Karlos I.a Ingalaterrakoa eta Eskoziakoa

Karlos I.a Ingalaterrakoa eta Eskoziakoa
	; (1636) Irudi gehiago
Ingalaterrako monarka
Eskoziako erregea
Irlandako monarka
; Yorkeko Dukea
Bizitza
Jaiotza	Dunfermlineko jauregia eta Dunfermline, 1600ko azaroaren 19a (juliotar egutegia)
Herrialdea	Ingalaterrako Erresuma
Heriotza	Londres, 1649ko urtarrilaren 30a (juliotar egutegia) (48 urte)
Hobiratze lekua	St George's Chapel, Windsor (en)
Heriotza modua	heriotza zigorra: burugabetzea
Familia
Aita	Jakue I.a Ingalaterrakoa eta VI.a Eskoziakoa
Ama	Ana Danimarkakoa
Ezkontidea(k)	Henriketa Maria Borboikoa (1625eko ekainaren 13a -
Seme-alabak	ikusi Karlos II.a Ingalaterrakoa eta Eskoziakoa; Mary Henrietta, Princess Royal (en) ; Jakue II.a Ingalaterrakoa eta VII.a Eskoziakoa; Princess Elizabeth of England (en) ; Princess Anne of England (en) ; Henry Stuart, Duke of Gloucester (en) ; Henriketa Ingalaterrakoa; Charles James Stuart, Duke of Cornwall (en) ; Catherine Stuart (en) ;
Haurrideak	ikusi Henry Frederick, Prince of Wales (mul) ; Elisabet Stuart; Margaret Stuart (en) ; Robert Stuart, Duke of Kintyre and Lorne (en) ; Mary Stuart (mul) ; Sophia of England (en) ;
Leinua	Estuardo etxea
Jarduerak
Jarduerak	politikaria, arte bildumagilea eta monarka
Lantokia(k)	Londres
Jasotako sariak	ikusi Galtzariaren Ordena ;
Santutegia
	Urtarrilaren 30
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	anglikanismoa; Erromatar Eliza Katolikoa

Karlos I.a^[1]^[2] (ingelesez: Charles I; Dunfermline, Eskozia, 1600eko azaroaren 19a – Londres, 1649ko urtarrilaren 30a) Ingalaterra, Eskozia eta Irlandako erregea izan zen 1625eko martxoaren 27tik 1649an hil zuten arte.

Bizitza

Jakue I.aren bigarren semea zen. bere aitak tronu ingelesa heredatu ondoren, 1603an, Ingalaterrara joan zen bizitzera, eta han eman zuen bere bizitzaren zati handi bat. Ingalaterrako, Eskoziako eta Irlandako erresumen oinordeko nabarmen bihurtu zen 1612an, bere anaia nagusia, Henry Frederick, Galesko printzea, hil zenean. 1623an, Maria Anna de España infantarekin ezkondu nahi izan zuen, baina ez zuen lortu. Bi urte geroago, Henrietta Maria Frantziakoarekin ezkondu zen.

Bere ondorengotzaren ondoren, 1625ean, Charles Ingalaterrako Parlamentuarekin haserretu egin zen, Parlamentuak bere errege-pribilegioa mugatu nahi zuelarik. Erregeen jainkozko eskubide sakratuan sinesten zuen, eta bere kontzientziaren arabera gobernatzea erabaki zuen, Parlamentuaren iradokizunei kasurik egin gabe. Bere menpekoetako askok bere politiken aurka egin zuten, batez ere, zergen ordainarazpena parlamentuaren baimenik gabe, eta bere ekintzak errege absolutu tiraniko batenak bezala ikusi zituzten.

Bere politika erlijiosoek, erromatar katoliko batekin ezkontzearekin batera, talde erlijioso erreformazaleen ezinikusia eta mesfidantza sortu zuten. Puritano ingelesak eta eskoziar covenanterrak, (eskoziar XVII. mendeko presbiteriano batzuk), ez zuten batere ondo ikuste Karlos I.aren iritzia haien ustez katolikoegia. Eliza anglikanoko goi mailako elizgizonen alde egin zuen, baina ez zuen lortu Hogeita Hamar Urteko Gerran indar protestante kontinentalak arrakastaz laguntzea. Eskoziako Eliza praktika anglikanoetara hurbiltzeko edo behartzeko egin zituen ahaleginek apezpikuen gerretara eraman zuten, parlamentu ingeles eta eskoziarren posizioa indartu zuten eta bere gainbehera azkartzen lagundu zuten.

1642tik aurrera, Ingalaterrako eta Eskoziako parlamentuen armaden aurka borrokatu zen Ingalaterrako Gerra Zibilean. 1645ean New Model Army parlamentuaren indarraren aurrean porrot egin ondoren, Oxfordeko gotorlekutik iparraldera ihes egin zuen. Charles Eskoziako indar baten aurrean errenditu zen, eta parlamentu ingeles eta eskoziarren arteko negoziazio luzeen ondoren, Londresko Long Parliament delakoaren esku utzi zuten. Charlesek ez zituen onartu atxilotu zutenen eskaerak monarkia konstituzional bat ezartzeko, eta 1647ko azaroan ihes egin zion aldi baterako gatibutzari. Wight uhartean berriz hartu zuten preso, Eskoziarekin aliantza bat egin zuen, baina 1648. urtearen amaieran New Model Army-k Ingalaterraren gaineko kontrola sendotu zuen. Karlos 1649ko urtarrilean epaitu, kondenatu eta exekutatu zuten traizio handiagatik. Monarkia une horretan bertan behera geratu zen, eta Ingalaterra errepublika bihurtu zen. Baina errepublika ingelesak gutxi iraun zuen, handik hamaika urtera berriro ere monarkia ezarri zen, Karlos I.aren semeari eman zioten tronua, Karlos II.ari, 1660an.

Politika

Bere absolutismo politiko eta erlijiozkoarengatik liskarrak izan zituen Parlamentuarekin. 1626-1640 bitartean Parlamenturik gabe gobernatu zuen. Baina Eskoziako anglikanoek Prayer Book («Otoitz Liburua») erabiltzera behartu nahi izan zutenean, erregea matxinatu egin zen. Gerra gastuei erantzun ezinik berriro bildu zuen Parlamentua. Parlamentuak erregeren laguntzaileak epaitu eta heriotzara kondenatu zituen. Ondorengo gerra zibilean, Oliver Cromwell buru zuten parlamentuzaleek^[3] eskoziarrekin bat eginik, Marston Mooren (1644) eta Nesebyn (1645) menderatu zuten erregea. Erregea Eskozian babestu zen, baina eskoziarrek Ingalaterrako Parlamentuaren esku utzi zuten. Ihes egin eta beste matxinada bat antolatu ondoren, Parlamentuak epaitu eta hiltzera kondenatu zuen, eta Londresko Whitehallen hil zuten 1649ko urtarrilaren 30ean, lepoa moztuta. Windsorko gazteluan ehortzi zuten, 1649ko otsailaren 7an.

Genealogia

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2016/07/14 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Euskaltzaindia. (PDF) 186. arauaː Atzerriko pertsona-izenak. Grafia-irizpideak. Erregeerreginen eta kidekoen kasua. .
↑ Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak, hezkuntza.ejgv.euskadi.eus
↑ Charles Ier. in: Encyclopédie Larousse en ligne. larousse.fr (Noiz kontsultatua: 2016-7-14).

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Karlos I.a Ingalaterrakoa eta Eskoziakoa

Aurrekoa
Jakue I.a Ingalaterrakoa

Ingalaterra, Eskozia eta Irlandako erregea
1625eko martxoaren 27a–1649ko urtarrilaren 30a

Ondorengoa
Karlos II.a Ingalaterrakoa

Datuak: Q81506
Multimedia: Charles I of England / Q81506

[1] Euskaltzaindia. (PDF) 186. arauaː Atzerriko pertsona-izenak. Grafia-irizpideak. Erregeerreginen eta kidekoen kasua. .

[2] Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak, hezkuntza.ejgv.euskadi.eus

[lar-3] Charles Ier. in: Encyclopédie Larousse en ligne. larousse.fr (Noiz kontsultatua: 2016-7-14).

[1]

[2]

[3]

i e a Eskoziako Erresumako errege-erreginak
Alpin etxea (848-1034)	Kenneth I.a • Donald I.a • Konstantino I.a • Aedh • Giric • Eochaid (dudazkoa) • Donald II.a • Kostantino II.a • Malcom I.a • Indulf • Dubh • Cuilén • Amlaib • Kenneth II.a • Kostantino III.a • Kenneth III.a • Malcolm II.a
Dunkeld etxea (1034-1240)	Duncan I.a
Moray etxea (1040-1058)	Macbeth • Lulach
Dunkeld etxea (1058-1286)	Malcolm III.a • Donald III.a • Duncan II.a • Edgar • Alexandro I.a • Dabid I.a • Malcolm IV.a • Gilen I.a • Alexandro II.a • Alexandro III.a
Fairhair etxea (1286-1290)	Margarita • Lehenengo interregnuma
Balliol etxea (1292-1296)	Joanes • Bigarren interregnuma
Bruce etxea (1306-1371)	Roberto I.a • Dabid II.a
Estuardo etxea (1371-1707)	Roberto II.a • Roberto III.a • Jakue I.a • Jakue II.a • Jakue III.a • Jakue IV.a • Jakue V.a • Maria I.a • Jakue VI.a • Karlos I.a • Karlos II.a • Covenanter • Protektoratua • Karlos II.a • Jakobo VII.a • Gilen II.a eta Maria II.a • Ana
Baita Ingalaterra eta Irlandako errege-erreginak ere.

i e a Ingalaterrako errege-erreginak
Dinastia saxoia (871-1016) (1042-1066)	Alfredo Handia • Eduardo Zaharra • Ælfweard • Æthelstan • Edmundo I.a Miragarria • Eadred • Eadwig Ederra • Edgard Baketsua • Eduardo Martiria • Æthelred Zalantzatia • Edmundo II.a • Eduardo Aitorlea • Harold II.a Saxoia • Edgard Ætheling
Daniar dinastia (1013-1042)	Svend I.a Danimarkakoa • Kanuto II.a Handia • Harold Harefoot • Kanuto III.a Hardeknut
Normandiar dinastia (1066-1154)	Gilen I.a Konkistatzailea • Gilen II.a Gorria • Henrike I.a • Eztebe Bloisekoa • Matilde enperatriza
Plantagenet (1154-1399)	Henrike II.a Plantagenêt • Rikardo I.a Lehoibihotza • Joan I.a Lurgabea • Henrike III.a • Eduardo I.a • Eduardo II.a • Eduardo III.a • Rikardo II.a
Lancaster (1399-1461)	Henrike IV.a, Lancasterko dukea • Henrike V.a • Henrike VI.a
York (1461-1485)	Eduardo IV.a, Yorkeko dukea • Eduardo V.a • Rikardo III.a
Tudor (1485-1603)	Henrike VII.a • Henrike VIII.a • Eduardo VI.a • Joana Grey • Maria I.a • Elisabet I.a
Estuardo (1603-1714)	Jakue I.a • Karlos I.a • Karlos II.a • Jakue II.a • Maria II.a • Gilen III.a • Ana
Hannover dinastia (1714-1901)	Jurgi I.a • Jurgi II.a • Jurgi III.a • Jurgi IV.a • Gilen IV.a • Viktoria
Saxonia-Coburg-Gotha dinastia (1901-…)	Eduardo VII.a • Jurgi V.a • Eduardo VIII.a • Jurgi VI.a • Elisabet II.a • Karlos III.a