Edukira joan

Carolyn Shoemaker

Wikipedia, Entziklopedia askea
Carolyn Shoemaker

Bizitza
JaiotzaGallup, 1929ko ekainaren 24a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
HeriotzaFlagstaff, 2021eko abuztuaren 13a (92 urte)
Familia
Ezkontidea(k)Eugene Shoemaker  (1951ko abuztuaren 17a -  1997ko uztailaren 18a)
Hezkuntza
HeziketaCalifornia State University, Chico (en) Itzuli
California State University (en) Itzuli
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakastronomoa eta unibertsitateko irakaslea
Enplegatzailea(k)Kaliforniako Teknologia Institutua
Jasotako sariak
KidetzaArteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia
IMDB: nm0794703 Edit the value on Wikidata

Carolyn Jean Spellmann Shoemaker (Gallup, Mexiko Berria, 1929ko[1] ekainaren 24a - Flagstaff, Arizona, 2021eko abuztuaren 13a) estatubatuar astronomoa izan zen, Shoemaker-Levy 9[2] kometaren aurkitzaileetako bat. Behin gizabanako[3] batek aurkitutako kometa gehienen errekorra izan zuen.

Carolynek historian, zientzia politikoetan eta ingeles literaturan tituluak lortu arren, ia ez zitzaion zientzia interesatzen, Eugene M.("Gene") Shoemaker 1950-51 ezagutu eta ezkondu arte. Gero bere lanaren azalpenek hunkitu egin zutela esan zuen. Nahiz eta experientzia eta titulu zientifikorik ez izan, Caltechek ez zuen inolako eragozpenik izan Generen taldearekin bat egiteko, Kaliforniako Teknologia Institutuan ikerketa laguntzaile gisa. Carolynek jada frogatu zuen ohiz kanpoko pazientzia zuela, eta ikusmen estereoskopiko aparta erakutsi zuen, bi koalitateak oso baliotsuak ziren Lurretik[3] gertu objektuen bila zihoan lasterketa batean.

Bizitza goiztiar eta pertsonala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Carolyn Lash Spellmann Gallupen jaio zen, Mexiko Berrian, Ameriketako Estatu Batuetan[3], Leonard eta Hazel Arthur Spellmann. Bere familia Chicora joan zen bizitzera, Kaliforniara, non bera eta bere anaia Richard hazi egin ziren. Carolyn Spellmannek Chiccoko Estatu Unibertsitateko[4] historia, zientzia politiko eta ingeles literaturan lizentziatura eta maisutza lortu zituen. Richard Kaliforniako Teknologia Institutura (Caltech) joan zen eta bertan ingeniaritza kimikoko lizentziatura bat lortu zuen. Richardek Caltechen zuen gelakidea Gene Shoemaker izeneko ikasle graduatu gazte bat zen. Carolynek ez zuen Gene ezagutu 1950eko udara arte, bere anaiaren ezkontzara joan zenean. 1950ean New Jerseyra aldatu zen Princetongo Unibertsitatean doktoretza lortzeko lanean hasteko, baina Kaliforniara itzuli zen Richarden gizonik onena izateko. Gero, bere ikasketetara itzuli zen Princetonen. Bi asteko kanpamentu bidaia egin zuten Tenneseeko ordokian. 1951ko abuztuaren 18an, Carolyn eta Gene ezkondu egin ziren.[3] [5]Hiru seme izan zituen: Christy, Linda eta Patrick (Pat) Shoemaker.[3] Familia Grand Junction, Colorado, Menlo Park, Kalifornia eta Pasadenan bizi zen, azkenean Arizonako Flagstaffen finkatu aurretik, non bere senarrarekin elkarlanean lan egin zuen Lowell Behatokian.[5]

Karrera profesionalak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Carolynek Generekin ezkondu ondoren izan zuen lehen lana, zazpigarren gradua irakastea izan zen. Irakasle lanbidearekin pozik ez zegoenez, familia bat sortzeari uko egin zion. Mary Chapmanek, USGSko Astrogeologia Zentrorako Carolynen biografiaren egileak, honako hau idatzi zuen: "Carolyn emakume beroa, adimentsua eta oso-oso pazientea da, baina bere trebetasunak egokiagoak ziren irakaskuntzarik gabeko ingurune baterako.[3]

51 urterekin, bere seme-alabak hazi eta independizatu ondoren, bere "habia hutsaren sindromeari" aurre egingo zion lan bila hasi zen. Gaztetan, ez zuen inoiz interesik izan zientzia gaietan. Geologia ikastaro bat hasi zuen, baina biziki aspertuta aurkitzen zuen. Gene ezagutzeak hori guztia aldatu zuen. Txostenen arabera, "Gene entzutea geologiak berak gai aspergarria zela uste zuena ezagutzaren bilaketa hunkigarri eta interesgarria egin zuela azalduz".[3]

Lowell Behatokiko ikasle bat astronomia irakasten hasi zen. Gero, bere senarrarentzat landa laguntzaile gisa hasi zen lanean, bere bilaketa programan lanean, mapeatzen eta inpaktu kraterrak aztertzen.[4] Carolyn Shoemakerrek 1980an hasi zuen bere ibilbide astronomikoa, 51 urterekin, Lurra zeharkatzen duten asteroide eta kometen bila Kaliforniako Teknologia Institutuan, Pasadenan, Kalifornian, eta Palomar Behatokian, San Diegon, Kalifornian.[6] Urte horretan, Shoemaker Ameriketako Estatu Batuetako Geologia Zerbitzuan kontratatu zuten astronomia adarreko zientzialari bisitari gisa, eta, gero, 1989an, astronomiako ikerketa irakasle gisa hasi zen Arizonako Iparraldeko Unibertsitatean.[4] Bere lana, planeta zeharkatzen duten kometa eta asteroideen bilaketan kontzentratu zuen.[5] David h. Levy astronomoarekin taldean, Shoemakerrek Shoemaker-Levy 9 identifikatu zuten, Jupiter planetaren inguruan orbitatutako kometa bat 1993ko martxoak 24an.[7] Gene 1997an hil ondoren, Shoemakerrek Lowell Behatokian jarraitu zuen lanean Levyrekin, eta bertan jarraitzen du gaur egun ere.[8]

1980 eta 1990eko hamarkadan, eremu zabaleko teleskopioan egindako film bat erabili zuen Palomar behatokian, estereoskopio batekin konbinatuta, izar finkoen hondoaren kontra mugitzen ziren objektuak aurkitzeko.[3]

2002tik aurrera, bakarrik edo 32 kometa eta 800 asteroide baino gehiago aurkitu zituen.[3][6]

Sariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Northern Arizona Universityko (Flagstaff, Arizona) ohorezko doktoretza jaso zuen, eta Aeronautikako eta Espazioko Administrazio Nazionalaren salbuespenezko lorpen zientifikoen domina, 1996an.[3] Berak eta bere senarrak James Craig Watson domina jaso zuten Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionalaren eskutik 1998an.[9] Shoemakerrek Rittenhouse Astronomia Elkartearen Rittenhouse domina[7] ere jaso zuen 1988an, eta Urteko Zientifikoaren Saria 1995ean.[7] Hildian 4446 Carolyn asteroidea, Edward Bowell unibertsitateak Lowell Behatokian aurkitua 1985ean, bere omenez izendatua izan zen.[10]

Aurkitutako planeta txikien zerrenda

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Carolyn Shoemaker, Minor Planet Centerrek ziurtatzen du 1980 eta 1994.11 artean egindako 377 planeta txikiren aurkikuntzarekin.[11]

Orri honetako zati batzuk ez daude euskaraz
Beraz, itzulpena behar dute.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Ingelesez) Stange, Mary Zeiss; Oyster, Carol K.; Sloan, Jane E.. (2011-02-23). Encyclopedia of Women in Today's World. SAGE ISBN 978-1-4129-7685-5. (Noiz kontsultatua: 2020-03-03).
  2. ↑ «Carolyn Shoemaker and 'Her Comet'» www.bibliotecapleyades.net (Noiz kontsultatua: 2020-03-03).
  3. ↑ a b c d e f g h i j «Carolyn Shoemaker | USGS Astrogeology Science Center» astrogeology.usgs.gov (Noiz kontsultatua: 2020-03-03).
  4. ↑ a b c Wayne, Tiffany K.. Shoemaker, Carolyn. SAGE Publications, Inc. ISBN 978-1-4129-7685-5. (Noiz kontsultatua: 2020-03-05).
  5. ↑ a b c (Ingelesez) «Gene Shoemaker | American astrogeologist» Encyclopedia Britannica (Noiz kontsultatua: 2020-03-05).
  6. ↑ a b (Ingelesez) «Explorer» www.aapg.org (Noiz kontsultatua: 2020-03-05).
  7. ↑ a b c (Ingelesez) «Comet hunter Carolyn Shoemaker to speak at Cornell April 21» Cornell Chronicle (Noiz kontsultatua: 2020-03-05).
  8. ↑ (Ingelesez) Shoemaker, Carolyn. (1998-11). «ESSAYS ON SCIENCE AND SOCIETY: Space--Where Now, and Why?» Sci 282: 1637.  doi:10.1126/science.282.5394.1637. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2020-03-05).
  9. ↑ «National Academy of Sciences: James Craig Watson Medal» web.archive.org 2010-06-29 (Noiz kontsultatua: 2020-03-05).
  10. ↑ «IAU Minor Planet Center» www.minorplanetcenter.net (Noiz kontsultatua: 2020-03-05).
  11. ↑ «Minor Planet Discoverers» www.minorplanetcenter.net (Noiz kontsultatua: 2020-03-05).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Carolyn_Shoemaker&oldid=9355404"(e)tik eskuratuta