An Svahaílis

An Svahaílis

Kiswahili agus كِسْوَحِيلِ
Cineál	macraitheanga, teanga nádúrtha agus teanga bheo
Úsáid
Cainteoirí dúchais	15,437,390 (2012)
Dúchasach do	Swahili people (en)
Stáit	an Tansáin, Poblacht Dhaonlathach an Chongó, an Chéinia, Ruanda agus Uganda
Aicmiú teangeolaíoch
teanga dhaonna teangacha Nígir-Congó teangacha Atlantach-Congó teangacha Volta-Congó teangacha Benue-Congó teangacha Bantóideacha teangacha Bantóideacha Deisceartacha teangacha Bantúcha teangacha Bantúcha Oirthearacha teangacha Bantúcha Oirthuaisceartacha teangacha Bantúcha Oirthuaisceartach an Chósta teangacha Sabaki
Tréithe
Córas scríbhneoireachta	aibítir Laidineach agus Swahili Ajami (en)
Institiúid caighdeánaithe	Baraza la Kiswahili la Taifa (en)
Cóid
ISO 639-1	sw
ISO 639-2	swa
ISO 639-3	swa
Glottolog	swah1254
Linguasphere	99-AUS-m
Ethnologue	swa
ASCL	9211
IETF	sw

Na háiteanna ina n-úsáidtear an Svaihílis mar fhrancbhéarla nó mar theanga dhúchais

Teanga Bhantúch í an Svahaílis a labhraítear in Oirthear na hAfraice. Is dócha nach bhfuil sí ó dhúchas ach ag cúig mhilliún duine, ach tá glacadh forleathan léi mar fhrancbhéarla, is é sin, mar theanga comhchaidrimh idir daoine a labhraíonn teangacha éagsúla Bantúcha, agus mar sin, is dócha go bhfuil an deich n-oiread eile in ann comhrá líofa a dhéanamh trí mheán na Svahaílise. Tá teanga Bhantúch éigin eile ó dhúchas ag an gcuid is mó de mhuintir Oirthear na hAfraice, rud a chuireann ar a gcumas Svahaílis a fhoghlaim go sciobtha. Scéal eile is ea é go bhfuil an Svahaílis ag dul i bhfairsinge ar fud an réigiúin mar theanga dhúchais freisin, go háirithe i dtimpeallacht na mbealaí tábhachtacha tráchtála.

D'fhorbair an Svahaílis in Oileán Shainsibeár, áit a raibh lárionad tráchtála ag na hArabaigh fadó. Bhí na hArabaigh ag cimiú Afracánaigh i mórthír na hAfraice le hiad a dhíol ar mhargaí na sclábhaithe i Sainsibeár. Nuair a meascadh teangacha Bantúcha na sclábhaithe agus Araibis na dtráchtálaithe trí chéile, is éard a fuarthas ná an Svahaílis. Teanga Bhantúch í go bunúsach, ach tá sí breac le hiasachtaí Araibise. Glactar leis gurb as an Araibis a tháinig focal as gach triúr sa Svahaílis. Fuair an teanga a hainm féin ó na hArabaigh, nó is é is brí leis san Araibis ná "cósta".

Scríobhadh Svahaílis an chéad uair san ochtú haois déag, agus ba iad na litreacha Arabacha a bhí in úsáid san am sin. Ina dhiaidh sin, áfach, shealbhaigh Sasana, an Fhrainc agus an Ghearmáin na réigiúin ina raibh an teanga á labhairt, agus ba í an aibítir Laidineach a cuireadh i bhfeidhm ar an teanga ansin. Fuair an Svahaílis cuid mhaith focail iasachta as na teangacha áirithe seo freisin.

Sa Tansáin agus sa Chéinia is mó a labhraítear an Svahaílis, agus stádas oifigiúil aici sna tíortha sin. Cloistear cuid mhaith Svahaílise in Uganda freisin, agus stádas oifigiúil aici ansin ón mbliain 2005 anuas, cé go bhfuil ceist na teanga náisiúnta ina hábhar conspóide ansin go minic, toisc go bhfuil na Baganda - an dream eitneach a bhfuair an tír a hainm uathu - den bharúil gur chóir stádas na teanga náisiúnta a bhronnadh ar a dteanga féin, an teanga Luganda. Tá an Svahaílis tábhachtach mar fhrancbhéarla i bPoblacht Dhaonlathach an Chongó (is é sin, an tír ar a dtugtaí an tSáír ar feadh i bhfad), agus aitheantas oifigiúil aici ansin mar theanga réigiúnach. Is í an Tansáin an tír is mó a chuireann an Svahaílis chun cinn trí rialúcháin oifigiúla, nó tá an Béarla i bhfad níos láidre sa Chéinia.

Na Briathra

Teanga tháite atá sa Svaihílis ó thaobh a briathra: foirmítear na briathra le mír amháin leis an ainm a thaispeáint, mír eile leis an aimsir a thaispeáint, agus mír leis an briathar féin a thaispeáint ina ndiaidh siúd, iad curtha le chéile mar focal amháin. Mar sin, is féidir, mar shampla, an frása 'siúlaim' a aistriú leis na míreanna don chéad phearsa uatha ('ni-'), don aimsir láithreach (-na-), agus an briathar 'siúil' ('-tembea') - mar sin, is é 'ninatembea' an t-aistriúchán ar 'siúlaim' isteach sa tSvaihílis.

Seo hé a leanas páirtliosta de na míreanna seo in éindí le roinnt briathra coitianta:

Pearsa	Mír (1ú agus 2ú díochlaonadh)
1ú uatha	Ni-
2ú uatha	U-
3ú uatha	A-
1ú iolra	Tu-
2ú iolra	M-
3ú iolra	Wa-

Aimsir	Mír
Caite	-li-
Tar éis a dhéanamh	-me-
Láithreach	-na-
Fáistineach	-ta-

Briathar as Gaeilge	Briathar as Svaihílis
scríobh	-andika
féach	-angalia
iompair	-beba
gáire a dhéanamh	-cheka
éirí tuirseach	-choka
críochnaigh	-maliza
bolaigh	-nusa
dreap, plandaigh	-panda
tóg go (háit)	-peleka
sos a thógáil	-pumzika
folc	-oga
feic	-ona
léim	-ruka
cabhraigh	-saidia
taistil	-safiri
léigh	-soma
síl, ceap	-fikiri
gearr	-kata
aontaigh	-kubali
casacht a dhéanamh	-kohoa
labhair	-zungumza
caith (éadaí)	-vaa
greim a bhaint as (rud)	-uma
seol	-tuma
buaigh	-shinda
siúil	-tembea
seas	-simama
glaoigh	-ita
suigh	-kaa