John F. Kennedy
Bhí John Fitzgerald "Jack" Kennedy, Sr. (Gaeilge: Seán Mór Mac Gearailt Ó Cinnéide; 29 Bealtaine, 1917 - 22 Samhain, 1963), nó JFK mar a thugtar go minic air, ina 35ú Uachtarán ar na Stáit Aontaithe idir 1961 agus 1963, nuair a feallmharaíodh é. Eisean an duine ab óige a toghadh mar uachtarán riamh, agus an t-aon uachtarán Caitliceach a bhí ann (roimh Joe Biden).
Tús a shaoil
[cuir in eagar | athraigh foinse]Rugadh agus tógadh Kennedy i mBrookline, baile i Massachusetts sa bhliain 1917. Mac leis an bpolaiteoir iomráiteach Joseph P. Kennedy, Sr. agus Rose Fitzgerald ab ea é. D'fhreastail Kennedy ar Scoil Edward Devotion ar dtús ar feadh ceithre bliana, agus ansin Scoil Dexter i mBostún, agus bliain amháin eile ag Scoil Canterbury. Tar éis Canterbury, chuaigh sé isteach i Choate Rosemary Hall i Wallingford, Connecticut. Ceann de na scoileanna chónaithe is fearr sa tír ab ea í, agus bhain sé céim amach sa bhliain 1935.
Sheol sé go Londain, Sasana ar an 25 Meán Fómhair sa bhliain chéanna, in éineacht lena thuismitheoirí agus a dheirfiúr Kathleen Cavendish. Chláraigh sé le LSE (Scoil na hEacnamaíochta Londain) chun staidéar a dhéanamh ar gheilleagar polaitiúil ar feadh bliana faoin Ollamh Harold Laski, ach cuireadh san ospidéal é nuair a thit sé tinn. Mar thoradh, bhí ar Kennedy filleadh ar ais go dtí na Stáit Aontaithe. San fhómhar sa bhliain 1935, chláraigh sé le hOllscoil Princeton, New Jersey, ach d'éirigh sé tinn arís. Buíochán a bhí i gceist ag an am seo. San fhómhar an bhliain ina dhiaidh sin, thosaigh Kennedy ag freastal ar Ollscoil Harvard.
Thaistil sé chuig an Eoraip faoi dhó i rith a thréimhse ag Ollscoil Harvard. Chuaigh sé go dtí Sasana arís, áit ina raibh a athair mar ambasadóir. Sa bhliain 1937, forordaíodh stéaróidigh do Kennedy, chun smacht a chur ar a chuid drólainníteas, ach thosaigh a fhadhbanna ag méadú mar thoradh air sin. Sa deireadh, d'éirigh sé níos tinne le hoistéapóróis sa dhromlach. Bhain Kennedy céim amach ó Ollscoil Harvard, agus ansin bhog sé go dtí an scoil ghnó ag Ollscoil Stanford. Tar éis dó Stanford a fhágáil, thaistil sé go dtí Meiriceá Theas.
Scríobh Kennedy a thráchtas "Why England Slept" sa bhliain 1940, ar eachtraí na mBriotanach agus an Comhaontú Munich. Theastaigh uaidh an tráchtas a choimeád san ollscoil ar dtús, ach chuir a athair ina luí air an tráchtas a fhoilsiú mar leabhar. D'fhág Kennedy Harvard agus céim bainte amach aige i gcúrsaí idirnáisiúnta I mí an Mheithimh 1940. Foilsíodh an tráchtas sa bhliain chéanna, a bhí an-rathúil freisin.
I bhfad níos déanaí, nochtadh go raibh Galar Addison ag Kennedy agus é ina fhear óg. Níor fhoilsíodh an t-eolas seo i rith a shaoil.
Seirbhís mhíleata
[cuir in eagar | athraigh foinse]
Isteach san airm S.A.M. leis sa bhliain 1941. Liostáil sé de a dheoin féin ar dtús, ach diúltaíodh é mar gheall ar na fadhbanna a bhí aige leis a dhroim. Glacadh Kennedy isteach sa chabhlach san Fhómhar an bhliain chéanna, agus tá seans ann gur úsáid a athair a chuid tionchar. Ina mheirgire dó, thosaigh Kennedy ag obair san oifig a thóg nuacht agus eolas don Rúnaí an Chabhlaigh. B'é sin an obair a bhí á dhéanamh aige nuair a d'ionsaigh na Seapánaigh Pearl Harbor. D'fhreastail Kennedy ar an "Naval Reserve Officers Training School" agus "Motor Torpedo Boat Squadron Training Center". Ansin seoladh é ar dualgas i bPanama ar dtús, agus ansin an throid san Aigéan Ciúin. Ghlac Kennedy páirt i gcúpla misean anseo, agus bronnadh céim leifteanant air, i gceannas ar thoirpéad-bháid patróil.
San oíche ar an 2 Lúnasa 1943, bhí bád Kennedy, an PT-109, ag glacadh páirt i ruathar in aice le New Georgia, nuair a bhuail scriostóir Seapánach é. Caitheadh Kennedy trasna an mbád, agus ghortaigh sé a dhroim arís.
Cé go raibh sé gortaithe, thóg Kennedy saighdiúir gortaithe eile ar feadh trí mhíle san aigéan, go dtí oileán. Thit Kennedy gan mheabhair anois is arís i rith an crá, ach bhí sé ábalta é féin agus a chomhalta a shábháil. Mar aitheantas ar na heachtraí seo, bronnadh an "Navy and Marine Corps Medal" air.
Na boinn eile a bhuaigh Kennedy le linn an Dara Cogadh Domhanda ná an "Purple Heart", "Asiatic-Pacific Campaign Medal", agus an "World War II Victory Medal". Scaoileadh amach é sa bhliain 1945, agus ghéill na Seapánaigh cúpla mí níos déanaí.
Polaitaíocht
[cuir in eagar | athraigh foinse]
Tháinig John F. Kennedy slán as an gcogadh, ach cailleadh a dheartháir Joseph P. Kennedy, Jr. ar an 12 Lúnasa, 1944. De bharr seo, cuireadh níos mó brú ar John tús a chur leis a shaol sa pholaitíocht.
Sa bhliain 1946, d'éirigh James Michael Curley as a shuíochán, agus bhí bua láidir ag Kennedy. Chaith Kennedy sé bliana as seo amach ina fheisire, ag vótáil i gcoinne an Uachtaráin Harry S Truman agus a pháirtí féin uaireanta.
I 1952, bhuaigh sé an suíochán Seanaid i Massachusetts, i gcoinne an tSeanadóra Henry Cabot Lodge (Poblachtach).
Ar an 12 Meán Fómhair 1953, phós Kennedy Jacqueline Lee Bouvier. Lean na fadhbanna a bhí aige leis a dhromlach ar aghaidh, agus seoladh é faoin scian go minic i rith an dá bhliain ina dhiaidh. Bhí an t-ádh air nár chailleadh é, i rith an tréimhse seo.
Mar thoradh, bhí Kennedy as láthair ón tSeanad go minic. Bhí fadhb ag Kennedy sa bhliain 1954 nuair a bhí an Seanad réidh McCarthy a cháineadh, agus níor chaith sé vóta mar bhí sé san ospidéal arís. Leis an eachtra seo, rinneadh a lán dochar dó.
Foilsíodh a leabhair Profiles in Courage, a bhuaigh an Duais Pulitzer sa bhliain 1957, i gcatagóir Beathaisnéis.
Chaith Kennedy vóta i bhfabhar an Acht um Chearta Sibhialta sa bhliain 1957, cé gur vótáil sé i gcoinne an Leasú ar Thriail Giúiré níos luaithe. Tacadóirí láidir ina chéad fheachtas uachtaránachta ab ea James Eastland, John McClellan, agus Gobharnóir Mississippi James Coleman, daoine a bhí i bhfabhar an idirdheighilt. Bhí an Seanadóir Joseph McCarthy cairdiúil leis an gclann Kennedy freisin. Chaith Robert F. Kennedy tréimhse ag obair ina fhoireann, agus bhí McCarthy ag dul amach le Patricia Kennedy ar feadh tamaill.
Toghchán 1960
[cuir in eagar | athraigh foinse]
Sa bhliain 1960, d'fhógair John F. Kennedy go mbeadh sé ag dul isteach sa thoghchán, chun a bheith ina uachtarán ar na Stáit Aontaithe. Chun áit a bhuaigh ina iarrthóir don pháirtí Daonlathach, bhí comórtas deacair aige ón Seanadóir Hubert H. Humphrey as Minnesota, an Seanadóir Lyndon B. Johnson as Texas agus Adley Stevenson[1].
D'éirigh Kennedy as an gcomórtas mar iarrthóir inghlactha. Fógraíodh é ar an 13 Iúil 1960 go mbeadh Kennedy an iarrthóir a bheadh ag glacadh páirt sa toghchán. D'ainneoin na caismirte a bhí eatarthu níos luaithe, roghnaigh Kennedy Johnson ina iarrthóir don leas-Uachtaránacht. Bhí tacaíocht an-láidir ag Johnson i ndeisceart na tíre, rud a bhí de dhíth go géar ar Kennedy. Na príomhchúrsaí a raibh siad ag caint faoi ná an geilleagar, Caitliceachas Kennedy, Cúba, agus na dúshláin a bhí ann i gcoinne Aontas na Sóivéide.
Phléigh Kennedy agus a theagmhálaí Richard Nixon ón Pháirtí Poblachtach na cúrsaí seo le chéile i rith an chéad díospóireacht uachtaránachta a bhí le feiceáil ar an teilifís. Bhí cuma mí-chompordach agus corraitheach ar Nixon, agus cheap formhór an lucht féachana go raibh an bua ag Kennedy, é a bhí socair agus féinmhuiníneach. Eachtra stairiúil a bhí ann pé scéal é, agus bhí páirt tábhachtach ag an teilifís i bpolaitíocht as seo amach.
Uachtaránacht
[cuir in eagar | athraigh foinse]Rinneadh 35ú uachtarán de ar an 20 Eanáir 1961. Ag an searmanas, d'iarr Kennedy ar mhuintir na tíre a bheith fuinniúil ar son na tíre, leis na bhfocail stairiúil, "Ask not what your country can do for you, ask what you can do for your country". D'iarr sé freisin ar náisiúin an domhain aontú le chéile chun troid i gcoinne na comh-naimhde a bhí acu - an tíorántacht, an bhochtaineacht, galar, agus cogadh féin.
Cúba agus Scannal Bhá na Muice
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ar an 17 Aibreán 1961, thóg Kennedy an t-ordú ionradh a thosaigh ar Chúba. Le tacaíocht ón Central Intelligence Agency (CIA), d'fhill 1,500 deoraí Chúbacha a bhí ag traenáil i Meiriceá ar ais go dtí an t-oileán chun an ruaig a chur ar Fidel Castro ("Briogáid 2506" an t-ainm a bhí orthu). Níor thóg na Meiriceánaigh aon aerthacaíocht do na saighdiúirí, áfach, agus chuir an tacaíocht láidir a bhí ag Castro iontas orthu freisin. Chomh maith le sin, rinneadh roinnt botúin tábhachtacha. Mar sin, ar an 19 Aibreán 1961 bhí formhór na n-ionsaitheoirí maraithe nó faoi ghlas ag Castro. B'éigean do Kennedy idirbheartaíocht a dhéanamh le Castro chun na 1,189 marthanóir a scaoileadh saor. D'aontaigh Cúba fiche mí ní ba déanaí, nuair a thug na Meiriceánaigh $53 milliúin i mbia agus cógas dóibh ar malairt. Eachtra a chur an-aiféaltas ar Kennedy ab ea é seo, cé go raibh sé sásta an locht ar fad a ghlacadh.
Géarchéim na nDiúracán i gCúba
[cuir in eagar | athraigh foinse]Thosaigh Géarchéim na nDiúracán i gCúba ar an 14 Deireadh Fómhair 1962, nuair a thóg spiair-eitleán Meiriceánach U-2 grianghraif ina raibh láithreán [Diúracán balaistíoch|diúracáin]] le feiceáil faoi thógáil i gCúba. Bhí rogha deacair ag Kennedy - ba mhaith leis ionsaí a dhéanamh ar an láithreán, ach ba seans ann go mbeadh cogaidh in aghaidh an Aontas Sóivéadach mar thoradh. Cuireadh brú ar Kennedy ionsaí a dhéanamh, ach sa deireadh roghnaigh sé imshuí a chur ar an oileán.
Tréimhse corraitheach ab ea é, agus bhí an cuma air go mbeadh cogadh núicléach ag briseadh amach ag am éigean. Thosaigh Kennedy ag plé an fhadhb le Nicíte Cruistsiof, agus bhí comhaontú acu tar éis seachtain. Bhain Cruistsiof na diúracáin amach as gCúba, agus gheall Kennedy nach mbeadh ionradh ar bith ar Chúba arís. Deirtear gur aontaigh Kennedy faoi rún diúracáin Meiriceánacha a thóg amach as an Tuirc sé mhí níos déanaí.
Meiriceá Laidineach agus an Cumannachas
[cuir in eagar | athraigh foinse]Chun smacht a chur ar fhás an chumannachais i Meiriceá Laidineach, bhunaigh Kennedy an Alliance for Progress, a thóg cabhair do na tíortha sa réigiún seo agus a rinne iarracht caighdeán chearta na ndaoine a mhéadú. Bhí sé ag obair sa scéim seo le Gobharnóir Luis Muñoz Marín i bPórtó Ríce, agus rinneadh dul chun cinn i bhforbairt an gcomhlathas sa tír seo.
Peace Corps
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ceann de na céad eachtraí a rinne Kennedy nuair a bhí san oifig é, b'é bunú an "Peace Corps". Sa chlár seo, chuir na Meiriceánaigh cabhair ar fáil don Tríú Domhan in oideachas, feirmeoireacht, leigheas agus tógáil.
Vítneam
[cuir in eagar | athraigh foinse]Bhain Kennedy úsáid as na seirbhísí míleata chun troid i gcoinne an chumannachais. Ba mhaith leis seasamh láidir a dhéanamh i Vítneam, agus mar sin thug sé tacaíocht pholaitiúil, eacnamaíochta agus mhíleata don rialtas i Vítneam Theas. Seoladh 18,000 "comhairleoir" míleata agus na "U.S. Special Forces" go dtí an réigiún. Lean an feachtas ar aghaidh ar feadh blianta. Bhí saighdiúirí Meiriceánacha ag troid go díreach sa chogadh ar feadh blianta i ndiaidh Kennedy.
Sa bhliain 1963, mhéadaigh Kennedy an tacaíocht mhíleata, ach níor éirigh sé go maith. I mí Iúil, bhí géarchéim pholaitiúil i Vítneam. Shocraigh Kennedy ar ruaig a chur ar uachtarán na tíre, Ngo Dinh Diem, le coup d'état.
Óráid i mBeirlín Thiar
[cuir in eagar | athraigh foinse]
Ar an 26 Meitheamh 1963, chuaigh Kennedy ar chuairt reatha go dtí Beirlín Thiar. Bhí na sluaite daoine amach ar na sráideanna, agus thóg Kennedy óráid i gcoinne an chumannachais. Deirtear go raibh daoine ar an taobh eile den bhalla ag tabhairt bualadh bos dó, chun agóid a dhéanamh i gcoinne na Rúiseach.
Dúirt Kennedy go léirigh an balla loiceadh an chumannachais. Tá cáil ag an óráid inniu mar gheall ar na bhfocail stairiúla "Ich bin ein Berliner". Thug uachtarán SAM Beirlíneach air féin, ag léiriú a chuid tacaíochta do mhuintir iarthar na cathrach.
Meastar go raibh 5/6 den daonra amach ag éisteacht le Kennedy ar an lá seo.
Labhair SAM go láidir in éadan an bhalla. Ach ní dhearna siad ní ba mhó ná sin. Cinnte bhí eagla orthu go dtosófaí cogadh. Ach ba léir go raibh an babhta seo den chogadh fhuar bainte ag na Sóivéadaigh.
Éire
[cuir in eagar | athraigh foinse]Ba de bhunadh Éireannach é Kennedy, agus tugadh fearadh na fáilte roimh John f. KEnnedy nuair a thug sé cuairt ar Éirinn sa samhradh i 1963, an chéad Uachtarán ar Stáit Aontaithe Mheiriceá a rinne amhlaidh.
Bhí an tUachtarán Kennedy ag filleadh ar an áit ónar thug a shin-sheanathair, Patrick Kennedy, aghaidh ar Mheiriceá in 1848 le linn an Ghorta Mhóir. Le linn an turais chorraithigh seo a mhair ceithre lá, chruinnigh daoine thart ar an Uachtarán Kennedy ina sluaite ag iarraidh gearrfhéachaint a fháil air. Bhí na sráideanna plódaithe le lucht deamhéine a raibh bratacha Éireannacha agus Meiriceánacha ina nglac acu. Mar chuid den turas, thug an tUachtarán Kennedy cuairt ar a bhaile dúachasach i mBaile Fearainn, Contae Loch Garman, Thug sé cuairt chomh maith ar phort Ros Mhic Thriúin, áit ar thug a shin-sheanathair faoin aistear farraige go Meiriceá in 1848
Níos déanaí, thug sé óráid d'Oireachtas Éireann i mBaile Átha Cliath agus . Bhuail sé le hUachtarán Éamon de Valera, agus bhunaigh siad an "American Irish Foundation" le chéile, chun naisc a chur chun cinn idir na tíre. Teaghmas suntasach i nua-stair na hÉireann ab ea a chuairt ar Éirinn.[2]
Feallmharú
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tamall gairid i ndiaidh a chuairte ar Éirinn, feallmharaíodh an tUachtarán Kennedy in Dallas, Texas. B'é Lee Harvey Oswald an duine a bhí cúisithe as feallmharú John F. Kennedy, ar 22 Samhain 1963, i nDallas, Texas.
Bíonn díospóireacht agus argóint ar siúl i gcónaí faoin eachtra seo, faoi na sonraí agus na cúiseanna. Dúirt Oswald féin nach raibh sé ach ina cheap milleáin, agus níor mharaigh sé éinne ar chor ar bith. Rialaigh an House Select Committee on Assassinations (HSCA), a chruinnigh idir 1976 agus 1979, go raibh Oswald ciontach. Ach, mhaígh siad freisin go raibh Oswald páirteach i dteoiric comhcheilge. Sa bhliain 2002, níor cheap ach 32% de na Meiriceánaigh go ndearna Oswald an jab ina aonar.
Tagairtí
[cuir in eagar | athraigh foinse]- ↑ Rinne Kennedy go leor taistil. Mar shampla, chuaigh sé go dtí an Virginia Thiar chun labhairt leis na mianadóirí. Bhuaigh sé a gcuid tacaíochta, cé go raibh sé ina Chaitliceach agus ba stát Phrotastúnach é sa formhór
- ↑ Banc Ceannais na hÉireann. "Bonn Profa Airgid €10 (JFK) 2013" (ga). www.collectorcoins.ie. Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2022-06-15. Dáta rochtana: 2022-06-15.
- Ailt le téacs sa Ghaeilge
- Daoine a rugadh i 1917
- Básanna i 1963
- An Dara Cogadh Domhanda
- Caitlicigh
- Ceannairí an Chogaidh Fhuair
- Daoine as Brookline, Massachusetts
- Daoine a feallmharaíodh
- Daonlathaigh na Stát Aontaithe
- Fir
- Gníomhaithe cearta daonna Meiriceánacha Afracacha
- Meiriceánaigh de bhunadh na hÉireann
- Pearsanra míleata Meiriceánach
- Seanadóirí na Stát Aontaithe
- Teaghlach Kennedy
- Uachtaráin na Stát Aontaithe