بکتاشیه

بَکتاشیه، طریقتی که خود را منسوب به حاجی بکتاش ولی زاهد ترکمن می‌دانند. بسیاری پیدایش این مذهب را به‌دست فردی به نام بالم سلطان می‌دانند.

این طریقه از آناتولی شروع شد و بر اثر برخورداری از حمایت رسمی دولت عثمانی و در پی کشورگشایی‌های آن، به شبه جزیره بالکان و از آنجا به آلبانی راه یافت و بعدها خانقاه‌های بکتاشیه در آنجا ساخته شد. راهیابی این فرقه به شبه جزیره بالکان، در اسلام آوردن ساکنان آنجا سهم عمده‌ای داشت. امروزه بکتاشیه علاوه بر آلبانی و به‌طور محدود در ترکیه، در میان مردم سوریه، مصر، ترکیه‌ای‌های مقیم اروپا و نیز مناطق آلبانیایی‌نشین و مسلمان مقدونیه و کوزوو رواج دارد.

فرقه دراویش بکتاشی
دراویش بکتاشی

خوش‌نویسه‌ای اسلامی و آیینه‌ای (معکوس) که نشانگر فرقه دراویش بکتاشی می‌باشد
کوته‌نوشت	بکتاشیه، بکتاشیان
بنیان‌گذاری	۱۵۰۱ میلادی
گونه	فرقه درویشی
ستاد	تیرانا
منطقه	بالکان (آلبانی، کوزوو، مقدونیه شمالی، یونان), ترکیه، بلژیک، ایالات متحده، دیگر جوامع پراکنده آلبانی
بکتاشی دیده بابات	حاجی‌بابا موندی
افراد کلیدی	محمد بکتاش – Patron Saint ʿAlī al-Aʿlā – سازمانده مجددی که ایده‌های فضل‌الله نعیمی را به این فرقه دینی ارائه کرد عمادالدین نسیمی – شاعری حروفی و دنبال‌کننده فضل‌الله نعیمی بالیم سلطان – مؤسس Gül Baba – مرشد ʿAlī al-Aʿlā
وبگاه	Official website

بکتاشیه پس از حاجی بکتاش

در سده‌های چهاردهم و پانزدهم میلادی حاجی بکتاش در سرزمین آناتولی شهرت و احتمالاً مریدانی داشته است، ولی این امر به معنی وجود طریقتی به نام بکتاشی در آن دوران نیست. سرآغاز واقعی دراویش بکتاشی، به‌عنوان یک طریقت منسجم و سازمان یافته، به اوائل سده دهم هجری / شانزدهم میلادی و به فردی به نام بالِم سلطان متوفی ۱۵۱۶ م می‌رسد که در میان بکتاشیان به «پیر ثانی» معروف است. دربارهٔ زندگی بالم سلطان، که معاصر سلطان بایزید دوم عثمانی و شاه اسماعیل اول صفوی بود، اطلاعات مستند تاریخی در دست نیست. جان برج محققی که دربارهٔ بکتاشیه تحقیق مفصلی نموده بالم سلطان را بنیان‌گذار سازمان منسجم بکتاشی، به معنای دقیق کلمه، می‌داند. مع‌هذا، در دو دهه نخستین سده شانزدهم هنوز فرقه بکتاشی وزن و اهمیتی نداشت.

بکتاشیه و ارتش ینی چری

برخی منابع عثمانی و بکتاشی، پیدایش قشون ینگی چریک یا همان ینی چری‌ها را به زندگی حاجی بکتاش مربوط می‌کنند. این ادعا نمی‌تواند صحت داشته باشد زیر قشون ینگی چریک در نیمه دوم سده چهاردهم میلادی پدید شد یعنی یک قرن پس از حاجی بکتاش که قطعاً قبل از سال ۱۲۹۵ درگذشته بود از طرفی مهم‌ترین شورش بکتاشی‌ها در سال ۹۳۳ ق در ولایت قرامانیه رخ داد، رهبری این شورش را فردی به نام قلندر چلبی به‌دست داشت که خود را از تبار حاجی بکتاش می‌خواند. مورخان شورش قلندر چلبی را سخت‌ترین شورشی می‌دانند که در زمان تهاجم سلیمان قانونی به اعماق قاره اروپا در آناتولی رخ داده بود که اتفاقاً به وسیله قوای ینی چری سرکوب شد؛ ولی سده‌های هفدهم و هجدهم میلادی که این طریقت گسترش بسیاری در آناتولی یافت و در همین دوران، به تدریج طریقت بکتاشی در میان ینی چریان گسترش یافت، بسیاری از ینی چریان به عضویت این طریقت درآمدند و از اوائل سده هیجدهم دراویش بکتاشی در مقام مرشد دینی و پیشنماز واحدهای قشون ینی چریک جای گرفتند. در اواخر سده هیجدهم، پیوند ینی چریان با طریقت بکتاشی بدانجا رسید که سلطان سلیم سوم در دومین سال سلطنتش ینی چریان را پسران حاجی بکتاش (حاجی بکتاش اوغوللری) و مریدان حاجی بکتاش (حاجی بکتاش کوچیکلری) خطاب کرد.

سلطان محمود دوم همزمان با اصلاحات غرب گرایانه در این عثمانی، پس از سرکوب و انحلال خونین قشون ینی چری، در سال ۱۸۲۶ طریقت بکتاشی را نیز منحل کرد. علت این اقدام پیوند بکتاشیان با ینی چریان بود. محمود برای تحقق این هدف اجتماع بزرگی را از علمای استانبول و سران فرقه‌های دراویش نقشبندیه، مولویه، خلوتیه، سعدیه و قادریه گرد آورد و این جمع به تکفیر بکتاشی‌ها نظر داد. بلافاصله، سران بکتاشی دستگیر شدند؛ سه تن از ایشان - قا ینچی بابا، آقاسی زاده بابا و صالح بابا - به قتل رسیدند و سایر رهبران طریقت تبعید شدند. در میان این تبعیدیان ابراهیم بابا نیز حضور داشت که به عنوان «وکیل» حاجی بکتاش شناخته می‌شد. این سرکوب بر اساس سلسله مراتب در فرقه بکتاشی نبود بلکه تنها عناصر نامطلوب اعدام و تبعید شدند نه برجسته‌ترین ایشان. به علاوه، برخی از کسانی به اتهام بکتاشی‌گری گرفتار و تبعید شدند. شمار اعضای این طریقت را در زمان انحلال آن به دست محمود دوم حدود هفت میلیون نفر می‌داند. ظاهراً بکتاشیان با فرقه‌های مخفی یهودی در عثمانی و نیز شورش شابتای زوی نیز رابطه داشتند. فرقه بکتاشی در فروپاشی دولت عثمانی نیز نقش مؤثر داشت و به این دلیل تا مدت‌ها پس از استقرار جمهوری ترکیه امید می‌رفت که، برخلاف سایر فرقه‌های دراویش، منحل نشود. مع‌هذا، در ۲۰ نوامبر ۱۹۲۵ مجلس عالی جمهوری ترکیه قانون شماره ۶۷۷ را تصویب کرد که طبق آن تمامی فرقه‌های دراویش منحل، زاویه‌ها و تکایا تعطیل، و داشتن عناوینی چون شیخ و بابا و سید و مرشد و خلیفه و دده و چلبی ممنوع شد. در این زمان تعداد اعضای فرقه یک میلیون نفر تخمین زده می‌شد. باانحلال فرقه‌های دراویش در ترکیه، مرکز فرقه بکتاشی به آلبانی انتقال یافت ومورد حمایت حکومت وقت آلبانی قرار گرفت. زاغ شاه (احمد زاغولی) دیکتاتور و پادشاه آلبانی که خود به فرقه بکتاشی گرایش داشت، ”ده ده" فرقه بکتاشی را شخصاً منصوب می‌کرد. در ۱۹۳۷در آلبانی ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار بکتاشی می‌زیستند که ۱۵ تا ۲۰ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دادند. در دوران استقرار حکومت کمونیستی در آلبانی، شهر دیترویت در ایالات متحده آمریکا به مرکز فرقه بکتاشی بدل شد. در این دوران، رهبری فرقه را بابا رکسب به دست داشت که در سال ۱۹۴۴ از آلبانی به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کرده و اولین تکیه بکتاشی را در این کشور تأسیس نموده بود. بر طبق آمار سال ۲۰۰۲ یک پنجم مسلمانان آلبانی بکتاشی مذهب و بقیه اهل تسنن هستند

تشکیلات درونی بکتاشیه

فرقه بکتاشی دارای سلسله مراتب درونی است که محققان آن را بسیار شبیه به سلسله مراتب فراماسونری و طریقت شوالیه‌های معبد می‌دانند. اولین رتبه د ر فرقه بکتاشی «عاشق» است که در واقع هوادار فرقه محسوب می‌شود. رتبه دوم «محب “ است. او «عاشقی» است که طی مراسم خاصی به عضویت فرقه درمی آید. سومین رتبه «درویش» است. «درویش» به‌طور حرفه‌ای زندگی خود را وقف فرقه می‌کند. معمولاً» محب“ پس از ده سال یا بیشتر خدمت در فرقه «درویش» می‌شود. این زمان ثابت نیست. چهارمین رتبه «بابا» است. «درویش» طی مراسم خاصی «بابا» می‌شود و تکیه واملاک فرقه در یک ناحیه معین در مالکیت «بابا» قرار می‌گیرد. پنجمین رتبه «خلیفه “است که بر فعالیت باباهای یک منطقه نظارت می‌کند. در رأس این سلسله مراتب ”دده» جای دارد که در دوران عثمانی در تکیه مرکزی بکتاشی‌ها در قریه حاجی بکتاش می‌زیست. در پیرامون دده، هشت بابا حضور دارند که به همراه دده شورای اجرایی فرقه را تشکیل می‌دادند.

عقاید

• حُب اهل بیت پیامبر اسلام، به‌خصوص علی. به عقیده آنان حق، محمد و علی سه صورت برای بیان یک حقیقت‌اند.
• به نظر بکتاشیان، بعضی از آئینها جای عبادت‌های شرعی را می‌گیرند، مانند: هر صبح و شام صلوات فرستادن بر دوازده امام، خواندن «دعای نادعلی»، خودداری از نوشیدن آب در دهه اول محرم، اعتراف کردن به گناهان نزد بابا (شیخ) پس از محرم، بزرگداشت نوروز
• اخلاق از نظر بکتاشیه در این جمله خلاصه می‌شود: «دستت را بی‌آزار، زبانت را رازدار و کمرت را استوار نگه دار.»

جستارهای وابسته

• تصوف در نیشابور
• علویان (ترکیه)

منابع

• دانشنامه جهان اسلام.
• http://en.wikipedia.org/wiki/Bektashi_Order
• [یهودیان مخفی و فرقه بکتاشیه،عبداله شهبازی http://www.shahbazi.org/Articles/Baktashism.pdf].