عناب

شکوفه میوه درخت
شکوفه میوه درخت
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده):	گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده):	دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده):	رزیدها
راسته:	گل‌سرخ‌سانان
تیره:	عنابیان
سرده:	کنارها
گونه:	Z. jujuba
نام دوبخشی
Ziziphus jujuba (میلر)
مترادف
Rhamnus jujuba L Ziziphus rotundata DC.

عَنّاب یا تبرخون (نام علمی: Ziziphus jujuba) درختچه‌ای است متوسط از تیرهٔ سنجدیان که ارتفاع آن تا ۱۰ متر نیز می‌رسد. عناب بومی مناطق گرمسیر و خشک بوده و برگهای کوچک سبزرنگ، بدون کرک و تخم‌مرغی شکل آن در زمستان می‌ریزد. میوهٔ عَنّاب که دارای خواص دارویی بسیار زیادی می‌باشد در ابتدا سبز و گرد بوده و پس از رسیدن به رنگ قرمز-تیره و زیتونی شکل درآمده و چروک می‌خورد.

آب و خاک مناسب کشت؛ آب شیرین و خاک شیرین است که محصول بهتری می‌دهد.

درخت عناب باکیفیت نیز دارای رنگ تنه مایل به قهوه ای و عناب بی کیفیت دارای رنگ تنه صورتی_قرمز می‌باشد. ودرختچه عناب قابل پیوند زدن است. عَنّاب را «خرمای قرمز» و «خرمای چینی» نیز می‌نامند. عناب باکیفیت دارای نشانه‌هایی نظیر ۱-رنگ تیره مایل به قهوه ای و نه سرخ وروشن۲-گوشت میوه عناب باکیفیت سفید وشیرین است ۳-چروک درمیوه باکیفیت عناب بسیار کم وناچیز و مرغوبیت آن به صاف بودن سطح میوه است (عناب چروک برای مصارف دارویی، دمنوش و گرفتن پودر حبه عناب است).

پراکندگی

با توجه به کشت گستردهٔ عَنّاب، رویشگاه اصلی این درخت به درستی مشخص نیست ولی چنین تصور می‌شود که خاستگاه طبیعی آن باید در آسیای جنوبی مابین لبنان، جنوب غرب افغانستان، شمال هندوستان، شبه جزیره کره و جنوب و مرکز چین بوده باشد. ایران دارای رتبه دوم جهانی از نظر سطح زیر کشت و تولید عَنّاب است. سطح زیر کشت محصول عَنّاب در ایران حدود ۳۰۰۰ هکتار می‌باشد که از این سطح بیش از ۹۵٪ آن یعنی حدود ۲۸۵۰ هکتار آن در خراسان جنوبی واقع شده و ۴۲۰۰ تن محصول عَنّاب از آن تولید می‌گردد. بررسی سوابق تاریخی خراسان جنوبی نشان می‌دهد گذشتگان این مرز و بوم کاشت و مراقبت از درخت را یک ضرورت برای بقای خود دانسته و امروزه درختان کهنسال متعددی در این استان به یادگار مانده است که در میان آن‌ها درختان عَنّاب با نزدیک به ۴۰۰ سال سن هم مشاهده می‌شوند.

رویش

عَنّاب درختچه‌ای است خزان پذیر که به صورت مستقیم یا کج و معوج رشد کرده و ارتفاعی بین ۵ تا ۱۰ متر پیدا می‌کند. برگ‌های بیضی شکلش کشیده، بدون کرک و سبز براق بوده و حاشیه‌هایش دندانه‌دار می‌باشد. گل‌ها سبز متمایل به زرد و بسیار کوچک بوده، قطرشان به ۵ میلی‌متر می‌رسد و دارای ۵ گلبرگ ناپیدا می‌باشند. میوه‌های درخت بیضوی شکل و سفت بوده و طولشان به ۲–۳ سانتی‌متر می‌رسد. عَنّاب نارس سبز و لغزنده بوده و طعمی شبیه به سیب دارد که پس از رسیدن به رنگ قرمز تیره درآمده و چروک می‌خورد. میوهٔ عَنّاب که هسته‌ای دراز و باریک دارد در پاییز به‌طور کامل می‌رسد. مزهٔ آن شیرین، خوراکی بوده و دارای خاصیت دارویی می‌باشد.

عناب تازه

مصارف خوراکی

میوهٔ خشک‌شدهٔ عناب

در بریتانیا عَنّاب را به صورت خشک‌شده یا به صورت آب‌نبات‌های طعم‌دار همراه با چای عصر می‌خورند. در کره، چین و تایوان، شربت شیرین میوه عَنّاب را مورد استفاده قرار می‌دهند. در برخی مناطق از عَنّاب برای تهیهٔ سرکه استفاده می‌شود و در آفریقا از آن کیک درست می‌کنند. عَنّاب کنسرو شده و چای با طعم عَنّاب نیز در جهان استفاده می‌شود اما در ایران، پاکستان و هندوستان، عَنّاب را بیشتر به صورت خشک شده استفاده می‌کنند.

خواص دارویی

عناب تازه خشک شده

عناب تازه و عناب تازه برش خورده

عَنّاب آرامش‌بخش و ضد بدخلقی است و در طب سنتی چین و کره از آن به عنوان دارویی که سبب کاهش اضطراب می‌شود و تقویت کننده معده و طحال و سیستم گوارشی است استفاده می‌کنند. عَنّاب خون را تصفیه و سموم را از بدن دفع می‌کند، سبب روشنی پوست شده و از بروز مشکلات قلبی جلوگیری می‌نماید.

عَنّاب خونساز، ملین و دارای لعاب بسیار است و سینه را نرم می‌نماید. استفاده از مغز میوه در زخم‌ها و بریدگی‌ها سبب سرعت بخشیدن به بهبود آن‌ها می‌شود. عَنّاب همچنین دندان‌ها را در برابر پوسیدگی مقاوم می‌سازد. چای عَنّاب دارای ماده ضدسرطانی ساپونینز است. این چای باعث ترمیم بافت‌های آسیب دیده و تقویت عضلات می‌شود. از جوشانده برگ عناب برای تسکین گلودرد و از عصاره آن برای درمان آن استفاده می‌شود. به خاطر سپرده شود که عناب باعث ازدیاد ویتامین k در خون می‌شود و خون را سفت می‌کند. پس بهتر است کسانی که غلظت خون بالایی دارند از مصرف آن پرهیز نمایند.

همچنین در طب اسلامی به علت پاکسازی خون باعث از بین رفتن جوش صورت می‌شود.

ارزش غذایی

این میوه منبع خوبی از ویتامین C و حاوی مقادیر قابل ملاحظه‌ای مواد معدنی است. همچنین دارای پروتئین، کربوهیدرات و مواد معدنی کلسیم، فسفر، آهن، کاروتن، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین و فلور می‌باشد. در ضمن حاوی پکتین (به عنوان کلسیم پکتات) به عنوان فیبر محلول مؤثر در کاهش چربی و قند خون است. محتوای چربی کل میوه عَنّاب بسیار کم است. نسبت اسیدهای چرب اشباع نشده به کل چربی در میوه عناب بالا است.

Jujube, raw

Fresh jujube fruits.
ارزش غذایی به ازای هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس)
انرژی	۳۳۱ کیلوژول (۷۹ کیلوکالری)
کربوهیدرات	20.23 g
چربی	0.2 g
پروتئین	1.2 g
ویتامین‌ها	درصد ارزش روزانه
برابر ویتامین آ	۵٪ ۴۰ میکروگرم
ویتامین (B۱)	۲٪ ۰٫۰۲ میلی‌گرم
(B۲)	۳٪ ۰٫۰۴ میلی‌گرم
نیاسین (B۳)	۶٪ ۰٫۹ میلی‌گرم
ویتامین ب۶	۶٪ ۰٫۰۸۱ میلی‌گرم
ویتامین ث	۸۳٪ ۶۹ میلی‌گرم
مواد معدنی	مقدار درصد ارزش روزانه
کلسیم	۲٪ ۲۱ میلی‌گرم
آهن	۴٪ ۰٫۴۸ میلی‌گرم
منیزیم	۳٪ ۱۰ میلی‌گرم
منگنز	۴٪ ۰٫۰۸۴ میلی‌گرم
فسفر	۳٪ ۲۳ میلی‌گرم
پتاسیم	۵٪ ۲۵۰ میلی‌گرم
سدیم	۰٪ ۳ میلی‌گرم
روی	۱٪ ۰٫۰۵ میلی‌گرم
دیگر اجزاء	مقدار
آب	77.86 g
Link to USDA Database entry
یکاها μg = میکروگرم • mg = میلی‌گرم IU = یکاهای بین‌المللی
†درصدهای تقریبی ارائه شده برای افراد بزرگسال از روی مرجع مصرف رژیم غذایی هستند. منبع: مرکز داده غذای وزارت کشاورزی آمریکا

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Jujube». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۶ نوامبر ۲۰۰۹.
• عُنًاب با ضم ع درست است که در فرهنگ لغات معین نیز به آن اشاره شده و در تلفظ اشتباهاً عَتًاب گفته می‌شود