Abel Tasman

Abel Tasman
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Lutjegast, 1603
Herrialdea	Zazpi Herbehere Batuen Errepublika
Lehen hizkuntza	nederlandera
Heriotza	Jakarta, 1659ko urriaren 10a (55/56 urte)
Familia
Ezkontidea(k)	ezezaguna ezezaguna
Hezkuntza
Hizkuntzak	ingelesa nederlandera
Jarduerak
Jarduerak	esploratzailea, itsasturia eta autorea
Lantokia(k)	Amsterdam

Abel Janszoon Tasman (Lutjegast, gaur egun Groningen probintzia, Herbehereak, 1603 – Batavia, Ekialdeko Herbeheretar Indiak, 1659ko urriaren 10a) herbeheretar itsasgizon, esploratzaile eta merkataria izan zen.

Ospetsua da, bereziki, 1624 eta 1644 artean Herbehereetako Ekialdeko Indietako Konpainiaren zerbitzura egindako bidaiengatik. 1642-1643 bitartean Van Diemen lurraldea (gaur egun Tasmania deitua), Zeelanda Berria eta Tonga eta Fiji uharteak aurkitu zituen. 1643. urtean Ginea Berriko kostaldean zehar Bataviara itzuli zen. 1644. urtean Carpentaria golkoaren ekialdeko eta mendebaldeko kostaldeak esploratu zituen. 1860. urtean Jacob Zwartek Tasmanen lehenengo bidaiaren egunkaria argitaratu zuen.

Bizitza

Ez dakigu asko Tasmanen lehen urteen inguruan. Lutjegasten jaio zen, eta behar adinako hezkuntza jaso zuen, ideiak argi eta garbi idatziz adierazteko eta nabigatzaile aditu bihurtzeko. Claesgie Meyndrixekin ezkondu zen, eta harekin alaba bat izan zuen. Emaztea hil ondoren, Jannetje Tjaersekin ezkondu zen berriro, 1632ko urtarrilean. Handik gutxira, marinel gisa, Ekialdeko Indietara ontziratu zen, eta han lehen pilotua izan zen otsailean, eta patroia 1634ko maiatzean. Urte hartan, garrantzi gutxiagoko espedizio batean, hiltzear egon zen lehorreratzen bat eta gero. Han, Cerameko jendeak hainbat lagun hil zituen. Kontrabandoko eta gerrako itsas operazioetan denbora bat eman ondoren, Herbeheretara itzuli zen 1637an.

Berriro ere Indietarako ontziratu zen 1638an urka bateko kapitain gisa, eta emaztea berarekin eraman zuen. Hasieran, armadan eta merkataritza-trukeko bidaietan erabili zen, baina 1639an, Quasten agindupean, Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiaren zerbitzuko bi ontziko bigarren izendatu zuten. Ekainean abiatu zen, Japoniaren ekialdean zeuden uharteak bilatzeko. Azaroan itzuli zen, baina ez zuen arrakastarik izan, eta bilaketa errepikatzeko eskaintza egin zuen, baina bidaia komertzial berrietan Japoniara eta Kanbodiara bidali zuten.

Lehen bidaia (1642-43)

Tasmanen bidaiak.

Tasmanen bidaia-egunkaria, 1642ko testua.

1642an, Tasman espedizio bateko buru izan zen, «Hegoaldeko Lur eta Ekialdeko Lur ezezagunak» aurkitzeko; Ozeano Barearen hegoaldean zeudela uste zen, baina europarrek oraindik aurkitu gabekoak zirela. Abuztuaren 14an abiatu zen Tasman Bataviako portutik (orain Jakarta), bi ontzi txikirekin: Heemskerck eta Zeehaen. Bitxia dirudien arren, Tasmanek mendebalderantz nabigatu zuen lehenik, gaur egungo Maurizio uharterantz (orduan herbeheretar jabetzakoa). Horren arrazoia zen bere ontziak belaontziak zirela eta toki batetik bestera biderik onena ez zela beti zuzeneko ibilbidea, baizik eta gehiago axola zuela haizearen norabideak. Tasmanek haize nagusien berri bazuen, eta horregatik hautatu zuen Maurizio uhartea. Irailaren 5ean iritsi zen uhartera, 22 eguneko bidaia azkar baten ondoren. Tasmanen egunkarian egindako sarrera batek erakusten du egun horietako nabigatzaile onenak erratu egiten zirela longitudeari dagokionez: «gure kalkuluen arabera, Mauriziotik 200 milia ekialdera geunden, ikusi genuenean». Itsasontziak gaizki iritsi ziren zeharbidetik eta konpondu egin behar izan zituzten. Maurizion bi hilabetez egon ziren. Ur-sarrerak masillarekin (bikea) elkartu ondoren, aparailuak indartu eta ordezko masta berriak kargatu ondoren, ura, egurra eta hornidurak aprobetxatu ziren, basa-ehiza barne. Maurizioko gobernadoreak Salomon uharteei eta Ginea Berriko uharteetako hizkuntzetako hiztegien inguruan hezi zituen eta gutunak eman zizkien. Itsasontziak urriaren 4an itsasoratzeko prest zeuden, baina kontrako haizeak zirela eta, ezin izan ziren Fort Fredrik Hendrikeko portutik irten urriaren 8ra arte.

Handik hegoaldera jo zuten, haize aldakorrekin, 31º edo 32º S latituderaino, mendebaldeko haizeen eremuan sartu zirenean. Garai hartan ezezagunak ziren Saint-Paul eta Amsterdam uharteen eta Kerguelen uharteen artean nabigatu zuten, eta 43º S latitudera iritsi ziren, non algak ikusi baitzituzten, lurretik gertu zeudela iragarriz. Itsasontzien aholkuetarako deia egin zen, eta gizon bat etengabe zelatan edukitzea erabaki zen, lehenik lurra ikusten zuenari hiru erreal eskaintzeko, eta katilukada bat pattar. Urriaren 29an, abiatu eta hiru astera, 46° hegoaldera zeudela iritsi ziren, eta haize bortitzekin eta lainoekin topo egin zuten. Uste zuten arriskutsuegia zela hegoalderantz joatea, lehorrean hondatzeko beldur baitziren. Beraz, ibilbidea hego-ekialderantz aldatu zen. Azaroaren 6an, lau asteetan, bere latitude altuenera iritsi ziren, 49°4' S, lurretik gertu zeudela esaten zieten elementu askorekin.

Pilotu nagusiak Tasmanekin eztabaidatu zuen eta zeharbidearen etorkizuneko ibilbidea arretaz aztertu zuten. Proposatu zuen 44 °S-an erori beharko liratekeela 150° meridianoa igaro arte, hegoaldeko kontinentea aurkitu ezean itsaso irekian egongo liratekeela iritzita. Gero, 40° S-ra iritsi eta ekialderantz nabigatu beharko lukete 220°-ko longituderaino (gutxi gorabehera 160° W, egungo kalkuluen arabera). Salomon uharteen ekialdera eramango lituzke, eta hego-ekialdeko bidaia duten uharteetara iristeko aukera emango lieke —halaxe egingo zuten, izan ere, Salomon uharteen benetako kokalekutik 15° ekialdera egongo lirateke.

Ebazpen hori beste itsasontziari jakinarazi zitzaion, eta agiria erantsi zitzaion egurrezko kutxa batean, popatik lerro luze batekin flotazioz. Bi ontzietako aholkuek onartu egin zuten eta ibilbidea aldatu egin zen. Azaroaren 18an, Nuytseko Lurraren longitudetik igaro ziren (Australiako Badia Handia), ezagutzen zen Australiako lurrek hegoaldekoena. Mendebaldeko haize indartsuak aurkitu zituzten, eta, pixkanaka, 42° 25'S latitudean zeuden; azaroaren 24an, 9.000 km zeharkaldi egin ondoren, lurra ikusi zuten.

Tasmania

Bere bideari jarraituz Australiako kontinentea luzetik igaro bazuten ere, Tasmaniako mendebaldeko kostaldea ikusi zuten, Macquarie Harbour iparraldean. Van Diemengo Lurra deitu zioten, Anthony van Diemenen omenez, orduan Ekialdeko Indietako gobernadore nagusia zena (ondoren, britainiar kolonizatzaileek izena aldatu zioten uharteari). Hegoaldera joz, Tasmaniako hegoaldeko muturra inguratu eta ipar-ekialderantz abiatu zen. Gero, Tasman bere bi ontzietan ainguratzen saiatu zen, Bruny Hegoaldea uharteko ekialdeko kostaldean. Han, ekaitz batek itsasora eraman zuen zuen, eta Ekaitzaren Badia (Storm Bay) izendatu zuten eremua (gaur egungo Adventure Bay). Bi egun geroago, Tasmanek Frederick Hendrick lurmuturraren iparraldean ainguratu zuen, Forestier penintsularen iparraldean. Tasman Blackman badian lehorreratu zen —Marion badiako lekurik zabalenean —. Hurrengo egunean, Iparraldeko badian lehorrera iristeko saiakera egin zuen; hala ere, itsasoa oso aztoratuta zegoenez, arotzak olatuen artean igeri egin behar izan zuen eta Herbehereetako bandera jarri zuen, Iparraldeko badian. Tasmanek 1642ko abenduaren 3an lurraren jabetza formala eskatu zuen.

Zeelanda Berria

"Hiltzaileen Badiaren" irudia.

Ingurunea ezagutu eta arakatu ondoren, Tasmanek iparralderantz jarraitzeko asmoa zuen, baina haizea kaltegarria zenez ekialderantz jo zuen. Bederatzi egun geroago, abenduaren 13an, lurra ikusi zuten berriro Zeelanda Berriko Hegoaldeko uharteko ipar-mendebaldeko kostan, bertara iritsi ziren lehen europarrak. Tasmanek «Staaten Landt» izena eman zion, Hego Amerikako puntaren hegoaldeko Estatuen uhartearekin konektatuta zegoela pentsatzen zuelako. 1643an Hendrik Brouwerrek egindako Valdiviarako herbeheretar espedizioak aurkitu zuen Hego Amerikako uhartea ez zegoela lotuta inongo hegoaldeko lurrari, eta uharte bat zela.

Gero iparralderantz nabigatu zuen, Hegoaldeko Uharteko kostaldeari jarraituz eta gero ekialdera. Ontzietako bati maoriek eraso egin zioten Wakan, eta lau gizon hil ziren. Tasmanek «Hiltzaileen Badia» (orain Golden Bay) deitu zuen eta iparralderantz nabigatu zuen, baina Cook itsasartea —Ipar Uhartetik bereizten zuena— badiatzat hartu zuen. Tasman ziur zegoen Zeelanda Berria Terra Australisaren zati bat baino ez zela.

Zeelanda Berrian eman zituen izenetako bik iraun dute oraindik: Maria Van Diemen lurmuturra eta Hiru erregeen uharteak (Pieter Boreels lurmuturra Egmont lurmuturra da orain).

Itzulera bidaia

Bataviara itzultzeko bidean, Tasman Tongako artxipelagora iritsi zen 1643ko urtarrilaren 20an. Tasmanen ontziak Fiji uharteetatik pasatzen ziren bitartean, ipar-ekialdeko arrezife arriskutsuetan hondoratzear egon ziren. Vanua Levu eta Cikobiaren ekialdeko muturra kartografiatu zuen, itsaso zabalera itzuli aurretik. Azkenik, ipar-mendebalderantz itzuli zen Ginea Berrira, eta 1643ko ekainaren 15ean iritsi zen Bataviara, hamar hilabeteko absentziaren ondoren. Denboraldi horretan, hamar gizon galdu zituen gaixotasunagatik, bai eta maoriek hildako lau gizonak ere.

Bigarren bidaia (1644)

Tasman 1644an espedizio berri baten buru izan zen. Horretarako, Carpentariaren eta De Witten Lurraren arteko Hegoaldeko itsasoan itsasarterik ba ote zegoen ikertzeko agindu zioten. Hiru ontziko (Limmen, Zeemestatu eta Braek txikia, 14 gizonekoa soilik) buru zela, 111 marinel eta zortzi hilabeterako hornidurak zituen, eta 1644ko abenduaren 30ean abiatu zen Bataviatik. Hasieran Ginea Berriko hego-mendebaldeko kostaldeak ekialderantz jarraitzea aholkatzen zioten aginduei jarraitu ordez, agian haizeak eraginda, itsasartean zehar Eendrachtslanderaino joan ziren; handik, Tasmanek iparralderantz nabigatu zuen, eta Australiako mendebaldeko eta iparraldeko kostaldeen, Carpentariako golkoa barne, karta zainduak egin zituen, zundaketekin. Lurrari eta bertako jendeari buruzko ohar baliotsuak ere egin zituen. Torres itsasartea benatu zuen, Ginea Berriaren eta Australiaren artean, baina, ziurrenik, arrezifeen artean biderik ez bilatuta, ez zuen itsasartea bera gainditu. Ez zekiten Torres espainiarrak bere uretan nabigatu zuela 1606an. Itsasartea aurkitu ez zuenez, Ginea Berriko kostaldetik mendebalderantz itzuli zen Bataviara, eta 1644ko abuztuan iritsi zen.

1644ko abuztuan itzuli zenean, sari bat jaso zuen, komandante-graduaren berrespenagatik. Ordainsarian nabarmen egin zuen gora, eta 1642an bidaiari ekin zion arte luzatu zen, atzerako eraginarekin. Hala ere, Diemenek, Kontseilura egindako espedizioaren txostenean (1644ko abenduaren 23koan), desengainua eta atsekabea adierazi zituen; izan ere, espedizioak ez zuen aurkitu Ginea Berriaren eta «Hegoaldeko Lurralde Ezagunaren» arteko itsasarterik, baizik eta badia edo golko handi bat, eta ez zuen beste ezer egin itsasertzetan nabigatzeko, herrialdea eta lurraldea ondo ezagutu gabe. Hori oso etsigarria izan zen, aurkikuntzak ez baitziren oso erabilgarriak, herrialdea aldi berean esploratu ezean.

Hala ere, esan zuen Tasmanek, bere bi bidaietan, garai hartan «Hegoaldeko Lurralde Ezezaguna» inguratzen zuela, eta kalkulatzen duela 8.000 miliako kostaldea zuela, eta oso zaila zela hain herrialde handi batean, halako klima motarekin, enpresarentzat garrantzi eta onura handiko ezer ez aurkitzea. Mende bat baino gehiagoan, James Cooken garairaino, Tasmania eta Zeelanda Berria ez ziren berriro bisitatu europarrak (Australia bisitatu zuten, baina, oro har, istripuz), eta hori izan zen aurkikuntzen garrantzia geografiaren ikuspuntutik atzemateko arrazoi nagusia.

Azken urteak

Tasman Bataviako Justizia Kontseiluko kide izendatu zuten. 1647. urtearen erdialdean, Siameko erregearen aurrean bidali zuten, misio batean, eta erreinuko holandar guztien aurretik eman zioten lehentasuna. Misio horren ondoren, zortzi ontziren agintea eman zioten, 900 soldadurekin eta 250 marinelekin. 1648ko maiatzean Filipinetan nabigatu zuten, Mexikoko zilarra zeraman galeoi espainiarra geldiarazteko. Urte hartako urtarrilaren 30eko Westfaliako Bakea sinatu zela ez zekiten, berria ez batizen Asiako hego-ekialderaino iritsi, eta Zazpi Herbehere Batuen Errepublikak espainiarrei kolpe handi bat emateko modua bilatzen zuen. Gainera, bigarren eginkizun bat zuten: Siameko erregeari laguntzea etsaien aurkako gerran. Ez zuten lortu galeoi espainiarra harrapatzea. Haren atzetik ibili ziren, baina ihes egitea lortu zuen, Filipinetako kosten parean hondoratuz eta arpilatuz. Gainera, Siameko erregeak planak aldatu zituen eta ez zuen ontzien laguntzarik behar izan. 1649ko urtarrilean Bataviara itzuli ziren.

Espedizio horretan izandako jarrera ez zen egokia izan, eta, itzultzean, epaitu egin zuten marineletako bat gaizki tratatzeagatik, edanda zegoela; ondorioz, bere kargu utzi zuten. Formalki itzuli zen 1651ko urtarrilean, baina handik gutxira zerbitzutik kendu eta Bataviako merkatari bihurtu zen.

Abel Tasman 1659an hil zen Batavian (gaur egun Jakarta), eta Jannetje emaztea eta Claesgen alaba utzi zituen bizirik. 1661ean alargunari baimena eman zitzaion Jan Meyndert Springerrekin ezkontzeko

Kanpo estekak

• Datuak: Q42188
• Multimedia: Abel Tasman / Q42188