Garai latzak

Garai latzak
	1854ko apirilaren 3ko Household Words aldizkariko atalak.
Datuak
Idazlea	Charles Dickens (1854)
Argitaratze-data	1854ko apirilaren 3a eta abuztuaren 12a bitartean
Generoa	Eleberria, gizarte kritika
Jatorrizko izenburua	Hard Times - For These Times
Hizkuntza	Ingelesa
Argitaletxea	Bradbury and Evans (en)
Herrialdea	Ingalaterra
Euskaraz
Izenburua	Garai Latzak - Garai Hauetarako
Itzultzailea	Javi Cillero Goiriastuena
Argitaratze-data	1994
Bilduma	Literatura Unibertsala
Orrialdeak	369
ISBN	9788479925710

Garai latzak (jatorrizko ingelesezko izenburua Hard Times - For These Times, euskaraz Garai Latzak - Garai Hauetarako) 1854an Charles Dickens ingeles idazleak idatzitako eleberri eta kritika soziala da.

Argumentua

Eleberria Dickensen gainontzeko eleberriak ez bezala, ez dago ez Londres hiriburuan ez eta bere inguruetan girotuta, hau Dickensen eleberrietan guztiz ezohikoa delarik. Eleberri hau kokatzen den hiriaren izena Coke da (euskaraz Koke), hau Viktoriar Aroko Ingalaterrako iparraldeko hiri bat da. Hiriaren deskribapena kontutan harturik, Preston hiria dela uste da.

Garai hartako ikuspuntua bi ikuspegi ezberdinetatik ematen zaigu: bata proletariotzaren ikuspuntua da, honek lana bizimodu eredu bakarra dela uste du, («gainera bizirauteko beharrezkoa zaie»), eta goi klasearen ikuspuntua, honek lantegiak kontrolatu eta langileak baldintza kaxkarretan mantentzen ditu. Beste bizimodu bat ere erakusten zaigu: zirkuko jendearena, hauen bizimodua aurretik aipatutako bi taldeetatik at dago. Dickensek guzti hau ironiarekin erakustarazten digu, bere idazlanaren azken orrialdeetara iritsi arteraino ez du gizartearen kritika garbirik aipatzen.

Ezaguna da Dickensen nobela “sozialen” gisa, besteak beste, langileek eta langile-bizitzak eleberriaren zati oso garrantzitsua osatzen dutelako. Horren bidez, Londres utzita, Dickens-en ia nobela guztien agertoki nagusia dena, eta Coketown izeneko iparraldeko irudimenezko hiri industrial batera doa. Hiri horrek hainbat izen izan ditu, hala nola “adreilu gorriko hiria, edo adreiluzkoa, gorri egongo zena keak eta errautsek eraginik sortu izan ez balute; izan ere, hiri gorria eta beltza zen, tonu artifizialekoa, hala nola gizaki basati baten margotutako aurpegia bezala”.

Midlands-eko industrializazioaren hiri-alderdiari dagokionez (idazleak ehungintzaren greba luze bat egiten zen bitartean bisitatu zuen eskualdea), Dickens bere kaleen deskribapen sarkastiko eta karikatureskotik haratago doa, Salatzen du —eta horretan da lehen eleberrigileetako bat da, edo lehena— lanak gizatasunik gabe geratzen dela eta bizitza nola despertsonalizatzen den: “hirian hainbat kale zabal zeuden, elkarren antz handia zutenak, eta kale estu asko, oraindik ere antz handiagoa zutenak, batzuetan eta besteetan oso pertsona berdinak bizi ziren, ordu beretan sartu eta ateratzen ziren denak, oinatzen zarata bera egiten zuten denek eta lan bera egiten zuten. Horretarako, egunerokoa atzo bezalaxekoa zen eta bihar bezalakoa, eta urterokoa iaz bezalakoa eta hurrengo urtearenberdintsua”.

Hala ere, errealitate hori pentsamendu- eta jarduera-ildo oso baten ondorio gisa deskribatzen du Dickens-ek (eleberrian pentsaera horren ordezkaria Mr. Bounderby da, pertsonaiarik nahasgarriena). Errealitate horri, Carlyle pertsonaiak egiten do aurre, idazlana berari zuzenduta dago, eta gero Disraelik eta Mrs. Gaskellek.

1854an, "Garai latzak" argitaratu zenean, egilearen ospe horrek maila oso altua izan behar zuen. Horrela baino ez da azaltzen eleberrigileak berarengan zuen konfiantza hain handia izatea. Izan ere, eraso izugarria egin zuen orduan gizarteko bizimodu beldurgarri baten kontra. Britainia Handiaren industria-garapenaren oinarria hori izan zen, bere potentziaren oinarria, eta zalantzarik gabe salatu zuen egoera, idazlea geldiaraz zezaketen alderdi politiko edo sozialak alde batera utzita.

Are gehiago: gaizkiaren kausak ez ziren bilatu behar “gertaeren” doktrina oso sinplista baten arabera, Dickensek orroto zituen “utilitaristen” berezko doktrinan bezala, eta haiek aipatzen ditu: “Nik nahi dudana gertaerak dira. Neska eta mutil hauei gertaerak eta gertaerak erakutsi behar zaizkie. Bizitzan, behar den bakarra gertaerak dira”. Horrela hasten nobela Mr. Gradgrind maltzurraren hitzekin, eskolako ikasleei zuzenduta, “bere” eskolan, guztia ikasi eta dakien maisu batek esana, baina Dickens-en arabera, “zerbait gutxiago ikasita askoz gehiago eta askoz hobeto irakatsi zukeen”.

Mundu honetan, Dickens-ek mundu baten ontasun idealaren aurka egiten du. Mundu hori eleberriaren argi-eremuan dago, gaizkiari aurre egiten dioten izakiak bizi diren leku eredugarrian. Pertsonaia horietako bat “biktima” da (Stephen Blackpool), eta denak erredimituko ditu, eta, nolabait, garaipenera eramango ditu.

Beste pertsonaia batek, Sissy Jupe neska, bereganatzen ditu ezaugarri zintzoakak, eta hortik igarotzen dira tramaren korapiloa askatzeko hariak. Interesik ezaren eta askatasunaren figura bat da zirkoa, zeinetik baitator neska, une batean bere iraganeko hariak biltzeko itzultzen da, amaieratik gertu.

Emakume heldua, ama (Rachel), maitasun lasai eta sakonaren adierazpen dickensarra da, “biktimari” ezinezko maitasunaren babes morala eta itxropenik gabekoa emateaz arduratzen da. Eta oraindik beste emakume batek (Louisa), argiaren eta itzalaren artean , maitasunik gabeko senar-emazte baten esanekotasun filiala ordaindu behar du.

Eleberrigileak, azken batean, esku seguruz eraikitzen du istorioa, baina etsitze puntu batekin, agian bere garaiko langile-bizitzaren eszenatokiaren aurrean duen zaletasunagatik, harentzat oso ezaguna ez baita. Alde horretatik, eleberriaren mamiak inpotentzia zintzo bat arnasten du; eleberrigilearen botere osoak pertsonaiei eragiten dieten gertaerak mugitzen dituen bitartean, bakarka, egilearen haserrea eta sarkasmoa ezin dute ezer egin gizarte-gertaeraren aurka.

Berak aurkezten dizkigu, sistemako armen adibide gisa, boto-ehiztari liluratzailearen eta buruzagi sindikalistaren jarduera, Londrestik bidalia, eta, horrez gain, jolas politiko bat beldurrik gabe kontatzen du, “zabor-biltzaile nazionalek gorputz berezi bat osatzen dute, herri xeheak esaten duenarekin inolako loturarik ez duena. Horregatik guztiagatik, Garai zailak eleberrian, idazleak Manchesterreko eskolak sortutako bizi-baldintzekin topo egiten duenean, B. Ifor Evans-en hitzak berrestu daitezke: Dickens-ek bizitza estimatzen zuen, baina bizi izan zen gizarte-sistema gorrotatzen zuen.