امامزاده

شیعه
درگاه تشیع
عقاید
اصول	توحید • نبوت • معاد یا قیامت • عدل • امامت
فروع	نماز • روزه • خمس • زکات • حج • جهاد • امر به معروف • نهی از منکر • تولی • تبری
عقاید برجسته	مهدویت: غیبت (غیبت صغرا، غیبت کبرا)، انتظار، ظهور و رجعت • بدا • شفاعت و توسل • تقیه • عصمت • مرجعیت، حوزه علمیه و تقلید • ولایت فقیه • متعه • شهادت ثالثه • جانشینی محمد • نظام حقوقی
شخصیت‌ها
چهارده معصوم	محمد • علی • فاطمه • حسن • حسین • سجاد • باقر • صادق • کاظم • رضا • جواد (تقی) • هادی (نقی) • حسن (عسکری) • مهدی
صحابه محترم نزد شیعه	مردان: سلمان فارسی • مقداد بن اسود • میثم تمار • ابوذر غفاری • عمار یاسر • بلال حبشی • جعفر بن ابی‌طالب • مالک اشتر • محمد بن ابوبکر • عقیل • عثمان بن حنیف • کمیل بن زیاد • اویس قرنی • ابوایوب انصاری • جابر بن عبدالله انصاری • ابن‌عباس • ابن مسعود • ابوطالب • حمزه • یاسر • هانی بن عروه • عثمان بن مظعون • عبدالله بن جعفر • خباب بن ارت • اسامة بن زید • خزیمة بن ثابت • مصعب بن عمیر • مالک بن نویره • زید بن حارثه; زنان: فاطمه بنت اسد • حلیمه • زینب • ام کلثوم بنت علی • اسماء بنت عمیس • ام ایمن • صفیه بنت عبدالمطلب • سمیه
رجال و علما	کشته‌شدگان کربلا • فهرست رجال حدیث شیعه • اصحاب اجماع • روحانیان شیعه • عالمان شیعه • مراجع تقلید
مکان‌های متبرک
	مکه و مسجدالحرام • مدینه، مسجد النبی و بقیع • بیت‌المقدس و مسجدالاقصی • نجف، حرم علی بن ابی‌طالب و مسجد کوفه • کربلا و حرم حسین بن علی • کاظمین و حرم کاظمین • سامرا و حرم عسکریین • مشهد و حرم علی بن موسی الرضا; دمشق و زینبیه • قم، حرم فاطمه معصومه و مسجد جمکران • شیراز و حرم شاهچراغ • کاشمر و حمزه بن حمزه بن موسی بن جعفر امامزاده سید مرتضی و آرامگاه سید حسن مدرس • آستانه اشرفیه و سید جلال‌الدین اشرف • ری و حرم شاه عبدالعظیم; مسجد • امامزاده • حسینیه
روزهای مقدس
	عید فطر • عید قربان (عید اضحی) • عید غدیر خم • محرّم (سوگواری محرم)، تاسوعا، عاشورا و اربعین) • عید مبعث • میلاد پیامبر • تولد ائمه • ایام فاطمیه
رویدادها
	رویداد مباهله • رویداد غدیر خم • سقیفه بنی‌ساعده • فدک • رویداد خانه فاطمه زهرا • قتل عثمان • جنگ جمل • نبرد صفین • نبرد نهروان • واقعه کربلا • مؤتمر علماء بغداد • حدیث ثقلین • اصحاب کسا • آیه تطهیر •
کتاب‌ها
	قرآن • نهج‌البلاغه • صحیفه سجادیه; کتب اربعه: الاستبصار • اصول کافی • تهذیب الاحکام • من لایحضره الفقیه; مصحف فاطمه • مصحف علی • رساله حقوق • اسرار آل محمد; وسائل‌الشیعه • بحارالانوار • الغدیر • مفاتیح‌الجنان; تفسیر مجمع‌البیان • تفسیر المیزان • کتب شیعه
شاخه‌ها
	دوازده‌امامی (اثنی‌عشری) • اسماعیلیه • زیدیه • غلاه • واقفیه
منابع اجتهاد
	کتاب (قرآن) • سنت (روایات پیامبر و ائمه) • عقل • اجماع
	ن; ب; و;

امامزاده به فرزند یا نوادهٔ یکی از امامان شیعه و نیز مقبرهٔ آن‌ها گفته می‌شود.^[۱] شیعیان معتقدند که این امامزاده‌ها قدرت معجزه و شفا دادن بیماری‌ها را دارند.^[۲] تعداد بسیاری امامزاده در ایران و تعدادی در عراق وجود دارند.^[۳] بر طبق آمار، در ایران حدود ۱۱۰۰۰ امامزاده و در عراق حدود ۸۰۰ امامزاده وجود دارد.^[۴]

بقاع امامزاده‌ها در ایران را سازمانی به نام سازمان اوقاف و امور خیریه اداره می‌کند. پس از انقلاب ۵۷، تعداد بقاع امامزادگان در ایران به‌ شکل چشمگیری افزایش یافت؛ به‌طوری‌که تعداد امامزاده‌های ایران که در سال ۱۳۵۷، حدود ۱۵۰۰ بقعه برآورد شده بود، با گذشت بیش از چهار دهه، به حدود ۱۱ هزار بقعه رسیده و این بدین معناست که به‌طور متوسّط، سالانه بیش از ۳۰۰ امامزاده در ایران ساخته یا شناسایی می‌شود.

این در حالی است که تعداد کتابخانه‌های عمومی ایران، حدود ۳۷۰۰ کتابخانه است که عملاً تعداد بقاع امامزادگان در ایران بیش از دو برابر تعداد کتابخانه‌های عمومی ایران است.^[۵]

تاریخچه

مورخان شیعه دلایل گوناگونی را برای مهاجرت گستردهٔ فرزندان امامان شیعه به ایران ذکر کرده‌اند. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:^[۶]

امنیت موجود در ایران بعد از سده ۲ هجری‌ قمری، به علّت دوری مسافت از بغداد و شام
محبوبیت در بین مردم ایران به‌ویژه در مناطق شیعه‌نشین و فضای مناسب برای ترویج و تبلیغ مذهب تشیع و مسائل فقهی و شرعی
جذب نیرو برای قیام علویان زیدی

وجود امام‌زاده‌ها و سایر عناصر مذهبی، گاهی باعث ایجاد یا گسترش شهر یا روستا در اطراف خود شده‌اند. این شهرها یا روستاها در مواقعی حتی نام همان امام‌زاده را به عنوان نام برگزیده‌اند. از آن جمله می‌توان به شهر مشهد، که نام کنونی آن اشاره به کشته شدن علی بن موسی الرضا در آنجا دارد^[۷] یا شهرهای شهرضا،^[۸] صالح‌آباد^[۹] یا پیشوا که تا قبل از دوران پهلوی، امام‌زاده جعفر نامیده می‌شد^[۱۰] که از نام امام‌زاده‌های مدفون در آن‌ها گرفته شده است. شهر قم نیز پس از درگذشت فاطمه معصومه در آنجا اهمیت و گسترش یافت.^[۱۱]

نمایی از امامزاده سلطان علی بن محمد باقر در ایران

امام‌زاده‌ها در ایران

تصویری از حرم فاطمه معصومه از امامزادگان معروف ایران

بر اساس برخی آمار منتشر شده، تعداد مقبره امام‌زادگان ایران در اوایل انقلاب اسلامی یک هزار و پانصد مقبره بوده و بنابر آمارهای رسمی تا سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۱۰ هزار و پانصد مقبره رسیده است. تعداد امام‌زاده‌ها در طول ۳۰ سال ۷ برابر شده و این بدان معناست که طی سال‌های گذشته به‌طور میانگین، سالانه تعداد ۳۰۰ امام‌زاده جدید در ایران مورد شناسایی قرار گرفته است.^[۱۲]^[۱۳]این در حالیست که بالغ بر ۸۰۰۰ عدد از این امام‌زاده‌ها فاقد سند و شجره‌نامه هستند.^[۱۴]

امامزاده‌های ایران در سال ۱۳۵۷، حدود ۱۵۰۰ بقعه برآورد شده بود؛ امّا با گذشت بیش از سی سال، تعداد این امامزاده‌ها به نزدیک ۱۱ هزار بقعه رسیده و این به آن معناست که به‌طور متوسط، سالانه بیش از ۳۰۰ امامزاده در ایران ساخته یا شناسایی می‌شود. سال ۹۱ خبرگزاری ایلنا در گزارشی نوشت که تنها دو هزار امامزاده سند و شجره‌نامه دارند.^[۱۵]

امام‌زاده‌های جعلی

بسیاری از امام‌زاده‌های ایران فاقد سند و شجره‌نامه هستند و بر صحت تاریخی آن‌ها نقدهایی وارد شده است که از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به بی‌بی شهربانو، امام‌زاده قاسم و امام‌زاده قلقلی اشاره کرد.^[۱۶]

به گفتهٔ مدیرکل اوقاف گیلان، تاکنون ۱۳ امام‌زاده جعلی در این استان تخریب شده است.^[۱۷]

مجلس

نمایندگان مجلس از عدم برخورد مسئولان سازمان اوقاف با امام‌زاده‌های بدون شجره انتقاد کردند و این سازمان را تهدید به پیگیری طرح تحقیق و تفحص کردند.^[۱۸]^[۱۹]

حواشی

سازمان اوقاف و امور خیریه

نماینده مردم رشت در مجلس، در مصاحبه‌ای گفت که سازمان اوقاف و امور خیریه یک زمین‌خوار بزرگ است و او معتقد است که زمین‌خواری‌های بزرگ در کشور ایران را سازمان‌ها و نهادها انجام می‌دهند و کمتر افراد حقیقی به دنبال زمین‌خواری هستند که در رأس آن‌ها سازمان اوقاف و امور خیریه است. وی همچنین در مصاحبه‌ای اعلام کرد که مستنداتی وجود دارد که سازمان اوقاف مجوز ساخت‌وساز به مستأجرین خود داده است.^[۲۰]

فساد و زمین خواری

در شهریورماه ۱۳۹۰ محمدعلی پورمختار، رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی اظهار داشت که سازمان اوقاف و امور خیریه به یک زمین‌خوار بزرگ تبدیل شده است و این موضوع را یک فاجعه بزرگ خواند. او گفته است: «اوقاف ادّعای موقوفه بودن زمین‌های منابع طبیعی را می‌کند و برخی از آن‌ها را اجاره داده و مجوز ساخت و ساز صادر کرده است؛ در حالی که اوقاف اجازه صدور مجوز ساخت و ساز را ندارد و تنها از نام ولایت سوءاستفاده کرده و نباید این اتفاق روی بدهد.»

معاون سازمان اوقاف در واکنش به این ادّعاها گفته است: «برخی سواد وقف و انفال و مدیریت اوقاف با نگاه شرعی را ندارند، باید بروند یاد بگیرند و بعد سخن بگویند.» که خود با واکنش غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی — مسئول بازرسی سازمان اوقاف در کمیسیون اصل نود — رو به رو شد که ضمن دعوت از مسئولان سازمان اوقاف برای مناظره به برخی از تخلفات صورت گرفته از جمله واگذاری برخی معادن موقوفه بدون مزایده به شرکت‌های پیمانکاری پرداخت. برخی حق نظارت‌ها به رئیس سازمان وقت تا آینده دور، واگذاری برخی موقوفات به بستگان در لواسانات، عمل کردن برخلاف نیات واقفان، برداشت‌های غیرقانونی از عواید موقوفات به نام برنامه‌های مدیریتی (برای نمونه برداشت از محل موقوفات برای خرید و ساخت ساختمان مرکزی سازمان اوقاف و پرداخت‌های غیرقانونی به برخی روزنامه‌ها که گاه منتسب به خودشان بوده است) اشاره کرد.

معاون اوقافی، حقوقی و امور مجلس سازمان اوقاف و امور خیریه با بیان اینکه اخیراً برخی صحبت‌ها در خصوص زمین‌خوار بودن اوقاف مطرح شده است، گفت: «لازم است بگوییم اوقاف زمین‌دار بزرگ است و با وجود این همه زمین نیازی به زمین‌خواری ندارد و برخی با این اظهارنظرها به دنبال سیاه‌نمایی علیه اوقاف هستند و باید دید چه سودی از این سیاه‌نمایی می‌برند؟»

بودجه سازمان اوقاف و امور خیریه

سازمان اوقاف و امور خیریه در سال ۱۴۰۲ حدود ۷۶۲ میلیارد و ۸۸۳ میلیون تومان بودجه داشته که از این مبلغ ۴۳۸ میلیارد و ۵۶۰ میلیون تومان تحقق پیدا کرده است. نکته قابل ذکر در بودجه این سازمان سنگینی کفه ترازو به سمت اعتبارات عمرانی است؛ به‌طوری‌که از مجموع بودجه در نظر گرفته‌شده ۶۶۵ میلیارد تومان اعتبار عمرانی بوده که ۳۸۰ میلیارد تومان از آن تخصیص پیدا کرده است.^[۲۱]

سازمان اوقاف و امور خیریه از آن جهت شبه‌دولتی خوانده می‌شود که در ظاهر تحت نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، امّا ریاست آن را رهبر جمهوری اسلامی تعیین می‌کند. گزارش‌های عملکرد این سازمان برای دفتر رهبر جمهوری اسلامی ارسال می‌شود و تنها در صورت صلاحدید، نسخه‌ای از آن هم در اختیار وزیر فرهنگ‌ و ارشاد اسلامی جهت اطلاع قرار می‌گیرد.

در واقع، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم هیچ نظارتی بر عملکرد این سازمان ندارد و پیرو آن مجلس هم نمی‌تواند از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دربارهٔ عملکرد این سازمان پاسخ بخواهد.

«ثروتمندترین و پردرآمدترین سازمان دولتی ایران»؛ این تعبیری است که برای سازمان اوقاف و امور خیریه به کار می‌رود؛ سازمانی که نه آمار دقیقی از تعداد موقوفات آن وجود دارد و نه گزارشی از درآمدهایش. هرآنچه هست، اظهارات پراکنده‌ای است که مقامات این سازمان در دو دههٔ اخیر گفته‌اند و اغلب هم ضدونقیض.^[۲۲]

افزایش تعداد امام‌زاده‌ها

طبق آمار رسمی، بیش‌از ۸۰۰۰ امام‌زادهٔ قانونی و ثبت‌شده در ایران وجود دارد.^[۲۳] اما مؤسسه دایرة‌المعارف بقاع متبرّکه ادّعا کرده، تاکنون تعداد ۸۱۸۶ باب از بقاع متبرّکه را در کلّ کشور شناسایی نموده که در این اماکن تعداد ۱۰۶۹۱ تن از امامزادگان و پیامبران الهی مدفون هستند.^[۲۴] همچنین تعداد بسیاری امام‌زاده نیز وجود دارند که به علّت خواب‌نما شدن افراد ساخته می‌شوند؛ بسیاری از آن‌ها را بعداً (همانند شمال کشور) مراجع قانونی تخریب می‌کند.^[۲۳]

البته طبق اعلام بی‌بی‌سی فارسی، تعداد امامزاده‌های ثبت‌شده در ایران حدود ۱۱۰۰۰ بقعه است.^[۲۵]

امامزاده‌های جنجال‌برانگیز

امامزاده بیژن

به نقل از بی‌بی‌سی، این امامزاده در استان مازندران واقع شده است. انتشار عکس تابلوی این امامزاده در اینترنت سبب شگفتی و گاه شوخی کاربران قرار گرفت. به گفته معاون سازمان اوقاف، نام اصلی این امامزاده سید محمد بوده است. با توجه به اینکه امام‌زاده سید محمد در محلی یا روستایی واقع شده بود که مردم این مکان را بی‌جن تلقی می‌کردند (یعنی مکانی بدون وجود جن)، بر همین اساس امام‌زاده سید محمد نیز در میان مردم به عنوان امامزاده بی‌جن و سپس در محاورهٔ روزمره، بیژن رواج یافت.^[۲۶]^[۲۷]