
[[Kategoria:Iparraldeko, Siberiako eta Ekialde Urruneko herri indigena txikiak]]

22:04, 5 otsaila 2024ko berrikusketa

Fitxategi:Nuit conf map.png
Inuit konfederazioaren mapa.

Eskimal lotutako hainbat talde indigenentzat erabiltzen den exonimo bat da. Inuitak (Alaskako Iñupiat, Kanadako inuitak eta Groenlandiako inuitak barne) eta Yupikak, Siberian eta Alaskan bizi direnak. Bada lotutako hirugarren talde bat, Aleut herria, Aleutiar Uharteetan bizi direnak, baina hauek ez dira, normalki, eskimaltzat hartzen. Hiru taldeek arbaso komuna dute, eta familia bereko hizkuntzak hitz egiten dituzte, Eskimo-aleut hizkuntzak.Ipar Poloaren inguruan bizi diren herri hauek Artikoan eta ingurune subartikoetan bizi izan dira Siberiako ekialdetik hasita eta Alaskaraino, Kanadako Iparraldea, Nunavik, Nunatsiavut eta Groenlandian.

Inuit, Yupik eta Aleut askok uste dute eskimal terminoa, etimologia eztabaidatua duena[1], iraingarria edo gutxiesgarria dela[2][3]. Hala ere, eskimal hitza oraindik erabiltzen da liburu historikoetan, hizkuntzalaritzan, arkeologian eta testuinguru kulturalean. Kanadako[4] eta Ameriketako Estatu Batuetako[5] gobernuek mugimenduak egin dituzte eskimal hitza dokumentazio ofizialetik ezabatzeko, baina ez da guztiz desagertu, hitza testu legal batzuetan erabiltzen delako, bereziki leinuen ohiturak kodetzerakoan[6]. Kanadak ofizialki Inuit hitza erabiltzen du Kanadako iparraldean bizi diren herri indigenak izendatzeko ez badira Lehen Nazioak edo Métis[7][8]. AEBko gobernuak legalki erabiltzen du Alaskako Natibo Yupik, Inuit eta Aleut leinuetako kideak izendatzeko, baita Tlingit, Haida, Eyak eta Tsimshian herri ez-eskimalentzat eta Atabaskar/Dene herrietako batzuentzat[9]. Beste talde batzuek ere esaten dutenez eskimalak direla, munduko talde aborigen zabalena da hedaduran[10][11].

171.000 eta 187.000 Inuit eta Yupik artean daude, gehienak eskualde zirkunpolarretan bizitzen. Horietatik 53.785 AEBn bizi dira, 65.025 Kanadan, 51.730 Groenlandian eta 1.657 Errusian. Gainera, beste 16.730 Danimarkan bizi dira[12][13][14][15].

Erreferentziak

  1. ↑ (Ingelesez) Company, Houghton Mifflin. (2005). The American Heritage Guide to Contemporary Usage and Style. Houghton Mifflin Harcourt ISBN 978-0-618-60499-9. (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  2. ↑ (Ingelesez) Patrick, Donna. (2013-06-10). Language, Politics, and Social Interaction in an Inuit Community. Walter de Gruyter ISBN 978-3-11-089770-8. (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  3. ↑ (Ingelesez) Dorais, Louis-Jacques. (2010). Language of the Inuit: Syntax, Semantics, and Society in the Arctic. McGill-Queen's Press - MQUP ISBN 978-0-7735-3646-3. (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  4. ↑ (Ingelesez) MacDonald-Dupuis, Natasha. (2015-12-16). «​The Little-Known History of How the Canadian Government Made Inuit Wear ‘Eskimo Tags’» Vice (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  5. ↑ (Ingelesez) May 24, Annie Zak Updated:; May 24, 2016 Published:; 2016. «Obama signs measure to get rid of the word 'Eskimo' in federal laws» Anchorage Daily News (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  6. ↑ «Federal Register :: Request Access» unblock.federalregister.gov (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  7. ↑ Branch, Legislative Services. (2020-08-07). «Consolidated federal laws of canada, THE CONSTITUTION ACTS, 1867 to 1982» laws-lois.justice.gc.ca (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  8. ↑ Branch, Legislative Services. (2020-08-07). «Consolidated federal laws of canada, THE CONSTITUTION ACTS, 1867 to 1982» laws-lois.justice.gc.ca (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  9. ↑ «Frequently Asked Questions | Indian Affairs» www.bia.gov (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  10. ↑ «Race Relations In The USA and Diversity News» www.usaonrace.com (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  11. ↑ «Ancient DNA Sheds New Light on Arctic's Earliest People» web.archive.org 2021-03-09 (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  12. ↑ Government Of Canada, Statistics Canada. (2017-10-25). «Inuit population by residence inside or outside Inuit Nunangat, 2016» www150.statcan.gc.ca (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  13. ↑ (Ingelesez) Greenland. Central Intelligence Agency 2024-01-31 (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  14. ↑ «Всероссийская перепись населения 2020» web.archive.org 2020-01-24 (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).
  15. ↑ «Statistikbanken» www.statistikbanken.dk (Noiz kontsultatua: 2024-02-05).

Kanpo estekak

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Eskimal&oldid=9586999"(e)tik eskuratuta