Nodaireacht ailgéabrach (ficheall)
Is modh é nodaireacht ailgéabrach (nó NA) chun na gluaiseachtaí a thaifeadadh agus a thuairisciú i gcluiche fichille. Tá sé bunaithe ar chóras na gcomhordanáidí chun gach cearnóg ar an gclár fichille a aithint go huathúil. Tá sé caighdeánach anois i measc na n-eagraíochtaí fichille go léir agus i bhformhór na leabhar, irisí agus nuachtáin. I dtíortha ina labhraítear Béarla, baineadh úsáid go ginearálta as an modh comhthreomhar nodaireachta tuairiscí i bhfoilseacháin fichille go dtí thart ar 1980. Tá nodaireacht thuairisciúil fós in úsáid ag roinnt imreoirí níos sine, ach ní aithníonn FIDE é a thuilleadh.
Faightear nodaireacht ailgéabrach i bhfoirmeacha agus i dteangacha éagsúla agus tá sí bunaithe ar chóras a d'fhorbair Philipp Stamma. D'úsáid Stamma ainmneacha nua-aimseartha na gcearnóg, ach d'úsáid sé p do ghluaiseachtaí an cheithearnaigh agus comhad (file sa Bhéarla) an bhaill (a trí h) in ionad an chéad litir d'ainm an bhaill. Cuireann an t-airteagal seo síos ar an nodaireacht ailgéabrach chaighdeánach (NC) a éilíonn FIDE.
Na cearnóga a ainmniú
[cuir in eagar | athraigh foinse]Tá gach cearnóg den chlár fichille aitheanta ag péire comhordaithe uathúil - litir agus uimhir. Déantar colúin ingearacha na gcearnóg, ar a dtugtar fomhaid, a lipéadú mar chlé h ó chlé an Bháin (an taobh na banríona) ar dheis (taobh an rí). Tá na sraitheanna cothrománacha de chearnóga, ar a dtugtar ranganna, uimhrithe 1 go 8 ag tosú ó thaobh an Bháin ar an chlár. Dá bhrí sin tá litir uathúil aitheantais comhaid ag gach cearnóg agus ina dhiaidh sin bíonn ranguimhir. (Mar shampla, tosaíonn rí an Bháin an cluiche ar chearnóg e1; is féidir le ridire an Duibh ar b8 bogadh chuig cearnóga a6 nó c6 a oscailt.)
Na fir fichille a ainmniú
[cuir in eagar | athraigh foinse]Sainaithnítear gach cineál fir (seachas na fichillíní) le litir chás uachtair. Baineann imreoirí a labhraíonn Gaeilge úsáid as na litreacha R do rí, Br don bhanríon, C do chaiseal, E don easpag, F d'fhichillí, agus Rd nó D do ridire (ós rud é go n-úsáidtear R cheana féin). Baineadh úsáid freisin as S (ón ó Springer sa Ghearmáinis) don ridire sna laethanta tosaigh den nodaireacht ailgéabrach agus baintear úsáid as fós i roinnt fadhbanna fichille.
Is féidir le himreoirí a labhraíonn teangacha eile litreacha difriúla a úsáid; mar shampla, úsáideann imreoirí Béarla B don Easpag (ó 'bishop') agus imreoirí Fraincise F don easpag (ó 'fou'). I litríocht fichille, go háirithe an litríocht atá beartaithe do lucht féachana idirnáisiúnta, is minic a chuirtear deilbhíní uilíocha in ionad na litreacha teanga-shonracha do na fir, mar shampla, léirítear Rdf3 mar ♘ f3. Tugtar nodaireacht ailgéabrach figurine ar an stíl seo.
Ní aithnítear na fichillíní le litreacha uachtaracha, ach le cáis íochtair. Ní gá idirdhealú a dhéanamh idir na fichillíní chun gluaiseachtaí a thaifeadadh, toisc nach féidir ach le fichillín amháin bogadh go cearnóg áirithe. (Is eisceacht iad gabhálacha an fhichillín agus léirítear iad go héagsúil mar a mhínítear thíos.)
| An rí | An bhanríon | An caiseal | An t-easpag | An ridire | An ceithearnach | |
| Alemán | K = König (rey) | D = Dame (dama) | T = Turm (torre) | L = Läufer (corredor) | S = Springer (saltador) | (B) = Bauer (peón) |
| Español | R = Rey | D = Dama | T = Torre | A = Alfil | C = Caballo | (P) = Peón |
| Esperanto | R = Reĝo (rey) | D = Damo (dama) | T = Turo (torre) | K = Kuriero (mensajero) | Ĉ = Ĉevalo (caballo) | (P) = Peono (peón) |
| Francés | R = Roi (rey) | D = Dame (dama) | T = Tour (torre) | F = Fou (bufón) | C = Cavalier (caballero) | (P) = Pion (peón) |
| Hindi | R = Rājā (rey) | V = Vazīr (visir) | H = Hāthī (elefante) | O = Ūṁṭ (camello) | G = Ghoṛā (caballo) | (P) = Pyādā (infantería) |
| Inglés | K = King (rey) | Q = Queen (reina) | R = Rook (castillo) | B = Bishop (obispo) | N = Knight (caballero) | (P) = Pawn (peón) |
| Italiano | R = Re (rey) | D = Donna (dama) | T = Torre (torre) | A = Alfiere (alférez) | C = Cavallo (caballo) | (P) = Pedone (peón) |
| Neerlandés | K = Koning (rey) | D = Dame (dama) | T = Toren (torre) | L = Loper (corredor) | P = Paard (caballo) | Pion (peón) |
| Polaco | K = Król (rey) | H = Hetman (comandante) | W = Wieża (torre) | G = Goniec (mensajero) | S = Skoczek (saltador) | (P) = Pion (peón) |
| Ruso | Kp = Korol' (rey) | Ф = Ferz' (visir) | Л = Lad'ya (barco) | C = Slon (elefante) | K = Kon' (caballo) | (П) = Peshka (peón) |
| Irlandés | R = Rí (rey) | Br = Banríon (reina) | C = Caiseal (castillo) | E = Easpag (obispo) | Ri = Ridire (caballero) | (F) = Ceithearnach (peón) |
Nodaireacht le haghaidh na n-athruithe
[cuir in eagar | athraigh foinse]Léirítear aistriú na bhfear uilig le litir uachtair an fhir, móide comhordú cheann scríbe na cearnóige. Mar shampla, Ee5 (bog an t-easpag go dtí e5), Rdf3 (bog an ridire go f3). I gcás gluaiseachtaí an fhichillín, ní úsáidtear litir a thaispeánann an fichillín, ní thugtar ach ceann scríbe na cearnóige. Mar shampla, c5 (bog an fichillín go c5).
Gabhálacha
[cuir in eagar | athraigh foinse]
Gluaiseachtaírái débhríocha a mhíniú
[cuir in eagar | athraigh foinse]
Nuair is féidir le dhá fhear chomhionann (nó níos mó) gluaiseacht go dtí an chearnóg chéanna, aithnítear an fear ata ag gluaiseacht go uathúil trí litir an fear a shonrú, agus in ord íslitheach ina dhiaidh ansin:
- an comhad imeachta (má tá siad difriúil); nó
- rang an imeachta (má tá na comhaid mar an gcéanna ach go bhfuil na ranganna éagsúil); nó
- an comhad agus an rang (mura leor é féin chun an fear a aithint — nach dtarlaíonn ach i gcásanna neamhchoitianta ina bhfuil ardú céime a thabhairt do ceann amháin nó níos mó de na fichillíní, agus dá bharr sin tá triúr nó níos mó fichillíní comhionanna in ann an chearnóg chéanna a bhaint amach).