محرم (ماه)
این مقاله دربارهٔ محرم (ماه) است. برای آشنایی با رویدادهای این ماه وقایع ماه محرم را ببینید.
| ماه عزاداری شیعیان بر امام حسین(ع) | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | محرم الحرام |
| ماه قبل | ذی‌حجه |
| ماه بعد | صفر |
| در سنت دینی | |
| اعمال و آیین‌ها | برگزاری عزاداری برای امام حسین(ع) |
| دعاها | خواندن زیارت عاشورا |
| احکام شرعی | حرمت جنگ و افزایش دیه |
| از ماه‌های حرام | می‌باشد |
| مناسبت‌ها و وقایع | شهادت امام حسین(ع) و یارانش، شهادت امام سجاد(ع)، اسارت بازماندگان واقعه کربلا |
| سنت‌های عرفی | برگزاری مراسم مختلف عزاداری |
برای دیگر کاربردها محرم را ببینید.
مُحَرَّمُ الحَرام نخستین ماه سالشمار هجری قمری است. دلیل نامگذاری این ماه، حرام بودن جنگ در آن ذکر شده است. واقعه کربلا که منجر به شهادت امام حسین(ع) و یارانش شد، در ماه محرم سال ۶۱ق اتفاق افتاد. شیعیان هر ساله دهه اولِ این ماه را برای امام حسین(ع) و یارانش سوگواری می‌کنند. البته در برخی از مناطق عزاداری آنها تا اربعین شهادت امام حسین(ع) (بیستم ماه صفر) به مدت ۵۰ روز ادامه دارد.
نامگذاری و جایگاه
مُحَرَّمُ الحَرام یا مُحَرَّم نخستین ماه سال، در تقویم هجری قمری است.[۱] این ماه را از آن جهت محرم به معنای حرام شده نامیدند که در آن جنگ و خونریزی حرام بوده است.[۲] محرم از ماه‌های حرام است که براساس دین اسلام جنگ در آنها حرام است.[۳] در جاهلیت نیز این ماه‌ها دارای حرمت بودند و در آنها جنگ و خونریزی ممنوع بود.[۴]
ماه عزاداری شیعیان
- «چون ماه محرم فرا می‌رسید، کسی پدرم [ امام کاظم(ع)) ] را خندان نمی‌دید و اندوه و حزن پیوسته بر او غالب می‌شد تا روز عاشورا. آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه او بود و می‌گفت: امروز روزی است که حسین(ع) شهید شده است».
قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۵۴۰.
شیعیان، ماه محرم برای امام حسین(ع) (شهادت ۱۰ محرم سال۶۱ق[۵]) عزاداری می‌کنند. بنا بر احادیث، امامان شیعه در این ماه عزادار بودند[۶] و شیعیان را نیز به روزه، عزاداری سفارش می‌کردند.
شیعیان در این ماه لباس سیاه به تن می‌کنند و اماکن مذهبی خود را سیاه‌پوش می‌کنند.[۷] همچنین گرچه شیعیان برگزاری جشن و عروسی را در این ماه حرام نمی‌دانند؛ اما عموماً از برگزاری خودداری می‌کنند.[۸]
میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب المراقبات گفته است:
- «برای دوستداران خاندان پیامبر(ص) شایسته است که در دهه اول محرم در قلب و ظاهرشان آثار حزن و اندوه هویدا باشد و بعضی از لذت‌های حلال را به ویژه در نهم، دهم و یازدهم این ماه ترک کنند، به مانند کسی که داغدار عزیزانش است؛ و در دهه اول محرم هر روز امامشان را با زیارت عاشورا یاد کنند.»[۹]
احکام شرعی
- حرمت جنگ: محرم از ماه‌های حرام است و به فتوای فقیهان جنگ و خونریزی در آن حرام است؛[۱۰] البته اگر به مسلمانان در این ماه‌ها حمله شود بر آنان دفاع واجب است.[۱۱]
- افزایش دیه: بنابر فقه اسلامی در صورتی که قتل در ماه محرم (ودیگر ماه‌های حرام) اتفاق بیافتد، بر دیه آن به میزان یک‌سوم دیه کامل افزوده می‌شود؛ یعنی قاتل باید دیه کامل به علاوه یک‌سوم دیه کامل را بپردازد.[۱۲]
همچنین ببینید: آیه اعتداء
بخشی از حدیث ریان بن شبیب:
اى پسر شبيب به راستى محرم همان ماهى است كه اهلِ جاهلیت در زمان گذشته ظلم و قتال را به خاطر احترامش در آن حرام مىدانستند و اين امت، نه حرمت اين ماه را نگه داشتند و نه حرمت پیامبرش را، در اين ماه ذريّه او را كشتند و زنانش را اسير كردند و دارایی‌اش را غارت كردند. خدا هرگز اين گناه آنها را نيامرزد...
شیخ صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۲
وقایع مهم ماه محرم
در ماه محرم حوادث مختلفی روی داده است برخی از آنها عبارتند از:
- شهادت امام حسین(ع) و یارانش در کربلا در سال ۶۱ق و اسارت خانواده‌اش[۱۳]
- حمله سپاه یزید بن معاویه به مکه و آتش زدن کعبه در سال ۶۴ق
- شهادت امام سجاد(ع) در ۱۲ [۱۴] یا ۲۵ محرم[۱۵] سال ۹۵ق
- تبعید امام جواد(ع) از مدینه به بغداد در سال ۲۲۰ق[۱۶]
- انفجار و تخریب حرم عسکریین(ع) در سال ۱۴۲۷ق[۱۷]
درگذشت حضرت آدم(ع)،[۱۸] شهادت حضرت یحیی(ع)،[۱۹] تولد حضرت ابراهیم(ع)[۲۰] و حضرت موسی(ع)[۲۱] نیز در این ماه ذکر شده است.
اعمال ماه محرم
| اعمال ماه محرم | |
| شب اول | خواندن دعایی خاص به هنگام رؤیت هلال ماه محرم[۲۲]
|
| روز اول |
|
| شب دهم |
|
| روز دهم (عاشورا) |
|
| روز بیست و یکم |
|
پانویس
- ↑ نگاه کنید به: مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۸۸-۱۸۹.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۸۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۴۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۴۶.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۲.
- ↑ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۲۸.
- ↑ «از چه وقت لباس مشکی بین مسلمانان رواج پیدا کرد»، وبسایت اسلام‌کوئست.
- ↑ «حکم جشن عقد و عروسی در ایا محرم»، خبرگزاری رسا.
- ↑ ملکی تبریزی، المراقبات، ۱۴۱۶ق، ص۲۵-۲۶.
- ↑ علامه حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۱۸.
- ↑ امام خمینی، استفتائات، ج١، ص۵۱۵.
- ↑ شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ص۷۴۳-۷۴۴؛ شهید ثانی، الروضة البهیه، مجمع الفکر الاسلامی، ج۴، ص۴۹۱؛ امام خمینی، تحریرالوسیله، دارالعلم، ج۲، ص۵۵۷.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۲.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۶.
- ↑ مفید، مسار الشیعة، دارالمفید، ص۴۵.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.
- ↑ خامه‌یار، تخریب زیارتگاههای اسلامی در کشورهای عربی، ۱۳۹۳ش، ص۲۹ و ۳۰.
- ↑ مرعشی نجفی، حوادث الایام، ص۵۱ (نسخه الکترونیکی).
- ↑ مرعشی نجفی، حوادث الایام، ص۲۶ (نسخه الکترونیکی).
- ↑ مرعشی نجفی، حوادث الایام، ص۴۶ (نسخه الکترونیکی).
- ↑ مرعشی نجفی، حوادث الایام، ص۳۳ (نسخه الکترونیکی).
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۳۱.
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۴۱.
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۴۲.
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۴۳.
- ↑ سید ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۹۲.
یادداشت
- ↑ خدایا، تویی معبود ازلی و این است سال نو، در این سال از تو درخواست می‌کنم حفظ شدنم را از شیطان و قدرت و غلبه بر این نفس فرمانده به گناه و مشغول بودن به آنچه مرا به تو نزدیک می‌کند، ای صاحب بزرگی و رأفت و محبت، ای تکیه‌گاه کسی که تکیه‌گاهی ندارد، ای اندوخته کسی که اندوخته‌ای ندارد، ای پناهگاه کسی که پناهگاهی ندارد، ای فریادرس کسی که فریادرسی ندارد، ای پشتوانه کسی که پشتوانه‌ای ندارد، ای گنجینه کسی که گنجی ندارد، ای نیکو آزمایش، ای بزرگ امید، ای توان ناتوانان، ای نجات‌بخش غرق‌شدگان، ای رهاننده‌ی هلاک شدگان، ای نعمت دهنده، ای زیباکار، ای فزون‌بخش، ای نیکوکار؛ تویی که برایت سجده کرد، سیاهی شب و روشنی روز و تابش ماه و شعاع خورشید و خروش آب و صدای برگ درختان، ای خدا شریکی برای تو نیست. خدایا ما را بهتر از آنچه گمان می‌کنند قرار ده و از ما آنچه را نمی‌دانند بیامرز و به آنچه از ما می‌گویند سرزنشمان مکن، خدا مرا بس است، معبودی جز او نیست، بر او تکیه کردم و او پروردگار عرش بزرگ است، به او ایمان آوردیم. همه‌چیزها از جانب پروردگار ماست و یادکنندگان به یاد نیاورند مگر صاحبان خرد، پروردگارا دل‌های ما را بعد از آنکه هدایتمان فرمودی منحرف مکن و از نزد خود رحمتی به ما ببخش، همانا تو بخشنده‌ای.اعمال روز اول ماه محرم کلیات مفاتیح الجنان با ترجمه استاد حسین انصاریان
- ↑ ترجمه: خداوند اجر ما را به سبب مصیبتی که از حسین به ما رسیده بزرگ گرداند و ما و شما را از کسانی قرار دهد که در کنار ولیِّ دمِ(خونخواه) او، امام مهدی از خاندان محمد(ع)، به خونخواهی او برمی خیزند.
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریرالوسیله، قم، دارالعلم، ۱۳۷۹ش.
- خامه‌یار، احمد، تخریب زیارتگاههای اسلامی در کشورهای عربی، قم، دارالاعلام لمدرسة اهلالبیت(ع)، ۱۳۹۳ش.
- سید ابن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنة، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، بی‌تا.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح فضل الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- علامه حلی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
- مرعشی نجفی، سید مهدی، حوادث الایام: گاهشمار تاریخ شیعه، ترجمه علی عطائی اصفهانی (نسخه الکترونیکی منتشر شده توسط مؤسسه فرهنگی-اسلامی شبکة الامامین الحسنین(ع)).
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق، اسعد داغر، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعه، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد، تصحیح مؤسسة آل‌البیت، قم، کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- مفید، محمد بن محمد، مسار الشیعه، تحقیق شیخ مهدی، نجف، دارالمفید، بی‌تا.
- ملکی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات اعمال السَّنَة، قم، مؤسسة دار الإعتصام للطباعة و النشر، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- «از چه وقت لباس مشکی بین مسلمانان رواج پیدا کرد»، وبسایت اسلام‌کوئست.
- «حکم جشن عقد و عروسی در ایا محرم»، خبرگزاری رسا.
| سنت‌ها و مراسم‌ها | فهرست آیین‌های عاشورایی • سیاه‌پوشی • تشت‌گذاری • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سنج و دمام • مرثیه‌خوانی • نوحه‌خوانی • دسته عزاداری • هیئت عزاداری • تعزیه‌خوانی • روضه‌خوانی • مقتل‌خوانی • قمه‌زنی • نخل‌گردانی • تابوت‌گردانی • مراسم‌تابوت • مشعل‌گردانی • حسی • گِل‌مالی • شاخسِی واخسِی • همایش شیرخوارگان • پیاده‌روی اربعین • خیمه‌سوزان • چاووش‌خوانی • عَلَم‌کشی • چهل منبر • یزله‌خوانی • عزاداری طویریج • پرده‌خوانی • یوم‌الحسین • جاماندگان اربعین • یوم العباس • کفن‌پوشی |  |
|---|---|---|
| روضه‌ها | ||
| تعزیه‌ها | ||
| مناسبت‌ها | ||
| مکان‌ها | کربلا • حرم امام حسین(ع) • حرم حضرت عباس(ع) • بین‌الحرمین • تل زینبیه • گودال قتلگاه • کف‌العباس • خرابه شام • خیمه‌گاه • فرات • غاضریه • نهر علقمه • نینوا • حسینیه • تکیه • سقاخانه • امام‌باره • حسینی‌دالان • بازار شام | |
| کتاب‌ها | ||
| آداب | ||
| مرثیه‌ها | ||
| وابسته | سوگواری • مقتل • توغ • زیارت عاشورا • تحریفات عاشورا • ادبیات عاشورایی • موکب • لعن یزید • گریه بر حسین(ع) • حدیث ریان بن شبیب • پیرغلام اهل‌بیت • فقه عزاداری | |