نمایش مبدأ برای ابهر

{{pp|small=yes|expiry=۲۰۲۴۰۹۰۲۰۵۴۱۳۳}}
{{جعبه شهر ایران
|نام‌رسمی= {{نستعلیق|ابهر}}
|روی‌نقشه= آری
|عرض‌جغرافیایی =۳۶٫۰۸
|طول‌جغرافیایی =۴۹٫۱۳
| فتوکلاژ            = بله
| تصویر             = {{Photomontage
| photo1a           = Shazdeh.jpg
| photo2a           =Abhar bazaar2.jpg
| photo2b           =Abahr bazaar 1.jpg
| photo3a           =Shenat_Emamzade_Esmaeil-20170216_153603.jpg
|photo3b           =Zeidolkabir6.jpg
| photo4a           =
| photo5a           =
| photo6a           =Abhar magest.jpg
| photo5b           =Pirahmadzahrnoosh2.jpg
| spacing           = ۲
| size              = 250
| foot_montage = <div style="background:#fee8ab;"> '''از بالا به پایین و از چپ به راست:'''{{سخ}}[[امامزاده زیدالکبیر|آرامگاه شازده]]، سر در بازارچه، بازار سنتی سرپوشیده ابهر، نمای درونی آرامگاه شازده، [[بقعهٔ امام‌زاده اسماعیل]]، [[آرامگاه پیر احمد زهرنوش]] و مسجد جامع ابهر
}}
|نشان‌واره شهرداری =Svg.abhar.png
|اندازه‌تصویر=
|برچسب‌تصویر=Zeidolkabir6.jpg
|استان= زنجان
|شهرستان= ابهر
|در تقویم =
|بخش= [[بخش مرکزی شهرستان ابهر|مرکزی]]
|دهستان=
|نام‌محلی=
|نام‌های‌دیگر=
|نام‌های‌قدیمی=اوهیرد یا اوهر
|سال‌شهرشدن= در دوران پادشاهی [[شاپور دوم]] ساسانی<ref>{{پک|آورزمانی|آذر و دی ۱۳۷۰|ف=شهرهای ایران در زمان ساسانیان، شمارهٔ ۳۲۸|ص=۱۲}}</ref>
|جمعیت = ۹۹٬۲۸۵ تَن (۱۳۹۵)<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=ا|نشانی=http://www.sko.ir/Sarshomari1390/Shahrhaye_IRAN.xls|عنوان=نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰|ناشر=معاونت برنامه‌ریزی استانداری خراسان جنوبی (به نقل از مرکز آمار ایران)|تاریخ=۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲|تاریخ بازبینی=۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121002040004/http://www.sko.ir/Sarshomari1390/Shahrhaye_IRAN.xls|archivedate=۲ اکتبر ۲۰۱۲|dead-url=yes}}</ref>{{سخ}}۸۷٬۳۹۶ تن (۱۳۹۰){{سخ}} ۷۰٬۸۳۶ تن (۱۳۸۵)
|تراکم‌جمعیت=
|مساحت= ۲۷۷هزار هکتار
|ارتفاع= ۱۵۴۰ متر
|میانگین‌دما=۱۰٫۵ درجه [[سلسیوس]] {{سخ}}یا{{سخ}}۵۰٫۵درجه [[فارنهایت]]<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=fa.climate-data.org|نشانی=https://en.climate-data.org/asia/iran/zanjan/abhar-5610/|عنوان=آب و هوا: ابهر - نمودار آب و هوا، نمودار دما، جدول آب و هوا - Climate-Data.org|بازبینی=2018-09-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180911191153/https://fa.climate-data.org/location/198/|archivedate=۱۱ سپتامبر ۲۰۱۸|dead-url=no}}</ref>
|میانگین‌بارش سالانه=۲۷۰–۳۳۰
|شمارروزهای‌یخبندان=
|نماینده مجلس= [[حسن شجاعی علی‌آبادی]]
|شهردار=رضا حیدری
|ره‌آورد= [[انگور]]، [[سیب]]، [[گردو]]، [[بادام]]، [[سیب زمینی]]، [[زردآلو]]
|پیش‌شماره= ۰۲۴
|وبگاه=[http://www.abhar.ir/ شهرداری ابهر]
|پلاک اتومبیل ={{IRN}} ۹۷ ب{{سخ}} {{IRN}} ۹۷ ق
|کد آماری =۱۵۲۸
|جمله‌خوشامد=
|پانویس=
|توضیح نشان‌واره=نشان‌واره [[شهرداری ابهر]]
}}
'''اَبهَر''' ({{تلفظ|abhar.ogg}}) با نام باستانی '''اوهر''' یا '''اوهیرد'''{{sfn|Bosworth|1982|pp=۲۱۳–۲۱۴}} از شهرهای کهن شمال غرب ایران<ref name=":9">{{پک|فیضی و مهجور|۱۴۰۰|ف=جایگاه شهرهای ابهر، زنجان و سلطانیه در نظام تقسیمات جغرافیایی اداری ایران دوره اسلامی|ص=۴۸}}</ref> و دومین شهر بزرگ [[استان زنجان]] و مرکز [[شهرستان ابهر]] است.<ref name=":1">{{یادکرد وب|تاریخ=۲۵ فروردین ۱۳۹۷|وبگاه=باشگه خبرنگاران جوان|نشانی=https://www.yjc.ir/fa/news/6500195|عنوان=طبیعت بهاری ابهر|تاریخ بازبینی=۱ سپتامبر ۲۰۲۴}}</ref> این شهر با وسعتی برابر ۲۷۷ هزار هکتار در ۹۰ کیلومتری جنوب شرقی [[زنجان]] و ۲۳۰ کیلومتری غرب [[تهران]] واقع شده است.<ref name=":1"/><ref name=":9"/><ref name=":9"/> ابهر به علت قرار داشتن در کناره جاده [[آزادراه ۲ (ایران)|بین‌المللی تهران – تبریز- بازرگان]] از نظر شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در بهترین و مطلوب‌ترین جایگاه استان قرار دارد. جمعیت این شهر ۹۹٬۲۸۵ تَن در ۳۰٬۹۳۲ خانوار بر مبنای [[سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵)|سرشماری سال ۱۳۹۵]] بوده است.<ref name="2016 census">{{cite web | title = Census of the Islamic Republic of Iran, 1395 (2016) | page = 19 | language = fa | publisher = The Statistical Center of Iran | website = AMAR | url = https://www.amar.org.ir/Portals/0/census/1395/results/abadi/CN95_HouseholdPopulationVillage_19.xlsx | access-date = 19 December 2022 | archive-url = https://web.archive.org/web/20220427114852/https://www.amar.org.ir/Portals/0/census/1395/results/abadi/CN95_HouseholdPopulationVillage_19.xlsx | format = Excel | archive-date = 27 April 2022}}</ref><ref name=":3">{{یادکرد وب|نشانی=https://ana.press/fa/news/475036/تاریخچه-و-نقشه-جامع-شهر-ابهر-در-ویکی-آنا-|عنوان=تاریخچه و نقشه جامع شهر ابهر در ویکی آنا|ناشر=[[آنا (خبرگزاری)|خبرگزاری آنا]]|تاریخ بازدید=۲۶ ژوئن ۲۰۲۱}}</ref>{{sfn|Minorsky|1960|p=68}}{{sfn|Ahmadi|۲۰۱۵}} ابهر قطب سرمایه‌گذاری صنعتی زنجان است و بیش از ۴۰ درصد حجم سرمایه‌گذاری استان زنجان در ابهر انجام شده است.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=۱۰ دی ۱۴۰۱|وبگاه=ایرنا|نشانی=https://www.irna.ir/news/84984343|عنوان=ابهر به قطب سرمایه‌گذاری صنعتی زنجان تبدیل شده است|تاریخ بازبینی=۱ سپتامبر ۲۰۲۴}}</ref>

باغ شهر ابهر حاصل پیوند مناطق شهری و مسکونی مجزای ابهر قدیم، ناحیه [[شریف‌آباد (ابهر)|شریف‌آباد]] و منطقه شناط می‌باشد که در طول زمان باهم ترکیب شده‌اند و شهر ابهر امروزی را تشکیل داده‌اند.<ref name=":6">{{پک|خالد و رضوانی||1391|ک=نقش باغ شهرها از منظر محیطی، در جذب گردشگر و توسعه گردشگری مطالعه موردی: شهر ابهر|ص=80}}</ref>ش.<ref name=":6"/>

ارتفاع شهر ابهر از سطح دریا ۱۵۴۰ متر است. از مهم‌ترین آثار تاریخی این شهر می‌توان به [[بقعهٔ امام‌زاده اسماعیل]] در شناط، [[امامزاده زیدالکبیر|بقعهٔ امام‌زاده زیدالکبیر]] در خاور این شهر و [[آرامگاه پیر احمد زهرنوش]] در جنوب باختری شهر اشاره کرد. شهرداری ابهر به چهار ناحیهٔ «مرکزی»، «شناط» (در قسمت شمالی شهر)، «شریف‌آباد» (در قسمت شرقی شهر) و «حسین‌آباد» (در قسمت غربی شهر) تقسیم شده است.<ref name="اولین نشست خبری قاسم پور شهرداری ابهر با اصحاب رسانه">[http://www.shahr-abhar.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=394:1392-08-09-18-51-34&Itemid=1 اولین نشست خبری قاسم پور شهرداری ابهر با اصحاب رسانه] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140201153035/http://www.shahr-abhar.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=394%3A1392-08-09-18-51-34&Itemid=1 |date=۱ فوریه ۲۰۱۴}}.</ref>[[پرونده:Zanjan Map - Bakhsh.svg|بندانگشتی|نقشه سیاسی استان زنجان{| style="width:100%;"
|-
| valign=top |[[استان زنجان]]:{{زیرنویس نقشه|#0030F1|[[شهرستان ابهر]]|}}]]

فاصله این شهر تا [[زنجان]] ۹۰ کیلومتر، [[قزوین]] ۸۰ کیلومتر، [[تبریز]] ۳۷۸ کیلومتر، [[اردبیل]] ۳۵۵ کیلومتر، [[خرم‌آباد]] ۴۵۶ کیلومتر، [[ارومیه]] ۵۲۹ کیلومتر، [[رشت]] ۱۸۱ کیلومتر، [[همدان]] ۲۱۴ کیلومتر و [[تهران]] ۲۲۵ کیلومتر است. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۵۴۰ متر است. بیشینه گرمای آن ۴۵ درجه و کمینه سرمای آن ۳۰ درجه زیر صفر گزارش شده است.

== نام ==
واژه ابهر ریشه در [[زبان آذری]] دارد و تشکیل شده است از دو بخش ''اَب'' ([[آب]]) و ''هر'' (آسیا کردن یا خورد کردن) است. که در کل معنی آب آسیاب می‌دهد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=پیشنهادی در ریشه‌شناسی جاینام ابهر - نادره نفیسی}}</ref> در کتاب [[حدود العالم]] مربوط به قرن دهم میلادی، این نام به صورت «اوهیرد» نیز نوشته شده است. [[یاقوت حموی|یاقوت حَمَوی]] (متوفی ۱۲۲۹ میلادی) نیز گزارش می‌دهد که ایرانیان این شهر را «اوهیرد» می‌نامند.{{sfn|Ahmadi|2015}}<ref>دائرةالمعارف تشیع، جلد اول (آب-احیاء)، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، تهران: نشر شهید سعید محبی، ۱۳۸۳. شابک: ۹۶۴۹۰۶۱۱۰X</ref><ref>{{پک|Yarshater|1989|ک=ENCYCLOPÆDIA IRANICA|ف=Iranian Language of Azerbaijan}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه جهان اسلام - جلد اول - صفحه ۱۱۹۰-ویژگی‌های آوایی و صرفی آذری}}</ref>
{{Quote box
 |quote ={{سیاه|'''لفظ ''اوهیرد'' واژه‌ای در زبان منقرض شده آذریست در این زبان واژه آب بصورت ''او'' تلفظ می‌شود مانند سایر زبان‌های هم‌خانواده آن (کردی و لری و…) و بخش دوم ''هیرد'' است چون در زبان آذری به جای بکار بردن «خ» لفظ «ه» رایج بوده مانند هیردکردن به جای خیرد کردن یا همان خورد کردن.''' ایرانی باستان x, xw> h در harda به معنی خورده، *hūzdan به معنی خواستن، hošk به معنی خشک (ایرانی باستان *huška)و hana به معنی خانه و…<ref>{{پک|Yarshater|1989|ک=ENCYCLOPÆDIA IRANICA|ف=Iranian Language of Azerbaijan}}</ref>}}
|author =
 |source =
 |align =
 |width = 21%
}}
[[یاقوت حموی]] جغرافی نویس قرن هفتم هجری در کتاب [[معجم‌البلدان|معجم البلدان]] بیان می‌کند [[مردمان ایرانی‌تبار|ایرانیان]] (هندوایرانی زبان‌ها) ابهر را اَوهَر تلفظ می‌کنند و برخی از آن‌ها نیز بر این باورند که واژه ابهر مرکب از دو واژه آب+هر به معنی آسیا است.<ref>آساطوریان، گارنیک. (1400). نکاتی چند دربارهٔ دو جاینام «ابهر» و «اردبیل». ''فصلنامه تخصصی پژوهش‌های زبانی ـ ادبی قفقاز و کاسپین'', ''2''(2), 29-34.</ref>

[[یعقوبی]] در مورد نام‌گذاری ابهر چنین می‌گوید؛
{{نقل قول| ابهر شهری مشهور میان قزوین، زنجان و همدان از [[ناحیه جبال|نواحی جبال]] است و [[عجم|عجمان]] (ایرانیان) آن را اوهر خوانند، و بعضی از عجم‌ها به من گفتند واژه ابهر مرکب از '''او''' به معنای آب و '''هر''' به معنای آسیاب، که در کل معنای آب آسیاب می‌دهد.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= یعقوبی|نام= احمد ابن اسحاق|کتاب= معجم البلدان جلد یک صفحهٔ ۱۰۵| ناشر=|سال=}}</ref>}}
[[زکریای قزوینی]] در کتاب [[آثارالبلاد و اخبارالعباد]] در مورد آسیاب‌های آبی ابهر چنین می‌گوید؛
{{نقل قول|در ابهر به هر طرف که نگاه کنی، آسیاب‌ها را می‌بینی که وسیله آب می‌چرخند و بیشتر میوه‌های ابهر مانند انگور، گردو و گلابی، از همین آب‌ها، آسیاب‌ها و کانال‌ها تأمین می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= قزوینی|نام= [[زکریای قزوینی]]|کتاب= [[آثارالبلاد و اخبارالعباد]] جلد ۱، صفحهٔ ۲۸۷| ناشر=|سال=}}</ref>}}.<ref name=":2">آساطوریان، گارنیک. (1400). نکاتی چند دربارهٔ دو جاینام «ابهر» و «اردبیل». ''فصلنامه تخصصی پژوهش‌های زبانی ـ ادبی قفقاز و کاسپین'', ''2''(2), 29-34.</ref><ref name=":2"/>

در طول تاریخ، ابهر را شهر آسیاب‌های آبی و خانه‌های سفید نامیده‌اند و سیاحان و جهان‌گردان مختلف اروپایی این آسیاب‌ها را مشاهده و توصیف کرده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=۱۷ اسفند ۱۴۰۱|وبگاه=ایسنا|نشانی=https://www.isna.ir/news/1401122718922|عنوان=ابهر شهر آسیاب‌های آبی|تاریخ بازبینی=۱ سپتامبر ۲۰۲۴}}</ref> نام قدیم ابهر در گذشته اوهر بوده است و مردم محلی آن را ابر می‌گویند.<ref name=":0">{{یادکرد وب|تاریخ=۱۰ آبان ۱۳۹۱|وبگاه=باشگاه خبرنگاران جوان|نشانی=https://www.yjc.ir/fa/news/4144598|عنوان=ابهر، شهر بزر گترین نقش اژدهای ایران|تاریخ بازبینی=۱ سپتامبر ۲۰۲۴}}</ref> بررسی کتاب‌ها و متون گذشته بیانگر این موضوع است که ابهر به معنای آب آسیاب بوده است و رودخانه ابهررود از میان شهر می‌گذشته و چرخ آسیاب‌های زیادی را به گردش درمی‌آورده است.<ref name=":0"/> [[ابهررود|ابهر رود]] مهم‌ترین رودخانه جاری در شهرستان ابهر و شریان حیاتی این منطقه بوده و یکی از سرشاخه‌های اصلی [[رود شور (تهران)|رودخانه شور فشاپویه]] است.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=۱۲ فروردین ۱۴۰۱|وبگاه=خبرگزاری مهر|نشانی=https://www.mehrnews.com/news/5454304|عنوان=ابهر؛ شهرستان صنعتی زنجان میزبان گردشگران|تاریخ بازبینی=۱ سپتامبر ۲۰۲۴}}</ref>

== تاریخ ==
منطقه ابهر و مناطق اطراف ابهر رود نامیده می‌شود.<ref name=":4">{{یادکرد وب|تاریخ=۱۹ اسفند ۱۳۹۳|وبگاه=ایرنا|نشانی=https://www.irna.ir/news/81535737|عنوان=گشتی در ابهر از نخستین زیستگاه‌های انسانی در ایران|تاریخ بازبینی=۱ سپتامبر ۲۰۲۴}}</ref> اولین آثار تمدنی ابهر، تپه‌ای باستانی به نام [[قلعه تپه ابهر|قلعه تپه]] است که در کناره راست رودخانه ابهر رود واقع شده است.<ref name=":4"/> این محل یکی از نخستین زیستگاه‌های انسانی منطقه زنجان به‌شمار می‌رود و حداقل از اوایل هزاره چهارم پیش از میلاد مسکونی بوده است.<ref name=":4"/> طی کاوش‌های انجام شده در قلعه‌تپه ابهر آثار و بقایای [[عصر برنز|عصر مفرغ]]، [[عصر آهن]] و دوره‌های [[شاهنشاهی اشکانی|اشکانی]] و [[دوران طلایی اسلام|اسلامی]] به دست آمده است. آثار به دست آمده از کاوش‌های [[قلعه تپه ابهر]] نشان دهنده فرهنگ ماوراءقفقاز یا [[تمدن کورا–ارس|کورا-ارس]] هستند.<ref>نقشینه، امیر صادق. "ماوراءقفقاز قدیم در شمال غرب ایران." ''پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران'' 7, no. 12 (2017): 117-132.</ref>

=== پیش از اسلام ===
شهر ابهر در دوران پادشاهی شاپور دوم ساسانی بنیاد گذاشتنه شد.<ref>{{پک|آورزمانی|آذر و دی ۱۳۷۰|ف=شهرهای ایران در زمان ساسانیان، شمارهٔ ۳۲۸|ص=۱۲}}</ref>در دوره حکومت ساسانیان، ناحیه واقع بین دو رودخانه [[ابهررود|ابهر رود]] و [[رودخانه خررود|خررود]] که [[تاکستان (قزوین)|تاکستان]]، [[فارسجین (تاکستان)|فارسجین]] و [[ضیاءآباد]] را شامل می‌شود آباد بوده و منطقه ابهر رود و شهرهای این ناحیه تحت تسلط و حکومت خاندان مهران قرار داشت.<ref>{{یادکرد وب|وبگاه=magirans.com|نشانی=https://magirans.com/دانلود-مقاله-آشنایی-با-اقلیم-ابهر.htm|عنوان=آشنایی با اقلیم ابهر|تاریخ بازبینی=۱ سپتامبر ۲۰۲۴}}</ref> ابهر در منطقه سپهبد شمال قرار داشت و [[خاندان مهران]] یکی از هفت خاندان مهم حکومت گر ایران دوره ساسانی بودند و این خاندان علاوه بر ابهر به مناطق وسیعی که از ناحیه خوار تا [[آوج]] و [[بخش دشتابی|دشتبی]] امتداد داشت مالکیت داشتند و معروفترین افرادی که از این خاندان شناخته شده‌اند شروین دشتبی، [[بهرام چوبین]]، پیران گشسب، گریگوریوس و سیاوش رازی هستند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = کاوه فرخ|نشانی = http://www.kavehfarrokh.com/wp-content/uploads/2009/07/index3.pdf |عنوان = IRANIAN CHARACTER OF THE ARMENIAN LANGUAGE | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازدید = ششم فوریه ۲۰۱۲}}</ref>

=== پس از اسلام ===
در متون تاریخی منطقه ابهر، قزوین و زنجان را تا دوره ساسانیان مرتبط با ایالت‌های شمالی ایران از جمله دیلم و آذربایجان قلمداد کرده‌اند ولی بعد [[خلافت عباسی|دوره عباسی]] با تقسیمات اداری جدید، مناطق قزوین و زنجان و ابهر را جزو حوزه [[ناحیه جبال|جبال]] و [[عراق عجم]] آورده‌اند.<ref>{{پک|فیضی و مهجور|۱۴۰۰|ف=جایگاه شهرهای ابهر، زنجان و سلطانیه در نظام تقسیمات جغرافیایی اداری ایران دوره اسلامی|ص=۵۰}}</ref>مورخان اسلامی در سده چهارم هجری قزوین را سرحد دیلم و جبال ذکر کرده‌اند. ابن حوقل در توصیف شهر قزوین به مردم دیلم اشاره می‌کند و این شهر و مناطق اطراف را دیلم نشین معرفی می‌کند که در روزگار بنی عباس، به عنوان شهر سرحدی محل نزاع خلفا عباسی و دیلمیان بوده است.<ref>{{پک|فیضی و مهجور|۱۴۰۰|ف=جایگاه شهرهای ابهر، زنجان و سلطانیه در نظام تقسیمات جغرافیایی اداری ایران دوره اسلامی|ص=۵۱–۵۲}}</ref>

[[یاقوت حموی]] دربارهٔ فتح ابهر بدست اعراب گوید:فتح ابهر در سال ۲۴ پس از هجرت و به ایام [[عثمان بن عفان|عثمان ابن عفان]] بود که در این وقت [[مغیره بن شعبه]] والی [[کوفه]] بود و [[جریر بن عبدالله بجلی]] حکومت همدان را داشت و [[براء عازب|براءبن عازب]] نیز ولایت ری را داشت عثمان لشکری بمدد براء فرستاد و او بغزاء ابهر شد و حنظله بن زیدالخلیل با او بود و او در پشت حصار منیع ابهر لشکرگاه کرد و گویند این حصن (قلعه) را [[شاپور دوم|شاپور ذوالاکتاف]] کرده است چون براء به آنجا فرود آمد مردم حصار با وی بجنگ برخاستند و جنگ چندین روز بکشید سپس امان نامه خواستند و براء آنان را به آن شرط که [[حذیفة بن یمان|حذیفه بن الیمان]] باهل نهاوند امان داده بود زنهار داد.<ref>[https://sh.lib.eshia.ir/44064/1/376/ابهر نام کتاب : الخراج وصناعة الکتابة نویسنده : قدامة بن جعفر    جلد:یک  صفحه :۳۷۶]</ref>

در اوایل سده چهارم هجری قمری ابهر در قلمرو یوسف ابن ابو ساج والی آذربایجان بود سپس به قلمرو [[دیلمیان]] درآمد و در اواخر سده چهارم هـ. ق به دست [[سلاریان|وهسودان بن سالار محمد بن مسافر]] از دودمان [[سلاریان|آل مسافر]] افتاد که جنوب آذربایجان و [[دیلمستان|دیلم]] را در تصرف خود داشت<ref>پک{{پک|فیضی و مهجور|۱۴۰۰|ف=جایگاه شهرهای ابهر، زنجان و سلطانیه در نظام تقسیمات جغرافیایی اداری ایران دوره اسلامی|ص=۵۲}}</ref> و در ۴۲۰ هـ. ق لشکریان [[محمود غزنوی]] به ری و قزوین درآمدند و ولایت را از چنگ و غارت رهانید. در جنگ‌هایی که بین دیلیمان و قشون اسلام جریان داشت از برخی از شعرای اعراب که در قشون اسلام بودند. در برخی از شعرها و قصاید خود یادی از سرگذشت خود با دیلیمان کرده‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ابهر گذری و نظری -چاپ سوم - محمد آقامحمدی}}</ref>

پیش از خلافت [[هارون الرشید]]، ابهر منطقه نسبتاً وسیعی را شامل بود. وی قسمتی از قاقازان و نیز ناحیه [[ابهررود]] را از ابهر جدا کرد و به قزوین ملحق ساخت. در اوایل سده ۸ قمری ولایت ابهر ۲۵ پاره دیه داشت و حقوق دیوانی آن به یک تومان و چهار هزار دینار می‌رسید.

در زمان روی کار آمدن [[امپراتوری مغول|امپراتوری ایلخانان]] و انتخاب [[سلطانیه]] در نزدیکی ابهر به عنوان پایتخت [[ایلخانان|امپراتوری بزرگ مغول،]] این منطقه به علت برخوردار شدن از شبکه‌های جاده‌ای اهمیت ارتباطی قابل توجهی به دست آورد و بر آبادانی و اهمیت این منطقه افزوده گردید.<ref name=":4"/>

[[ژان شاردن]] می‌نویسد ابهر در دوره [[شاه عباس دوم صفوی]] دارای ۲۵۰۰ خانه و باغچه بوده است. چنانچه سواره نیم ساعت وقت لازم داشته تا از آن عبور کند. ابهر در این زمان دارای اماکن عمومی و سه مسجد بزرگ بوده و در وسط شهر بقایای گلین قلعه مخروبه‌ای مشاهده می‌شود. در سال ۱۱۰۰ هجری [[ژان باپتیست تاورنیه|ژان تاوِرْنیه]]، جهانگرد فرانسوی قرن هفدهمی، که به ابهر سفر کرده‌بود، در کتاب خود ابهر را به عنوان یک شهر بزرگ و باستانی گزارش نمود که ویران شده است و جمعیتی از ارامنه در آن حضور دارند.

در دوره قاجار از ابهر به عنوان بلوک معتبر از ولایت خمسه با باغات فراوان و آب‌های جاری نام برده شده است. خاندان امیرافشاری‌ها ار تیره قاسملو و خاندان ذوالفقاری‌ها از تیره آیرلوها دو خاندان حکومتگر ترک‌تبار و از ترک‌های افشار خمسه (افشارهای دویرانی‌ها) بودند که در دوره قاجار در ولایت خمسه قدرت را در دست داشتند.<ref>{{پک|عربخانی و اسماعیلی|۱۳۹۹|ف=مناسبات افشارهای خمسه و حکومت قاجار (مدلی از تعامل دولت مرکزی با خاندان‌های محلی حکومتگر)|ص=۱۷۹}}</ref>ایل‌های قدرتمند افشار طی دوره‌های تاریخی مختلف و طی چند مرحله به منطقه آذربایجان و زنجان مهاجرت کرده‌اند که آخرین مرحله اسکان ایل‌های افشار در منطقه خمسه مربوط به دوره صفویه می‌باشد.<ref name=":10">{{پک|عربخانی و اسماعیلی|۱۳۹۹|ف=مناسبات افشارهای خمسه و حکومت قاجار (مدلی از تعامل دولت مرکزی با خاندان‌های محلی حکومتگر)|ص=۱۷۶}}</ref> افشارهای منطقه خمسه را اصطلاحاً افشارهای دویرانی می‌گفتند تا از افشارهای منطقه قزوین و افشارهای آذربایجان غربی متمایز باشند، افشارهای خمسه از ابهرچای تا گروس پراکنده بودند.<ref name=":10"/> [[پرونده:Matrakçı Nasuh Map (20).JPG|بندانگشتی|چپ|نگاره‌ای منسوب به [[مطراقچی|نصوح افندی]] [[جغرافی‌دان]] و نقشه‌کش [[امپراتوری عثمانی|عثمانی]] از ابهر و زاویه پارسیان در قرن ۱۶ میلادی.]]

یکی دیگر از جهانگردان [[پیر آمدی ژوبر|ژوبر]] بود که در زمان [[فتحعلی‌شاه|فتحعلی‌شاه قاجار]] باغ‌های ابهر و خانه‌های تمیز و راحت آن را ستوده است.{{sfn|Ahmadi|2015}} در سال ۱۲۴۷ هجری ابهر ۷۰۰ خانه و باغ‌های دانشین داشته و قبر شیخ قطب الدین از مشایخ سلسله [[شیخ صفی الدین اردبیلی]] در ابهر واقع شده است. براساس کتاب کنت دوسرسی در سال ۱۲۵۰ هجری دوره [[محمد شاه قاجار]] ابهر دارای ۲۰۰ خانه و ۹۰۰ نفر جمعیت بوده و دو گنبد نیمه ویران از دو مسجد در آن دیده می‌شده است اما زین العابدین شیروانی (درگذشت به سال ۱۸۳۷ میلادی) از وجود ۷۰۰ خانه خبر داده است. در زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار (ح. ۱۸۴۸–۱۸۹۶ میلادی)، توپخانه سلطنتی از ابهر به عنوان یکی از پایگاه‌های مرکزی خود استفاده می‌کرد{{sfn|Ahmadi|2015}}. چنانچه خرمدره در تیول فراشخانه بوده در همین دوره قلعه خرابه‌ای به نام دارا در ربع فرسخی شهر دیده می‌شده است و خانه‌های آن کمتر از ۱۱۰۰ نبوده. در سده ۱۰ قمری از مرقد پیر حسن بن اخی آوران نیز در ابهر یاد شده و سیدی علی کاتبی دریاسالار [[عثمانی]] در ۹۶۴ ه‍.ق آن را زیارت کرده است.
[[File:Great house Abhar by Pascal Coste.jpg|بندانگشتی|چپ|نگاره‌ای از یک خانه اعیانی در ابهر در زمان [[محمدشاه قاجار]](۱۲۱۹ خورشیدی)، اثری از [[پاسکال کوست]]، نقاش، معمار و خاورشناس فرانسوی.]]
[[پرونده:Tomb of Imam Zadeh, Abhar by Eugène Flandin.jpg|بندانگشتی|چپ|امامزاده زیدالکبیر در سال ۱۲۱۹ خورشیدی، اثری از [[اوژن فلاندن]].]]

== وضعیت طبیعی ==
=== جغرافیا ===
شهر ابهر از شمال به [[طارم (شهرستان)|طارم،]] از جنوب به [[استان همدان]]، از غرب به [[شهرستان خدابنده|خدابنده]] و [[زنجان]] و از شرق به [[تاکستان (قزوین)|تاکستان]] محدود است.<ref>{{پک|افراخته و همکاران|1401|ک=چشم‌انداز تحولات کالبدی- فضایی روستاهای پیرامون شهر ابهر|ص=41}}</ref>

=== اقلیم ===
براساس [[روش دومارتن|طبقه‌بندی اقلیمی دومارتن،]] اقلیم این شهر نیمه‌خشک و سرد است. ابهر زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد و بیشترین بارندگی در فصول زمستان و بهار اتفاق می‌افتد.<ref name=":8"/> رودخانه‌های ابهررود و دلی‌چای از منابع آبی اصلی تأمین آب منطقه می‌یاشند.<ref name=":8">{{پک|وفادار و طغرانگار|1399|ک=مطالعه اتنوبوتانی برخی از گیاهان دارویی شهرستان ابهر، استان زنجان|ص=32}}</ref> سلسله کوه‌های آق‌داغ و قارلوق و شترکوه در شمال و رشته کوه‌های ملاداغی و چال چالا در جنوب شهر قرار گرفته‌اند.<ref name=":8"/>

=== رودخانه‌ها ===
رودخانه [[ابهررود]] یکی از رودخانه‌های حوضه [[دریاچه نمک]] است که از شرق زنجان سرچشمه می‌گیرد و با عبور از شهرهای [[صایین‌قلعه|صائین‌قلعه]] و [[سلطانیه]] وارد شهرهای [[خرمدره]] و ابهر می‌گردد و پس از عبور از قروه وارد دشت [[تاکستان (قزوین)|تاکستان]] می‌شود. رودخانه [[کینه ورس|کینه‌ورس]] مهم‌ترین شاخه فرعی رودخانه ابهررود می‌باشد و [[سد کینه ورس|سد کینه‌ورس]] بر روی این رود ساخته شده است.<ref>{{پک| علی محمدی و حسین‌زاده|1389|ک=بهینه‌سازی بهره‌برداری تلفیقی از منابع آبهای سطحی و زیرزمینی حوضه آبریز رودخانه ابهر|ص=78}}</ref>

== مردم‌شناسی ==
=== زبان ===
{{اصلی|پارسیان زنجان}}
امروزه زبان مردم ابهر [[زبان ترکی آذربایجانی]] با لهجه ابهری است که عموماً دو زبانه بوده و از ترکی آذربایجانی و [[زبان فارسی|فارسی]] استفاده
می‌کنند.{{sfn|Bosworth|1982|pp=213–214}}<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.iranicaonline.org/articles/abhar-a-small-town-in-the-qazvin-district |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۲۰ فوریه ۲۰۱۴ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140223191756/http://www.iranicaonline.org/articles/abhar-a-small-town-in-the-qazvin-district |archivedate=۲۳ فوریه ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref> و همچنین زبان [[لری بختیاری]]<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلام- دسته موضوعی - دانشنامه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، ارکینی - نویسنده نادره نفیسی}}</ref> نیز در بعضی خانواده‌ها رایج است<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ابهر گذری و نظری - چاپ سوم - محمد آقامحمدی صفحات ۴۲ و۴۲}}</ref><ref>[http://www.miraszanjan.ir/fa/page.php?295 :استان زنجان<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]{{پیوند مرده|date=ژانویه ۲۰۲۰ |bot=InternetArchiveBot}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8805190488 |عنوان=Fars News Agency: روستای درسجین <!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |بازبینی=۲۰ آوریل ۲۰۲۱ |archive-date=۸ آوریل ۲۰۱۸ |archive-url=https://web.archive.org/web/20180408205757/http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8805190488 |url-status=dead}}</ref>

در کتاب ابهر گذری و نظری در مورد زبان مردم ابهر چنین می‌گوید:<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ابهر گذری و نظری - چاپ سوم - محمد آقامحمدی، صفحهات ۴۱و ۴۲}}}</ref>{{نقل قول|قبل از هجوم اقوام مغول، زبان بومی مردم ابهر فارسی بوده است ولی از قرن هفتم به بعد و پس از استقرار اقوام ترک در منطقه و مهاجرت‌هایی که توسط اقوام ترک صورت گرفت و همچنین آمیزش با اقوام مغول، زبان ترکی به مرور جانشین زبان فارسی گردید. امروزه والدین با فرزندان خود فارسی صحبت می‌کنند و مردم شهر به دو زبان ترکی و فارسی تسلط دارند.}}پیش از گسترش [[زبان ترکی]] مردم ابهر به [[زبان آذری]] سخن می‌گفتند،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه جهان اسلام - جلد اول - صفحه ۱۱۹۰}}</ref> ظهور زبان ترکی در ابهر در زمان [[سلجوقیان]] درنتیجهٔ [[مهاجرت مردمان ترک|مهاجرت طوایف ترک]] از [[ماوراءالنهر|فرارود]] به [[فلات ایران]] شروع شده است<ref name="golden">{{cite book|author=Golden, Peter B.|year=1992|title=An Introduction to the History of the Turkic Peoples|url=https://archive.org/details/introductiontohi00gold|url-access=limited|publisher=Otto Harrasowitz|isbn=978-3-447-03274-2|pages=[https://archive.org/details/introductiontohi00gold/page/n395 385]–386}}</ref> و سپس در عهد حکومت مغول که قشون ایشان عمدتاً ترک بوده‌اند، گسترش ترکی در ابهر رفته رفته قوت گرفته، تا در دوران [[تیموریان]] و [[قراقویونلو]] و [[آق قویونلو]]، یعنی در دورهٔ فترت میان مغول و [[صفویه]]، به نهایت درجهٔ انتشار و گسترش خود رسیده است.<ref>{{cite book|author=Blow, David|year=2009|title=Shah Abbas: The Ruthless King Who Became an Iranian Legend|publisher=I.B. Taurus|isbn=978-1-78672-953-8|page=165|quote=The primary court language remained Turkish. But it was not the Turkish of Istambul. It was a Turkish dialect, the dialect of the '''Qizilbash Turkomans"}}</ref> به‌طور کلی می‌توان گفت که پس از یورش‌های [[تیمور|تیمور لنگ]] به ایران و نفوذ و تسلط سلسله‌های قراقویونلو و آق قویونلو در ابهر، آذری بزرگ‌ترین آسیب‌ها را دید و در برابر زبان ترکی به مرور عقب‌نشینی کرد و تنها در شماری از [[پارسیان زنجان #فهرست روستاها استان زنجان|روستاهای دوردست و در پناه کوهپایه‌ها]] باقی ماند.<ref name="golden"/> به‌ویژه در دورهٔ صفویه به سبب چیرگی و انبوهی تیره‌های ترک شیعه که هواخواه خاندان صفوی بودند، به مرور آذری در ابهر متروک شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه جهان اسلام - جلد اول - صفحه ۱۱۹۰}}</ref> جغرافی‌دان مسلمان [[حمدالله مستوفی]] در کتاب [[نزهةالقلوب]] (تألیف در ۷۴۰ق/۱۳۳۹م) زبان زنجان، '''ابهر'''، [[مراغه]] و [[تالش گشتاسبی]] را [[پارسی میانه|پهلوی]] ذکر می‌کند و می‌گوید «زبانشان پهلوی به جیلانی بازبسته است»<ref name="مقاله زبان آذری در: آفتاب">[http://aftab.ir/articles/applied_sciences/geograohy_history/c12c1222592105_azarbayjan_p1.php مقاله زبان آذری در: آفتاب] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081009033943/http://www.aftab.ir/articles/applied_sciences/geograohy_history/c12c1222592105_azarbayjan_p1.php |date=9 اکتبر 2008}}، بازدید: اکتبر ۲۰۰۸.</ref>که منظور همان گویش‌های گوناگون [[زبان تاتی|زبان‌های تاتی‌تبار]] (بازمانده زبان آذری) است.<ref name="دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">[http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=151 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121029032150/http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=151 |date=۲۹ اکتبر ۲۰۱۲}}، سرواژةٔ زبان آذری. بازدید: اکتبر ۲۰۰۸.</ref> مستوفی همچنین در کتاب [[تاریخ گزیده]] به شاعری به نام «جولاهه ابهری»، اشاره می‌کند که به زبانِ پَهلَوی (پارسی میانه) اشعار نیکو دارد؛<ref group="پانویس">[https://iranicaonline.org/articles/azerbaijan-vii دانشنامه ایرانیکا؛ شاعری به نام «جولاهه ابهری» و اشعار پهلوی،These poems consist of a dobaytī by Abu’l-Majīd Bāygānī in the dialect of an environ of Qazvīn; two dobaytīs by Jūlāha of Abhar, apparently a contemporary of Mostawfī, in the dialect of Abhar, a town in Ḵamsa, and a fragment of nine dobaytīs, by a certain Uyanj or Utanj, in the dialect of Zanjān]</ref>
{{شعرنو}}
{{بند|کیله امرو کمندان تا و میدا}}
{{بند|حون من دا بروش هالاو میدا}}
{{بند|سنبلانش ده ول واری همی کرد}}
{{بند|نرگسانش جوشینان او میدا}}
{{بند|واش برده بدو اسامه اج سر}}
{{بند|کوناش سو در تاو میدا}}
{{بند|جمن جین آذرش آوی رهای یار}}
{{بند|ورنه جان منش اولا میدا}}
{{پایان بند|***شعر به زبان [[پارسی میانه]] می‌باشد اثری از جولاهه ابهری،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=نمونه‌ای از فهلویات قزوین و زنجان و تبریز در قرن هفتم صفحه ۲۵۳ - نشریه دانشگاه ادبیات تبریز - ادیب طوسی}}</ref><ref>[[تاریخ گزیده]] (ص ۷۱ _ ۷۳)</ref> شاعر قرن هفتم هجری***}}
{{پایان شعرنو}}
سند دیگر از وجود زبان آذری جمله‌ای از شیخ صالح ادریس صانع ابهری است که در کتاب التدوین فی اخبار قزوین عبدالکریم بن محمد رافعی قزوینی آمده است. [[ژان شاردن]] که در مجموع یازده سال در دوره [[صفویان]] (۷۰–۱۶۶۴ و ۷۷–۱۶۷۱ میلادی) در ایران بوده و از ابهر دیدن کرده دربارهٔ زبان مردمش می‌نویسد:<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= شاردن|نام= ژان|کتاب= سفرنامه شاردن جلد دوم صفحهٔ ۵۰۵| ناشر=توس |سال=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ایران و آذربایجان: در بستر تاریخ و زبان، به قلم عباس جوادی، صفحه ۳۵۵}}</ref>{{نقل قول|'''از این شهرک (ابهر) سخن گفتن مردمان به زبان [[پارسی]] آغاز می‌شود. چه ساکنان آبادیها و شهرهای پیش از آن به ترکی سخن می‌گویند؛ اما ترکی گفتن آنان با زبان ترکان عثمانی اندکی تفاوت دارد. تکرار می‌کنم از ابهر تا هندوستان همهٔ مردمان به زبان پارسی سخن می‌گویند.'''}} [[ابن حوقل|ابن حوقَل]] جغرافی‌دان مسلمان قرن چهارم هجری در کتاب [[صورة الارض]] گوید؛ «''ابهر کردنشین است و آب و درخت فراوان و گندم بسیار دارد.''»<ref>{{پک|ابن حقول|۱۳۷۷|ک= گی لسترنج (ترجمه محمود عرفان): جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی بخش ایالت جبال|ص=۲۳۹}}</ref>{{sfn|Le Strange|1905|p=۲۲۱}}این مورد در نوشته‌های ابن حوقل حائز اهمیت است که برخی جغرافی‌دانان و مورخان دوران اسلامی، نظیر وی گروه‌های صحرانشین و نیمه‌صحرانشین ایرانی را نیز به عنوان کلی اکراد ذکر می‌کرده‌اند و منظور آن‌ها لزوماً مردمان [[مردم کرد|کردنژاد]] نبوده بلکه همه چادرنشینان و گله‌داران ایرانی غیر عرب و غیر تُرک را به همین نام می‌خواندند.<ref>{{پک|مصطفی تقوی مقدم|۱۳۶۶|ک= تاریخ سیاسی کهگیلویه |ص=}}</ref><ref group="یادداشت">کتاب‌های دوران اولیه اسلامی، از جمله آن‌هایی که حاوی افسانه‌هایی مانند [[شاهنامه]] و ''[[کارنامه اردشیر بابکان]]'' پارسی میانه و سایر منابع اولیه اسلامی هستند، گواهی اولیه واژه کُرد به معنای «کوچ‌نشینان ایرانی» را ارائه می‌دهند. الف- واژه کُرد در اسناد پارسی میانه صرفاً به معنای کوچ نشین و چادرنشین است و می‌توان آن را به هر قوم ایرانی با ویژگی‌های مشابه نسبت داد. ز. «روشن است که «kurt» در همه زمینه‌ها مفهوم اجتماعی متمایزی دارد مانند «کوچ‌نشین» یا «چادرنشین». در متون پهلوی به وضوح نشان مشخص است که واژه کرد در ایران پیش از اسلام یک برچسب اجتماعی بوده و هنوز با تبدیل شدن به یک نام قومی یا اصطلاحی که گروه خاصی از مردم را نشان می‌دهد فاصله زیادی داشته.»</ref><ref>Asatrian, Prolegomena to the Study of the Kurds, Iran and the Caucasus, Vol.13, pp. 1–58, 2009.</ref><ref>Safrastian, ''Kurds and Kurdistan'', The Harvill Press, 1948, p. 16 and p. 31.</ref>

=== جمعیت ===
شهر ابهر دومین شهر بزرگ استان زنجان دارای جمعیتی بالغ بر ۱۲۰ هزار نفر است.<ref name=":5">{{پک|یاری قلی و همکاران|1393|ک=تحلیل کیفیت پایداری نواحی شهری با استفاده از تکنیک ELECTRE (نمونه موردی: شهر ابهر)|ص=66}}</ref>شهرستان ابهر قطب صنعتی استان زنجان محسوب می‌شود و در چند دهه اخیر از توسعه و گسترش سریع شهری و رشد جمعیتی برخوردار بوده است، به طوری که جمعیت ۲۲۰۰۰ هزار نفری آن در سال ۱۳۵۵ با مهاجرت‌های انجام شده با رشد ۳٫۷ برابری به ۸۲۰۰۰ نفر در سال ۱۳۹۰ رسید.<ref name=":5"/>

=== مذهب ===
پیش از پیدایش و گسترش اسلام مردم ابهر مانند دیگر نواحی ایران پیرو دین زرتشتی بودند فتح ابهر در سال ۲۴ هجری به دست مسلمانان سرآغاز گسترش اسلام در این شهر شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ابهر گذری و نظری - چاپ سوم - محمد آقامحمدی، صفحه۳۹}}}</ref> [[حمدالله مستوفی]] در سدهٔ ۸ قمری (۱۴ میلادی) می‌گوید؛ مردم ابهر [[شافعی]] بودند، اما در آغاز دورهٔ [[سلجوقی]] [[شیعیان]] و [[اشعریان]] در آن‌جا نفوذ داشته‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی|نام= |کتاب=[https://lib.eshia.ir/12293/5/960/ابهر دائرة المعارف بزرگ اسلامی] جلد پنجم صفحهٔ ۹۶۰| ناشر= |سال=}}</ref> در مورد حضور گرایش‌های شیعی در ابهر خبرهایی نقل شده است. [[ابن راوندی|راوندی]] اهل ولایت ابهر را [[رافضی]] می‌داند، اما [[عبدالجلیل قزوینی رازی|قزوینی رازی]] از ایشان با لقب «بی نفسان ابهر» یاد می‌کند که احتمالاً این صفت به دلیل وجود برخی گرایش‌های [[معتزلی]] و مشبهی در این شهر باشد. در این ناحیه [[حمله مغول به ایران|یورش مغولان]] نه تنها حضور شیعیان را کاهش نداد، بلکه حتی در مواردی سبب گسترش تشیع در این شهر گردید. امروزه اکثر مردم این شهر پیرو مذهب [[شیعه دوازده امامی]] هستند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= |نام= |کتاب=تاریخ اسلام جلد بیست و شش صفحهٔ ۵| ناشر=دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم |سال=}}</ref> [[زکریای قزوینی]] در کتاب [[آثارالبلاد و اخبارالعباد]] در مورد دین مردم ابهر چنین می‌گوید.

{{نقل قول| همه [[اهل سنت]] هستند و جز این در میان آن‌ها نیست.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= قزوینی|نام= [[زکریای قزوینی]]|کتاب= [[آثارالبلاد و اخبارالعباد]] جلد ۱، صفحهٔ ۲۸۸| ناشر=|سال=}}</ref>}}

== بازارها و کاروان سراها ==
[[پرونده:Abahr bazaar 1.jpg|بندانگشتی|بازار بزرگ سنتی ابهر|330x330پیکسل]][[بازار]] بزرگ سنتی ابهر در زمینی به مساحت حدوداً ۴۵۰۰ متر مربع به طول ۲۸۰ متر در سال ۱۳۶۴ شروع و در سال ۱۳۶۷ آن بنا شد. در سال ۱۳۹۱ شهرداری با جذب سرمایه‌گذار تکمیل بازار را با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی اقدام به تکمیل و راه اندازی ۱۲۰ مغازه در آن راسته شد که نهایتاً در سال ۱۳۹۶ به پایان رسید. معماری این بازار تلفیق [[معماری ایرانی|معماری اصیل ایرانی]] با نیازهای عصر جدید است که به دست معماران هنرمند منطقه بنا شده.[http://zanjan.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=79036]{{پیوند مرده|date=مارس ۲۰۲۰ |bot=InternetArchiveBot}}[http://shahr-abhar.ir/?p=964] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200921153314/http://shahr-abhar.ir/?p=964 |date=۲۱ سپتامبر ۲۰۲۰}}[https://www.isna.ir/news/95050119821/بازار-سنتی-ابهر-تلفیقی-از-سنت-و-مدرنیته][[پرونده:Abhar bazaar2.jpg|بندانگشتی|بازار بزرگ سنتی ابهر|330x330پیکسل]]

== آب‌وهوا ==
حداکثر رطوبت نسبی درشهر بالغ بر ۵/۹۴٪ وحداقل آن ۳/۲۳٪ آب‌وهوا عموماً در ابهر سرد و معتدل است. در زمستان میزان بارش بسیار بیشتر از تابستان است. برطبق سامانهٔ طبقه‌بندی اقلیمی کوپن، آب و هوا بر اساس Dsb طبقه‌بندی می‌شود. میانگین دما در ابهر ۱۰٫۳ سانتی گراد است. در سال میزان بارش به ۵۲۷ میلی‌متر می‌رسد.

{{نمودار آب و هوا|ابهر (اوهر)
| -۹| ۱| ۲۴
| -۶| ۶| ۳۱
| -۲| ۲۰| ۵۰
| ۳| ۲۴| ۳۱
| ۹| ۳۱| ۳۲
| ۱۵| ۴۰| ۸
| ۱۶| ۴۲| ۱۶
| ۱۶| ۴۳| ۱۲
| ۱۴| ۳۹| ۵
| ۷| ۳۰| ۴۷
| -۱| ۱۷| ۷۵
| -۵| ۷| ۴۷
|منبع=[http://www.irimo.ir/farsi/amar/map/province/khorasan-s.asp سازمان هواشناسی کشور]
}}

== چهره‌های مشهور ==
{{اصلی|رده:اهالی ابهر}}
* [[سعدالدوله ابهری]] پزشک [[یهودی]] و صدراعظم ایران در دوران ایلخانی.<ref name="Brill">{{cite encyclopedia | title = Saʿd al-Dawla | first1 = Reuven | last1 = Amitai | encyclopedia = Encyclopedia of Jews in the Islamic World | editor = Norman A. Stillman | editor-link = Norman Stillman | publisher = Brill Online | url = https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopedia-of-jews-in-the-islamic-world/sad-al-dawla-SIM_0018760?s.num=11&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopedia-of-jews-in-the-islamic-world&s.q=Azerbaijan | year = 2010}}</ref>
* [[نگار (بازیگر)|سیما حاجی‌خانی]] بازیگر سینما پیش از انقلاب ۱۳۵۷
* [[کاظم صدیقی]] امام جمعه موقت تهران.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://fa.wikipedia.org/wiki/|عنوان=ویکی‌پدیای فارسی}}</ref>
* [[احمد مهدوی ابهری]] نماینده دوره پنجم، هفتم و هشتم مجلس شورای اسلامی.
* [[داریوش کاردان]] کارگردان، بازیگر، مجری، گوینده، دوبلور و طنزپرداز در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://fa.wikipedia.org/wiki/داریوش_کاردان|عنوان=ویکی‌پدیای فارسی - داریوش کاردان}}</ref>
* غلامعلی خاکسار ابهری شاعر و نویسنده معاصر.
* [[اثیرالدین ابهری]] از دانشمندان و فیلسوفان نامدار سدهٔ ششم و هفتم.
* [https://www.aparat.com/v/yo6zx آیت کریمی] نویسنده، معاونت اسبق بیمه مرکزی، مدیرعامل و عضو هیئت مدیره سابق بیمه آسماری و بیمه پارسیان و استاد دانشگاه<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://risknews.ir/139358-پدر-تالیف-از-سرگذشت-قانون-بیمه-می-گوید/|وبگاه=risknews.ir|بازبینی=2024-10-09|عنوان=پدر تألیف از سرگذشت قانون بیمه می‌گوید}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=پرونده:کتاب آیت کریمی کلیات بیمه.jpg - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد|نشانی=https://fa.wikipedia.org/wiki/پرونده:کتاب_آیت_کریمی_کلیات_بیمه.jpg|وبگاه=commons.wikimedia.org|تاریخ=2024-09-11|بازبینی=2024-10-09|کد زبان=fa}}</ref>

== کارخانجات و تراز داری ==
این شهر دارای جایگاه مناسب برای یک شهرک صنعتی است. پارس حیات کیمیا یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های [[ترکیه]] دارای کارخانه تولید محصولات سلولزی در ابهر است.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.haberler.com/hayat-kimya-dan-dev-yatirim-haberi |başlık=haberler.com |erişimtarihi=18 Ağustos 2010 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20100206025032/http://haberler.com/hayat-kimya-dan-dev-yatirim-haberi/ |arşivtarihi=6 Şubat 2010 |ölüurl=hayır |title=نسخه آرشیو شده |access-date=۷ فوریه ۲۰۲۳ |archive-date=۶ فوریه ۲۰۱۰ |archive-url=https://web.archive.org/web/20100206025032/http://haberler.com/hayat-kimya-dan-dev-yatirim-haberi/ |url-status=dead}}</ref>

== جستارهای وابسته ==
* [[فهرست آثار ملی شهرستان ابهر]]
* [[شهرستان ابهر]]
* [[استان زنجان]]
* [[ابهررود]]

== یادداشت ==
{{پانویس|گروه=پانویس|۲}}

== پانویس ==
{{پانویس|۲}}

== منابع ==
* فیضی؛ مهجور. جایگاه شهرهای ابهر، زنجان و سلطانیه در نظام تقسیمات جغرافیایی اداری ایران دوره اسلامی. ''تاریخ و تمدن اسلامی'', ۲۰۲۲, ۱۷٫۴: ۴۶–۶۶.
* یاری قلی وحید، نوروزی محمدجواد، and کلانتری بهرنگ. "تحلیل کیفیت پایداری نواحی شهری با استفاده از تکنیک ELECTRE (نمونه موردی: شهر ابهر)." (۲۰۱۴): ۶۱–۷۲.
* خالد، and رضوانی. "نقش باغ شهرها از منظر محیطی، در جذب گردشگر و توسعه گردشگری مطالعه موردی: شهر ابهر." ''فصلنامه جغرافیا'' ۵٫۲0 (2012): ۷۵–۹۴.
* وفادار، مهنار، & طغرانگار. (۲۰۲۰). مطالعه اتنوبوتانی برخی از گیاهان دارویی شهرستان ابهر، استان زنجان. ''فصلنامه علمی پژوهشی گیاهان دارویی'', ''۱۹''(۷۵), ۳۰–۵۴
* جعفری، فرهاد، صدقی، ناصر، سلماسی زاده، محمد، دین پرست، ولی. (۱۴۰۰). 'تحولات زبانی آذربایجان در تاریخ‌نگاری محمدجواد مشکور', ''فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام'', 12(26), pp. 87-110. doi: 10.22034/jiiph.۲۰۲۱٫۱۲۹۶۸
* علیمحمدی، سعید، حسین‌زاده، حجت. (۱۳۸۹). 'بهینه‌سازی بهره‌برداری تلفیقی از منابع آبهای‌سطحی و زیرزمینی حوضه آبریز رودخانه ابهر', ''مجله آب و فاضلاب'', 21(3), pp. ۷۵–۸۷.
* افراخته، حسن، عزیزپور، فرهاد، شیرخانی آزاد، حمید، مؤمنی، حسن. (۱۴۰۱). 'چشم‌انداز تحولات کالبدی- فضایی روستاهای پیرامون شهر ابهر', ''پژوهش‌های جغرافیای اقتصادی'', 3(8), pp. ۳۷–۵۴.
* عربخانی، رسول، اسماعیلی، حسن. (۱۳۹۹). 'مناسبات افشارهای خمسه و حکومت قاجار (مدلی از تعامل دولت مرکزی با خاندان‌های محلی حکومتگر)', ''پژوهش‌های ایران‌شناسی'', 10(1), pp. 169-188. doi: 10.22059/jis.۲۰۲۰٫۳۰۴۹۳۲٫۸۷۵
{{استان زنجان}}
{{شهرستان ابهر}}

[[رده:شهرستان ابهر]]
[[رده:شهرهای استان زنجان]]
[[رده:شهرهای دارای نام با ریشه زبان پهلوی]]
[[رده:شهرهای شهرستان ابهر]]

== پیوند به بیرون ==
{{جعبه پیوند به پروژه‌های خواهر |1 = |جمع‌شونده = بله |خودکار = |سبک = |فراویکی = |گونه = |مدیاویکی =نه |موقعیت = |نمایش = |نویسنده = |نویسنده_گونه = |ویکی‌انبار = Abhar |ویکی‌داده =نه |ویکی‌خبر =نه |ویکی‌دانشگاه =نه |ویکی‌سفر = ابهر |ویکی‌کتاب =نه |ویکی‌گفتاورد = ابهر |ویکی‌گونه =نه |ویکی‌نبشته =نه |ویکی‌نسک =نه |ویکی‌واژه = ابهر}}
;مراکز شهری
*[http://www.abhar.ir/ شهرداری ابهر]
*[https://www.sabteahval.ir/zanjan_abhar/صفحه-اصلی سایت رسمی اداره ثبت احوال ابهر]
*[https://ostandari-zn.ir/abhargov/ سایت فرمانداری شهرستان ابهر]
{{نوار درگاه|ایران|زنجان|جغرافیا|آسیا|تاریخ|}}