Tajikera

Tajikera
	форсии тоҷикӣ — забони тоҷикӣ — тоҷикӣ — забони форсии тоҷикӣ — toçikī — zaboni toçikī — تاجیکی — زبان تاجیکی
Datu orokorrak
Hiztunak	14.000.000 (2018)
Hizkuntza sailkapena
	giza hizkuntza; indoeuropar hizkuntzak; Indo-irandar hizkuntzak; Irandar hizkuntzak; Western Iranian (en) ; Southwestern Iranian (en) ; New Persian (en) ; persiera
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	SOV hizkuntza
Denbora gramatikalak	orainaldia, lehenaldia eta geroaldia
Modu gramatikalak	agintera, indikatiboa eta baldintzazko modua
Kasu gramatikalak	nominatiboa, datiboa, lokatiboa, ezāfe (en) eta possessive case (en)
Alfabetoa	alfabeto zirilikoa, Persian alphabet (en) , latindar alfabetoa, Tajik alphabet (en) eta Hebrear alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	tg
ISO 639-2	tgk
ISO 639-3	tgk
Ethnologue	tgk
Glottolog	taji1245
Wikipedia	tg
IETF	tg

Tajikera^[1]^[2] (тоҷикӣ, تاجیکی, tojikī; tɔːdʒɪˈkiː ahoskatua) edo tajik persiera (форсии тоҷикӣ) gehienbat Tajikistanen mintzatzen den indoeuropar hizkuntza da, hango hizkuntza ofiziala dena. Persiera du arbaso, baina hark ez bezalako hiztegia, ahoskera eta gramatika ditu.

Lau milioi pertsonak baino gehiagok hitz egiten dute tajikera, eta Tajikistango hizkuntza ofiziala da, beste hizkuntza ofiziala errusiera delarik.^[3] Afganistanen (non tajik gutxiengoa populazio persofonoko zabalenaren parte den), hizkuntza ez da hain eragin handikoa turkiar hizkuntzetan, eta persiar dariaren barruan saru eta izen horrekin koofizialtzat hartzen dute. 1928a baino lehen, hizkuntza persiar alfabetoaren karaktereekin idazten zuten, geroago alfabeto latinoa hartu zuen arren, 1928 eta 1940 bitartean, beranduago alfabeto zirilikoaren bertsio batera pasatzeko. 1994an, tajik gobernua alfabeto latindarra idazketa-sistema gisa berriro sartzen saiatu zen. Tajikistango tajikak Afganistanen eta Iranen hitz egiten duten persieratik urrundu egin du, muga politikoak, isolamendu geografikoa, estandarizazio-prozesua eta errusiera eta inguruko hizkuntza turkikoen eragina direla eta. Hizkuntza estandarra tajikeraren ipar-mendebaldeko dialektoetan (Samarkanda hiriaren ingurukoan) oinarritzen da, eta hurbiltasun geografikoak ondoko hizkuntza uzbekeraren eragina izan du. Tajikerak, gainera, elementu arkaiko ugari mantentzen ditu bere hiztegi, ahoskera eta gramatikan, gainerako mundu persofonoan galduak izan direnak, neurri batean erdialdeko Asiako mendietan duen isolamendu erlatiboaren ondorioz.^[4]

Gramatika

Tajikerazko hitzen ordena subjektu-objektu-aditza da. Tajikerazko gramatika, persiera klasikoaren gramatikaren ia berdina da (eta beste aldaera moderno batzuen gramatikarena, Irango persierararena kasu), desberdintasun garrantzitsuak dauden arren.^[5]

Substantiboek ez dute markagailurik genero gramatikalerako, baina bai zenbakirako. Generoa normalean modu lexikoan bereizten da, ingelesez bezala. Esate baterako: мурғ (murj) «oilo» eta хурус (hurus) «oilar». Horrez gain, maskulinorako 'нар' (nar) aldagailuak erabiltzen dira, eta femeninorako 'мода' (moda), bai substantiboaren aurretik eta bai ondoren, berriz, хари нар (xari nar) «asto arra» eta хари мода (xari moda) «asto emea».

Hiztegia

Tajikera	моҳ (moh)	нав (naw)	модар (mōdar)	хоҳар (xohar)	шаб (šab)	бинӣ (biní)	се (se)	сиёҳ (siyoh)	сурх (surx)	зард (zard)	сабз (sabz)	гург (gurg)
Beste irandar hizkuntzak
Persiera	ماه māh	نو now	مادر mādar	خواهر xāhar	شب šab	بينى bīnī	سه se	سياه siyāh	سرخ/قرمز qermez/sorx	زرد zard	سبز sabz	گرگ gorg
Paxtun	myāsht	nəwai	mōr	khōr	shpa	pōza	dre	tōr	sur	zyarr	shin, zarghun	lewə
Beste indoeuropar hizkuntzak
Gaztelania	mes	nuevo	madre	hermana	noche	nariz	tres	negro	rojo	amarillo	verde	lobo
Armeniera	ամիս amis	նոր nor	մայր mayr	քույր küyr	գիշեր gisher	քիթ kit	երեք erek	սեվ sev	կարմիր karmir	դեղին deqin	կանաչ kanač	գայլ gayl
Latin	mēnsis	novus	māter	sōror	nox	nasus	trēs	āter, niger	ruber	flāvus, gilvus	viridis	lupus
Greziera	μήνας minas	νέος neos	μητέρα mitera	αδελφή adhelfi	νύχτα nihta	μύτη miti	τρία tria	μαύρος mavros	κόκκινος kokkinos	κίτρινος kitrinos	πράσινος prasinos	λύκος likos
Errusiera	месяц mesäc	новый nový	мать mat'	сестра sestra	ночь noč'	нос nos	три tri	чёрный čörný	красный, рыжий krasný, ryžij	жёлтый žöltý	зелёный zelöný	волк volk
Lituaniera	mėnuo	naujas	motina	sesuo	naktis	nosis	trys	juodas	raudonas	geltonas	žalias	vilkas
Hindi	महीना mahīnā	नया nayā	माँ māṃ	बहन bahan	रात rāt	नाक nāk	तीन tīn	काला kālā	लाल lāl	पीला pīlā	हरा harā	भेड़िया bheṛiyā
Beste hizkuntzak
Euskara	hilabete	berri	ama	ahizpa	gau	sudur	hiru	beltz	gorri	hori	berde	otso

Erreferentziak

↑ 38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-6-25).
↑ 53. araua - Munduko estatuetako hizkuntza ofizialak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-6-25).
↑ «The status of the Russian language in Tajikistan remains unchanged – Rahmon» RIA – RIA.ru 2009-10-22.
↑ (Errusieraz) «В Таджикистане русскому языку вернули прежний статус» Lenta.ru.
↑ Perry, J. R. 2005

Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.

Kanpo estekak

Datuak: Q9260
Multimedia: Tajik language / Q9260

Artikulu hau hizkuntzei buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.

[1] 38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-6-25).

[2] 53. araua - Munduko estatuetako hizkuntza ofizialak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-6-25).

[RIA-RU-3] «The status of the Russian language in Tajikistan remains unchanged – Rahmon» RIA – RIA.ru 2009-10-22.

[lenta.ru/news/2011/06/09-4] (Errusieraz) «В Таджикистане русскому языку вернули прежний статус» Lenta.ru.

[5] Perry, J. R. 2005

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]