Edukira joan

Lankide:Joxan Garaialde/Errusia-Turkia gerren historia

Wikipedia, Entziklopedia askea
< Lankide:Joxan Garaialde
Joxan Garaialde (eztabaida | ekarpenak)(r)en berrikusketa, ordua: 13:58, 10 abendua 2022
(ezb.) ←Bertsio zaharragoa | Oraingo berrikuspena ikusi (ezb.) | Bertsio berriagoa→ (ezb.)

Errusia-Turkia gerrak edo Otomandar-errusiar gerrak, Errusiako Inperioak eta Otomandar Inperioak XVI. eta XX. mendeen artean izandako 12 gerrako seriea izan zen. Europaren historian, gatazka militarren serierik luzeenetakoa izan da[1]:744. 1710-1711ko Gerra eta Krimeako Gerra (gertakari bereizi gisa tratatu ohi dena) izan ezik, gatazkak izugarri gaizki amaitu ziren geldituta zegoen Otomandar Inperioarentzat; aitzitik, Europako potentzia gisa Errusiaren gorakada erakutsi zuten Pedro Handiak, XVIII. mendearen hasieran, Errusia modernizatzeko egindako eginahalak[2].

Gatazkaren hasiera (1568-1768)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pedro Handiaren aurretik

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehen Errusia-Turkia Gerra (1568-1570) Ivan Izugarriak, Errusiako tsarrak, Kazan eta Astrakanen setioaren ondoren izan zen. Selim II.a, sultan otomandarra, errusiarrak behe Volgatik kanporatzen saiatu zen Astrakanera espedizio militar bat bidaliz 1569an. Turkiako espedizioa hondamendian amaitu zuen otomandar armadarentzat; Astrakan ez zuen hartu, eta, estepetan, ia erabat deuseztatua gelditu zen, otomandar flota Azov itsasoan hondoratuta zegoen bitartean[3]. Bi alderdien arteko bake-itunak Errusiako konkistak finkatu zituen Volgan, baina Otomandar Inperioak abantaila komertzial batzuk lortu zituen. Otomandar basailuak, Krimeako Khanerriak, errusiar tsarismoaren aurka hedatzen jarraitu zuen, baina, Molodi-ko guduan, garaitua izan zen 1572an. Errusiaren eta Turkiaren arteko hurrengo gatazka 100 urte beranduago hasi zen, Ukrainako lurraldearen aldeko borrokaren esparruan. Errusiak Ezkerraldeko Ukraina —Errusiako-Poloniako Gerraren ondoren galdua (1654-1667)— konkistatu zuen bitartean, Otomandar Inperioak, Polonia-Turkia Gerran (1672-1676), Eskuinaldeko Ukraina osora zabaldu zuen bere agintea bere basailu Pedro Doroxenkoren (1665-1672) laguntzaz. Azken horren otomandarren aldeko politikak Ukrainako kosako askoren nahigabea eragin zuen, zeinak 1674an Ivan Samoilovitx Ukraina osoko hetman bakartzat hautatu zuten. 1676an, Errusiar tropek Txihirin hartu; Doroxenko erorarazi, eta Errusiara erbesteratu zuten. 1677an, otomandar armada Txihirín berreskuratzen saiatu zen, baina garaitua izan zen. 1678an, azkenean, Txihirín hartu ahal izan zuen otomandar armadak eraso odoltsu baten ostean. Horretan, baina, otomandar hedapena ipar-ekialdean gelditu zen[4]. 1679-1680 urteetan, errusiarrek Krimeako tatariarren erasoak gainditu, eta Bakhtxisaraiko Ituna sinatu zuten 1681eko urtarrilaren 13an, Errusia-Turkia muga Dnieper ibaian zehar ezarriko zuena.

Pedro Handitik aurrera (1682)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Errusia Europako Liga Santuan sartu zen (Austria, Polonia, Venezia) 1686an:14. Gerra garaian, Errusiako armadak 1687 eta 1689ko Krimeako kanpainak eta Azov kanpainak (1695-96) antolatu zituen. Errusiaren Suediako gerrarako prestaketak zirela eta 1699an Turkiarekin Karlowitz-eko Ituna sinatu zuenez, Errusiako gobernuak Konstantinoplako Ituna sinatu zuen Otomandar Inperioarekin 1700ean. Bakearen emaitzen ondoren, Errusiak Azov bereganatzea eta Azov itsasorako sarrera lortu zuen.

Pedro Handiaren tropek Azov hartu zuten 1696an

Otomandar Inperioaren gainbehera (1789-1914)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Katalina Handia (r. 1762-1796)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Baltako mugako gertakari baten ostean, Mustafa III.a sultanak gerra deklaratu zion Errusiari 1768ko irailaren 25ean. Turkiarrek Bar Konfederazioaren oposizioko poloniar indarrekin aliantza bat sinatu zuten, Errusia Britainia Handiak babesten zuen bitartean, eta Errusiar itsas armadari itsas aholkulariak eskaini zizkion[5].

Chesméko guduan otomandar flotaren suntsipena

Gatazkaren amaiera (1914-1923)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eskualde horretako Errusiako okupazio eremua 1916ko udan.

Lehen Mundu Gerraren lehen hilabeteetan, Kars Oblasta funtsezko helburu militarra izan zen otomandar armadarentzat. Ismail Enver-ek, Otomandar Inperioa Lehen Mundu Gerrara bultzatu zuenak, errusiarren aurkako garaipena behar zuen bere posizioa defendatzeko. Ekialdeko mugan armada bat bildu zuen. Armada, Enverren agindutara, garaitua izan zen Sarikamixeko guduan, 1915eko urtarrilaren 2an, Nikolai Iudenitxen aurka. Porrot hori neguko eguraldiagatik eta plangintza eskasagatik izan zen, errusiarrak Kars ebakuatzeko prestatzen ari baitziren. Ekialdeko armada galduta, otomandar defentsak gudu txiki gehiagorekin apurtu ziren, eta errusiar armadak Erzincan-en mendebalderantz bultzatzea lortu zuen[6]. Otomandar armadak hurrengo porrot handia Erzurumeko guduan jasan zuen 1916an, eta, horren ostean, Errusiako armadak mendebaldeko Armenia osoa hartu zuen. 1916ko kanpainaren ostean, frontea egonkortu zen Errusiar Iraultzara arte.

1917ko iraultzaren ostean, Errusiako armadaren erorikoak armeniar unitateak baino ez zituen hedatu ezinbesteko otomandar kontraerasoari aurre egiteko. 1918an, Lehen Mundu Gerra amaitu baino lehen, otomandar armada Ekialde Hurbileko adarretik geratzen zenarekin erreformatu zen, eta ekialdeko muga zirudienaren arteko lerro bat eraikitzen saiatu zen. Armeniako Lehen Errepublika deklaratu berriak Kars hartu zuen 1918ko apirilean, eta, azkenean, etorkizuneko Sobietar administrazioak itzuli zuen. Urte horretan bertan, martxoan, Bakuko Komuna ezarri zen Azerbaijango Errepublika Demokratikoan. Komuna, geroago, Erdialdeko Kaspiar Diktadura bihurtu, eta Kaukasoko Armada Islamikoak konkistatu zuen; handik gutxira, Entente Hirukoitzak, eta, azkenik, boltxebikeek. Beste fronteetako porrotek Otomandar Inperioa errenditzea, eta indarrak erretiratzea eragin zuen. Armeniako Errepublika zein Azerbaijangoa Sobietar Batasunaren parte bihurtu ziren 1920an[6]. Sobiet-Turkia muga Moskuko Itunean (1921) ezarri zen.

Errusia-Turkia gerren laburpen-taula

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Errusia-Turkia Gerrak
# Data Izena Emaitza
1 1568-1570 Lehen Errusia-Turkia Gerra Errusiako garaipen militarra[7]
2 1676-1681 Bigarren Errusia-Turkia Gerra Eztabaidatua [13]




Bakhtxisaraiko Ituna[14]
3 1686-1700 Hirugarren Errusia-Turkia Gerra




(Turkiar Gerra Handiaren partea) 		Habsburgo, poloniar-lituaniar, errusiar eta veneziarren garaipenak[15]




Karlowitzeko Ituna eta Konstantinoplako Ituna: Errusiak Azov eta Taganrog, Pavlovsk eta Mius gotorlekuak bereganatzen ditu [15]
4 1710-1711 Laugarren Errusia-Turkia Gerra




(Iparraldeko Gerra Handiaren partea) 		Otomandarren garaipena[16] :41




Pruteko Ituna eta Adrianopoliseko Ituna (1713): Errusiak Azov Otomandar Inperioari lagatzen dio, eta Taganrog, Kodak, Novobogoroditskaya eta Kamenny Zaton gotorlekuak eraisten ditu.




Errusiak onartu du Poloniako-Lituaniako Konfederazioaren aferetan sartzeari uztea.
5 1735-1739 Bosgarren Errusia-Turkia Gerra (Austria-Errusia-Turkia Gerra bezala ere ezaguna) Belgradeko Ituna - Habsburgotarrek Serbiako Erresuma Belgradekin, Temeswarko Banatuaren hegoaldea eta Bosnia iparraldea otomandarrei lagatzen zaizkie, eta, 1718an, Passarowitzeko Itunak irabazitako Krakówko Banatoa (Oltenia) Valakiari . (otomandar subjektu bat), eta Sava eta Danubio ibaietarako muga-lerroa ezarri




Nišeko Ituna (1739ko urriaren 3a):[17] [18] Otomandar Moldaviari eta Besarabiari lurralde aldarrikapenei uko egin zien; Otomandarrek Azov-en errusiar merkataritza portu desmilitarizatu bat eraikitzea onartzen dute[17].
6 1768-1774 Seigarren Errusia-Turkia Gerra Errusiako garaipena[5] [1] :744[19] :205–214




Küçük Kaynarca - Otomandar Inperioak Kerch, Enikale, Kabardia eta Yedisan zati bat Errusiari lagatzen dizkio; Krimeako Khanerria Errusiako basailu estatua bihurtzen da.
7 1787-1792 Zazpigarren Errusia-Turkia Gerra Errusiako garaipena[20] [1] :745[19] :393–426




Jassy-ko Ituna: Errusiak Ozi anexionatzen du, otomandarrek Errusiari Krimeako Khanerriaren anexioa onartzen dute.
8 1806-1812 Zortzigarren Errusia-Turkia Gerra Errusiako garaipena[21]




Bukaresteko Ituna (1812): Errusiak Besarabia bereganatzen du.
9 1828-1829 Bederatzigarren Errusia-Turkia Gerra Errusiako garaipena[22]




Adrianopoliseko Ituna (1829): Errusiak Danubioko Printzerriak hartzen ditu, Greziako Otomandar Inperioarekiko independentzia.
10 1853-1856 Krimeneko Gerra Otomandar, britainiar, frantziar eta piamotarren garaipena[23]




Parisko Ituna (1856): Itsaso Beltzaren elkarrekiko desmilitarizazioa, Errusiak Moldavia lagatzen du, eta de jure otomandar subiranotasuna onartzen du Danubioko printzerrietan
11 1877-1878 Hamargarren Errusia-Turkia Gerra Errusiako eta aliatuen garaipenak[24]




Errumania, Serbia eta Montenegroren de jure independentzia eta de facto Bulgariaren independentzia Otomandar Inperioarekiko




Kars Oblast eta Batum Oblast lurraldea Errusiari lagatakoa.
12 1914-1918 Lehen Mundu Gerra: Alemania, Austria-Hungaria eta Otomandar garaipenak




Brest-Litovskeko Ituna




Karseko Ituna - 1878an lortutako Errusiako lurraldea Otomandar Inperioari itzuli zitzaion

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c Dowling T. C. Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond. ABC-CLIO. 2014.
  2. ↑ Gábor Ágoston, "Military transformation in the Ottoman Empire and Russia, 1500-1800". Kritika: Exploraciones en la historia de Rusia y Eurasia 12.2 (2011): 281-319.
  3. ↑ Martin, Janet (1996). Medieval Russia:980-1584. Cambridge University Press.
  4. ↑ Флоря Б. Н. Россия, Речь Посполитая и Правобережная Украина в последние годы гетманства П. Дорошенко (1673-1677 гг.) // Древняя Русь. Вопросы медиевистики. - 2016. - Т. 65, № 3. - С. 90.
  5. ↑ a b Brian L. Davies, The Russo-Turkish War, 1768-1774: Catherine II and the Ottoman Empire (Bloomsbury, 2016).
  6. ↑ a b David R. Stone, A Military History of Russia: From Ivan the Terrible to the War in Chechnya (Greenwood Publishing, 2006)
  7. ↑ Janet Martin, Medieval Russia: 980-1584, (Cambridge University Press, 1996), 356.
  8. ↑ Murphey 1999, 9 orr. .
  9. ↑ a b Davies 2006, 512 orr. .
  10. ↑ Davies 2007, 172 orr. .
  11. ↑ Kollmann 2017, 14 orr. .
  12. ↑ Stone 2006, 41 orr. .
  13. ↑ The result of the war, which was ended by the Treaty of Bakhchisarai, is disputed. Some historians say it was an Victoria otomana,[8][9] yet another historian contends it was a Victoria rusa.[10] While some historians state the war was indecisive(stalemate).[11][12][9]
  14. ↑ "Treaty of Bakhchisarai", Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Vol. I, ed. Alexander Mikaberidze, (ABC-CLIO, 2011), 180.
  15. ↑ a b "Treaty of Constantinople (1700)", Alexander Mikaberidze, Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Vol. I, 250.
  16. ↑ Quataert, Donald. The Ottoman Empire 1700-1922, Cambridge University Press 2005, pp.69
  17. ↑ a b "Treaty of Nis (1739)", Alexander Mikaberidze, Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Vol. I, 647.
  18. ↑ Russo-Turkish wars // Encyclopædia Britannica
  19. ↑ a b Isabel De Madariaga, Russia in the Age of Catherine the Great (1981)
  20. ↑ Black J. European Warfare, 1660-1815. Taylor & Francis, 1994. P. 25
  21. ↑ Ziegler C. E. The History of Russia. ABC-CLIO, 2009. P. 46.
  22. ↑ John Frederick Baddeley, The Russian conquest of the Caucasus (Routledge, 2013. ch 12)
  23. ↑ Orlando Figes, The Crimean War: A History (2010)
  24. ↑ Ian Drury, The Russo-Turkish War 1877 (Bloomsbury Publishing, 2012).

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Davies, Brian (2006). «Muscovy at war and peace». En Perrie, Maureen, ed. The Cambridge History of Russia From Early Rus to 1689. Vol. 1. Cambridge University Press. 
  • Davies, Brian (2007). Warfare, State and Society on the Black Sea Steppe, 1500–1700. Routledge. ISBN 978-0-203-96176-6. 
  • Kollmann, Nancy Shields (2017). The Russia Empire, 1450-1801. Oxford University Press. 
  • Lewitter, Lucjan Ryszard. "The Russo-Polish Treaty of 1686 and Its Antecedents." Polish Review (1964): 5-29 online.
  • Murphey, Rhoads (1999). Ottoman Warfare, 1500-1700. Taylor & Francis. 
  • Stone, David R. (2006). A Military History of Russia: From Ivan the Terrible to the War in Chechnya. Greenwood Publishing. 

Beste argitalpen batzuk

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Ágoston, Gábor "Eraldaketa militarra Otomandar Inperioan eta Errusian, 1500–1800." Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History 12.2 (2011): 281-319 online .
  • Allen, William eta Paul Muratoff. Kaukasiako gudu-eremuak: 1828-1921 turko-kaukasiar mugan gerren historia (2011) ISBN 0-89839-296-9 ,
  • Dowling, Timothy C. (2014). Errusia gerran: Mongolen konkistatik Afganistanera, Txetxeniara eta haratago [ 2 liburuki ] . ABC-CLIO. isbn 978-1-59884-948-6 . 
  • Dupuy, R. Ernest eta Trevor N. Dupuy. K.a. 3500etik gaur egunera arteko Historia Militarraren Entziklopedia (1986 eta beste edizio batzuk), passim eta 1461–1464.
  • Hughes, Lindsey (2000). Errusia Pedro Handiaren garaian . New Haven, CT: Yale University Press. or. 640.ISBN 978-0-300-08266-1 . 
  • Jelovich, Barbara. San Petersburgo eta Mosku: atzerri politika tsarista eta sobietarra, 1814–1974 (1974)
  • Kagan, Frederick eta Robin Highham, arg. Errusia Tsaristaren Historia Militarra (2008)
  • Topal, Ali E. "The effects of German Military Commission and Balkan wars on the reorganization and modernization of the Ottoman Army on the effects on the reorganization and modernisation of the Ottoman Army" (Naval Graduate School 2013) online

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

{{Itzulia erref(Ingelesez)History of the Russo-Turkish wars}}

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Joxan_Garaialde/Errusia-Turkia_gerren_historia&oldid=9113418"(e)tik eskuratuta