Twi
Twi (honela ahoskatuta:"txuí" [tɕʷi]) Ghanako hizkuntza da Ashanti etniako 6-9 milioi hiztun dituena, lehen edo bigarren hizkuntza moduan.[1][2] Twi izen komun bat da Akan hizkuntzako bi dialekto literarioena: Asante (Ashanti) eta Akuapem, biak elkarren artean ulergarriak izanik. Badira 9 milioi inguru Twi hiztun, batez ere Ashanti Eskualdean [3][2] eta guztira 17-18 milioi Ghanar guztien artean, bai lehen edo bigarren hizkuntza kontuan hartuta.
Twi (edo Akan Kasa) bertako hizkuntza ezagunena da Ghanako herrialdean. Hizkuntzaren hainbat bertsio daude. Asante Twi (Ashanti etniak hitz egiten duena), Akuapem Twi (Ekialdeko Akuapem etniakoek hitz egiten dutena), eta Fante Twi (Mfante, Fante, Fanti ere esana. Erdialdeko Fante etniakoena)
Twi Alfabetoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hona hemen Twi alfabetoak (Akan Alfabetoak ere bai - Akanfoɔ ntwerɔɛ)
Twi (Akan) letren ahoskera / alfabetoak - Twi Diptongoak[4].
(Sɛnea wo bɛ kan Akanfoɔ ntwerɔɛ ez)
Zenbaki-sistema
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Nkontaa (Zenbakiak) | Asante Akontaabudeɛ (Dodoɔ) | Akuapem Akontaabude |
|---|---|---|
| 1/2 | ɛfa | fa |
| 0 | ohunu | |
| 1 | baako | baako/biako/koro |
| 2 | mmienu | ebien |
| 3 | mmiɛnsa | abiɛsa |
| 4 | nnan/ɛnan | anan |
| 5 | enum/nnum | anum |
| 6 | nsia | asia |
| 7 | nson | ason |
| 8 | nwɔtwe | awɔtwe |
| 9 | nkron | akron |
| 10 | edu | du |
| 11 | du baako | du baako |
| 12 | du mmienu | du mien |
| 13 | du mmiɛnsa | du mmiɛnsa |
| 14 | du nan | du nan |
| 15 | du num | du num |
| 20 | aduonu | aduonu |
| 21 | aduonu baako | aduonu baako |
| 22 | aduonu mmienu | aduonu abien |
| 30 | aduasa | aduasa |
| 40 | aduannan / aduanan | aduanan |
| 45 | aduanan num / aduannan num | aduanan num |
| 46 | aduanan nsia / aduannan nsia | aduanan nsia |
| 50 | aduonum / aduonnum | aduonum |
| 58 | aduonum-nwɔtwe/aduonnum-nwɔtwe | aduonum-nwɔtwe |
| 100 | ɔha | ɔha |
| 200 | ahanu | ahanu |
| 500 | ahanum | ahanum |
| 1000 | apem | apem |
| 2000 | mpennu | mpennu |
| 8000 | mpem nwɔtwe | mpem nwɔtwe |
| 9000 | mpem nkron | mpem nkron |
| 10,000 | ɔpedu | ɔpedu |
| 100,000 | ɔpeha | ɔpeha |
| 1,000,000 | ɔpepem | ɔpepem |
| 2,000,000 | ɔpepennu | ɔpepennu |
| 1,000,000,000 | ɔpepepem / ɔpepepeepee | ɔpepepem |
Zenbaki ordinalak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Nkontaa
(Zenbakiak) |
Asante
Mprɛ (zenbat aldiz) |
Akuapem
Mpɛn |
borɔfokasa nkyerɛaseɛ
euskarazko itzulpena) |
| 1 | prɛko | pɛnkoro | behin |
| 2 | mprɛnu | mprenu | bi aldiz |
| 3 | mprɛsa | mprɛsa | hiru aldiz |
| 4 | mprɛnan | mprɛnan | lau aldiz |
| 5 | mprɛ du-baako | mpɛn du-baako | hamaika aldiz |
| 6 | mprɛ ɔha | mpɛn ɔha | ehun aldiz |
| 7 | mprɛ pii | mpɛn pii | askotan |
Oinarrizko esaldiak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Honako hauek oinarrizko esaldiak dira, jakin beharko dituzu Asante Twi hizkuntza ikasi nahi baduzu. (Sua Asante twi kasa ez - Ikasi Asante Twi Hizkuntza)
| Nkontaa | Asante
Kasamu Atitire (esaldi garrantzitsuak) |
borɔfokasa nkyerɛaseɛ (euskarazko itzulpena) |
| 1 | Wo din de sɛn? | Zelan duzu izena? |
| 2 | Yɛ frɛ me Kwaku Peter | Nire izena Kwaku Peter da |
| 3 | Bra ha / Bra ɛha | Etorri hona |
| 4 | Medaase / me da wo ase | Eskerrik Asko |
| 5 | Ɛkɔm de me / kɔm de me | Gose naiz |
| 6 | Akwaaba | Ongi etorria zara |
| 7 | Me retɔ adeɛ | Zerbait erosten ari naiz |
| 8 | Me retɔ kosua | Arrautza erosten ari naiz |
| 9 | Ɛte sɛn? / Wo ho te sɛn? | Nola zaude? |
| 10 | Ɛyɛ | Naiz ona / ona / ondo nago |
| 11 | Wo wɔ hene? | Non zaude? |
| 12 | Me wɔ ha / me wɔ ɛha | Hemen nago |
| 13 | Wo rekɔ hene? Wo kɔ hene? | Nora zoaz |
| 14 | Me rekɔ Kumasi | Kumasira noa |
| 15 | Onyame nyira wo / Nyame nyira wo | Ondo ibili |
Ikasteko bi ak batera,Asante Twi eta Akuapem Twi. Zenbait esaldiren itzulpena bi dialektoetara.
| Nkontaa | Asante
Kasamu Atitire (esaldi garrantzitsuak) |
Akuapem
Kasamu Atitire |
borɔfokasa nkyerɛaseɛ (euskaraz ) |
| 1 | Nnipa ahe na ɛbaeɛ? | Nnipa baahe na ɛbae? | Zenbat jende etorri? |
| 2 | Edu ne du yɛ aduonu | Du ne du yɛ aduonu | Hamar plus (eta) hamar egiteko hogei |
| 3 | Yi edu firi aduonu mu | Yi du fi aduonu mu | Kendu hamar hogei |
| 4 | Kyɛ deɛ wobɛnya ez mu mmienu | Kyɛ nea wubenya ez mu abien | Banatu erantzuna jasoko duzu bi |
| 5 | Fa nsia yɛ ɛnan ahoroeɛ | Fa asia yɛ anan ahorow | Biderkatu sei lau |
| 6 | Kan wo nsateaa | Kan wo nsateaa | Zenbatu zure behatzak |
| 7 | Wobɛtumi akan adeɛ akɔsi apem? | Wubetumi akan akosi apem | Ezin duzu zenbatu arte, mila? |
| 8 | Matwerɛ me yere prɛko | Makyerɛw me yere pɛnkoro pɛ | Idatzi nuen nire emaztea behin |
| 9 | ɔtwerɛɛ nkrataa nwɔtwe nnora | ɔkyerɛw nkrataa awotwe nnɛra | S/idatzi zuen zortzi letra atzo |
| 10 | Woatwerɛ wo nuabaa mprɛ pii | Woakyerɛw wo nuabea mpɛn pii | Idatzi duzu zure arreba asko aldiz |
| 11 | Abarimaa ez abu ano (nkonta) mmiɛnsa | Abarimaa ez abu ano (nkontaa) abiɛsa | Mutila egin du hiru kalkuluak |
| 12 | ɔpɛ anobuo (nkonta) | ɔpɛ anobu (akontaabu) | Zuen gustuko aritmetika |
Izendatzeko sistema
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ashantiarrek sistema bat erabiltzen dute seme-alaben izena asmateko, jaio zen asteko egunaren arabera. Hau ohikoa da Ghanan. Ia Ghanako tribu eta klan guztiek antzera egiten dute.
Ashantiarren egunaren arabera izendatzeko sistema honela dabil:
| Eguna | Gizon Izena | Emakume Izena |
|---|---|---|
| Ɛdwoada (Astelehena) | Kwadjo, Kojo | Adwoa |
| Ɛbenada (Asteartea) | Kwabena | Abena |
| Wukuada (Asteazkena) | Kweku, Kwaku | Akua |
| Yawoada (Osteguna) | Yaw | Bai |
| Efiada (Ostirala) | Kofi | Afia |
| Memenda / Memenada (Larunbata) | Kwame | Ama |
| Kwasiada (Igandea) | Kwasi | Akosua |
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q36850
Multimedia: Twi language / Q36850